Τα λογοτεχνικά περιοδικά του Γκοβόστη

Της 

Λίνας Θωμά 

Ένα λογοτεχνικό περιοδικό είναι η πινακοθήκη του λόγου, είχε πει ο François Mauriac. Πάντα ζητάς να συλλαβίσεις τα χρώματά του. Από την πεζογραφία στην ποίηση και από τη μελέτη στην κριτική, το δοκίμιο και τη μαρτυρία, με μεταφράσεις, «ποιητικές αναγνώσεις», θεματικά αφιερώματα ή ανέκδοτα κείμενα – ζεστά κομμάτια βγαλμένα από το εργαστήριο της γραφής, τα «Θέματα Λογοτεχνίας» και «Τα Ποιητικά» μεταφέρουν, μέσα από τη συνέχεια της έκδοσης, τη διαδοχή εκείνου του ανειρήνευτου λόγου, την ταραχή και ώσμωση των ιδεών, το πείραμα της γραφής, μα και το καταστάλαγμά της. Μέσα από την πορεία τους σηματοδοτούν τις εποχές, προλαβαίνουν και λαβαίνουν τα μηνύματά τους.

Κι ούτε είναι εύκολο το στήσιμο ενός λογοτεχνικού περιοδικού. Ακόμα πιο δύσκολο μάλιστα η συνέχεια και η καθιέρωσή του μέσα από τον αντίκτυπο που αφήνει, το πνευματικό του εκτόπισμα – την αντηλιά της σκέψης. Διότι αυτό έχουν καταφέρει μέσα στον χρόνο τα περιοδικά αυτά: Να απεικονίσουν τα επίκαιρα κάθε φορά ήθη της γραφής, διαφυλάσσοντας παράλληλα και μια πνευματική παρακαταθήκη.

Από την εποχή του μεσοπολέμου με τους Πρωτοπόρους του Κώστα Γκοβόστη, υπό τη διεύθυνση του Αιμιλίου Χουρμούζιου και το άλλο βιβλιογραφικό περιοδικό «Φωνή του Bιβλίου», οι εκδόσεις Γκοβόστη κρατούν του χρόνου τη μαρτυρία ίσαμε τις μέρες μας.

Τα «Θέματα Λογοτεχνίας» με ιδρυτή τον εκδότη Γιάννη Γκοβόστη και διευθυντή τον Χρίστο Αλεξίου άρχισαν ως τετράμηνο περιοδικό Λογοτεχνίας, Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Κριτικής, τον Νοέμβριο 1995 – Φεβρουάριο 1996, με την Έρη Σταυροπούλου να συμμετέχει στη διεύθυνση από το πεντηκοστό έκτο τεύχος του 2017.

Εβδομήντα πολυσέλιδα τεύχη ώς σήμερα, με πολλά Αφιερώματα και Ημιαφιερώματα και μια παρέλαση ονομάτων: Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Καζαντζάκης, Άγγελος Σικελιανός, Κωνσταντίνος Καβάφης, Γιώργος Σεφέρης, Κώστας Στεργιόπουλος, Κωστής Παλαμάς, Παύλος Μάτεσις, Αντρέας Φραγκιάς, Μανώλης Αναγνωστάκης, Γιάννης Ρίτσος, Κώστας Βάρναλης, αλλά και Θερβάντες, Πετράρχης, Ίγκμαρ Μπέρκμαν, Βάλτερ Πούχνερ ανάμεσα στ’ άλλα. Άξια μνεία η τιμητική διάκρισή του από την Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας του υπουργείου Πολιτισμού, το 2014, «για τη συμβολή του στην προβολή και διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας».

Στο σημείωμα του εξηκοστού ένατου τεύχους, έτος 2023, διαβάζουμε: «Από εδώ και στο εξής το περιοδικό θα κυκλοφορεί σε έντυπη, αλλά και ψηφιακή μορφή στην ιστοσελίδα των εκδόσεων. Οι αναγνώστες της ψηφιακής έκδοσης θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν είτε ολόκληρα τεύχη, είτε μεμονωμένα άρθρα, πολλά από τα οποία θα διατίθενται πριν από την έντυπη κυκλοφορία τους».

Το εξηκοστό ένατο αυτό τεύχος εγκαινιάζεται με τη λεπταίσθητη κινέζικη ποίηση Δυναστείας Τ’ Αν (618-906 μ.Χ.) σε μετάφραση George Thomson και Χρίστου Αλεξίου. Στην ίδια ενότητα της ποίησης ακούγονται και άλλες διαλεχτές φωνές. Ένα διήγημα του Σωτήρη Σαράκη στην ενότητα της πεζογραφίας χειρογραφεί τον Νικολάι Γκόγκολ με κωμική κυριολεξία. Τρεις ερευνητικές εργασίες με υποσημειώσεις και βιβλιογραφία μαρτυρούν την ακαταπόνητη επιστημονική φροντίδα.

Ανάλογης κατεύθυνσης είναι και «Τα Ποιητικά», μόνο που προσδιορίζουν με τον τίτλο τους μια ειδικότερη ποιητική θεματολογία. Με ιδρυτή τον Γιάννη Βαρβέρη και τον Κώστα Παπαγεωργίου και διευθυντές τούς Τιτίκα Δημητρούλια, Γιώργο Μαρκόπουλο και Βαγγέλη Χατζηβασιλείου ανταποκρίνονται ομοίως σε ένα ποιοτικό κριτήριο.

Στο πρόσφατο τεύχος, νούμερο 52, Ιανουάριος / Μάρτιος 2024, το «Αφιέρωμα στην τουρκική ποίηση» μονοπωλεί τον λόγο. Ξεκινώντας από την ιστορική διαδρομή της ποίησης στην Οθωμανική αυτοκρατορία με τις επιρροές της περσικής και αραβικής στιχουργικής, η εισαγωγική ματιά της Σοφίας Διονυσοπούλου διατρέχει τις εποχές και τα ρεύματα, τα πνευματικά και καλλιτεχνικά σταυροδρόμια για να μας μεταφέρει την πορεία της τουρκικής ποίησης στον χρόνο.

Το τεύχος φιλοξενεί δείγματα και παραδείγματα ποιητικής γραφής από τις αρχές του 20ού αιώνα ώς τις μέρες μας με χαρακτηριστικούς εκπροσώπους. Δόκιμοι μεταφραστές αναλαμβάνουν χρέη εδώ, ονόματα όπως ο αείμνηστος Γιώργος Μπλάνας, