Άρθρα

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ο λαϊκισμός στην πολιτική

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Όπως είναι γνωστό, το λειτούργημα της ενημέρωσης που υπηρετούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) βασίζεται σε τρεις βασικές συνιστώσες. Έτσι υπάρχει ο παραγωγός του μηνύματος (πολιτικός/πολίτης), ο δίαυλος που μεταφέρει το μήνυμα (Μ.Μ.Ε.) και ο παραλήπτης (πολιτικός/πολίτης). Από την επικράτηση των Μ.Μ.Ε. τη δεκαετία του 1920 με τη δημιουργία των ραδιοφωνικών δικτύων εθνικής εμβέλειας και των ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδων και περιοδικών το ερώτημα που πλανάται συνεχώς είναι ποιος διαμορφώνει την κοινή γνώμη: Οι πολιτικοί, τα Μ.Μ.Ε. ή οι πολίτες;
Σίγουρα ο ψηφιακός δίαυλος που μεταφέρει σήμερα το μήνυμα είναι τα Μ.Μ.Ε. που υπηρετούν την ενημέρωση – επικοινωνία. Ωστόσο, τι είναι αυτό που επιλέγουν για να προβάλουν τα Μ.Μ.Ε. έχοντας απέναντι τους λαϊκιστές πολιτικούς; Τι είναι αυτό που οδηγεί τα Μ.Μ.Ε. στην αναπαραγωγή των μηνυμάτων που χρησιμοποιούν οι λαϊκιστές πολιτικοί; Αυξάνεται η ειδησεογραφική κάλυψη των λαϊκιστών; Η αύξηση των αρνητικών δημοσιευμάτων λειτουργεί με θετικό τρόπο για τους λαϊκιστές; Πώς επηρεάζουν τα Μ.Μ.Ε. οι δημοσκοπήσεις; Τα Μ.Μ.Ε. που καλύπτουν με κριτικό τρόπο τα δρώμενα των λαϊκιστών πολιτικών έχουν ιδιαίτερο αποτέλεσμα στην κοινωνία;
Ωστόσο το κρίσιμο ζήτημα είναι οι τρόποι με τους οποίους τα Μ.Μ.Ε. έχουν καλύψει ή αποφεύγουν να αναφερθούν στους λαϊκιστές, καθώς και αν έχουν ή όχι συμβάλει στην ανάδειξή τους.

Αν προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τους λόγους που αυξάνεται η ειδησεογραφική κάλυψη των λαϊκιστών χωρίς ιδιαίτερο κριτικό σχολιασμό θα καταλήξουμε σε τρεις βασικές περιπτώσεις. Η πρώτη περίπτωση αφορά στην προώθηση ειδήσεων σχετικών με κόμματα ή ηγέτες που στηρίζονται στον λαϊκισμό, κάτω από την επήρεια των δημοσκοπήσεων. Έτσι όταν οι δημοσκοπήσεις (κατασκευασμένες ή όχι) παρουσιάζουν άνοδο στα ποσοστά αποδοχής ηγετών ή και πολιτικών σκέψεων και δράσεων που έχουν ως βάση τους τον λαϊκισμό, αυτό αυτόματα αποτελεί κινητήριο δύναμη για προώθηση ειδήσεων που τελικά επηρεάζουν την κοινωνία. Η συνέπεια αυτής της διαδρομής οδηγεί σε ένα «υπερτροφικό εγώ» ενός ηγέτη που στην πράξη βοηθάει στην κατάργηση της πολιτικής σκέψης. Αν την παραπάνω θέση την κάνουμε προβολή στην περίπτωση του πρώην Προέδρου των Η.Π.Α. Ντόναλντ Τραμπ, θα δούμε πως τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (twitter) υπερ-προέβαλαν την υποψηφιότητα και την περίοδο της διακυβέρνησής του. Τελικά χρησιμοποίησε τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μερικά Μ.Μ.Ε., καταργώντας στην πράξη την πολιτική σκέψη, δημιουργώντας παράλληλα τις πρωτόγνωρες συνθήκες κρίσης στους κόλπους του κόμματος των Ρεπουμπλικάνων.

Η δεύτερη περίπτωση αφορά στην αύξηση της ειδησεογραφικής κάλυψης των λαϊκιστών πολιτικών, με μια παράλληλη αύξηση αρνητικών δημοσιευμάτων. Αυτό επίσης συνέβη στην περίπτωση του πρώην Προέδρου των Η.Π.Α. Ντόναλντ Τραμπ κυρίως από μια μερίδα έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο) της Αμερικής. Έτσι αντί τα αρνητικά δημοσιεύματα να λειτουργήσουν με θετικό τρόπο, οι αρνητικές κρίσεις λειτούργησαν υπέρ του ακροατηρίου του Ντόναλντ Τραμπ.
Σύμφωνα με την τρίτη θέση τα Μ.Μ.Ε. πολλές φορές συμμετέχουν ενεργά και καλύπτουν με κριτικό τρόπο τις δράσεις των λαϊκιστών, καταγράφοντας επιπρόσθετα την ανησυχία τους για την πορεία της δημοκρατικής κοινωνίας. Το αποτέλεσμα δεν είναι και τόσο ικανοποιητικό και σ’ αυτή την περίπτωση, διότι τα «παραδοσιακά» Μ.Μ.Ε. έχουν απολέσει μέρος της αξιοπιστίας τους.

Έχοντας κατά νου ότι τα ψηφιακά Μ.Μ.Ε. έχουν μεγάλη δύναμη, διότι απευθύνονται σε μια ευρεία γκάμα ανθρώπων, θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι διαμορφώνουν καθοριστικά την προσωπικότητα του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς επίσης την κοινωνική και πολιτική ζωή. Η ευθύνη των δημοσιογράφων των Μ.Μ.Ε. συνεπώς είναι μεγάλη και η ανάγκη για τεκμηριωμένο και κριτικό σχολιασμό ζητούμενο. Η άκρατη προβολή λαϊκιστών πολιτικών ή τα αρνητικά δημοσιεύματα πιθανά βοηθούν το ίδιο στην άνθιση του λαϊκισμού. Ο κριτικός σχολιασμός όμως προϋποθέτει υπεύθυνη και σκληρή δουλειά για αυτούς που αναπαράγουν μηνύματα.
Εστιάζοντας στα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του λαϊκισμού θα δούμε ότι θρέφεται από την οικονομική κρίση, το ρατσισμό, την ξενοφοβία και τέλος τον συνωμοσιολογικό ανορθολογισμό που κυριολεκτικά στρώνει το έδαφος για την άνοδο στην εξουσία δυνάμεων που διαφημίζονται ως «αντισυστημικές», αλλά στην πραγματικότητα αποτελούν τις πιο αντιδραστικές και σκοταδιστικές εκδοχές του συστήματος. Έτσι από τις απειλές που δημιουργούνται από τέτοιου είδους συντηρητικές και σκοταδιστικές πολιτικές οδηγούμαστε ευθέως στην κατάλυση των δημοκρατικών ελευθεριών, του κράτους δικαίου, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και τις κοινωνικές και εργατικές κατακτήσεις.
Απέναντι λοιπόν σ’ αυτές τις δήθεν «αντισυστημικές», λαϊκίστικες δυνάμεις που συναντούμε στην κεντρική πολιτική σκηνή, στην αυτοδιοίκηση και σε συλλογικούς φορείς, τα Μ.Μ.Ε πρέπει να σχολιάσουν κριτικά τα γεγονότα, κερδίζοντας ξανά χώρο στον τομέα της αξιοπιστίας αλλά και στην υπεράσπιση του ιερού λειτουργήματος της ελευθεροτυπίας για την οποία έχουν ταχθεί.
Η άνοδος του «απολιτίκ» λόγου και των ψηφοθηρικών – κομματικών σκοπιμοτήτων είναι μια ευκαιρία να προβληματιστούμε και να αντιταχθούμε απέναντι σε φαινόμενα λαϊκισμού και αυταρχισμού που ανθούν στην πολιτική και στην αυτοδιοικητική ζωή της χώρας μας. Κάθε προοδευτικός και δημοκρατικός πολίτης και δημοσιογράφος σε όλο τον κόσμο πρέπει να σταθεί απέναντι στα φαινόμενα λαϊκισμού που υπάρχουν ή επωάζονται σε πόλεις και γειτονιές.

6 + 1 άρθρα «ΜΜΕ, λαϊκισμός,
πολιτική ζωή και κοινή γνώμη»
Τα επόμενα θεματικά άρθρα θα αφορούν στον ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης ως φορείς οικοδόμησης της κοινής γνώμης και διαμόρφωσης ενός νέου πολιτικού σκηνικού όπου η χρήση απλής και μερικές φορές βίαιης γλώσσας, συνοδεύεται με απλοϊκές λύσεις ως τρόπος αντιμετώπισης περίπλοκων προβλημάτων. Ο λαϊκισμός τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αυξηθεί λόγω της οικονομικής κρίσης, ενώ η πανδημία του covid-19 πυροδοτεί μια νέα οικονομική κρίση στην οποία τα ΜΜΕ διαμορφώνουν έναν νέο δημόσιο λόγο.
Έτσι στα επόμενα άρθρα μας θα ασχοληθούμε με τα ΜΜΕ, τον λαϊκισμό στην πολιτική ζωή, τον ρόλο της δημοσιογραφίας των πολιτών, τους λαϊκιστές πολιτικούς ως επικοινωνητές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ζητήματα που σχετίζονται με τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης διότι τα θέματα αυτά συνιστούν πολυδιάστατη πρό(σ)κληση.

* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το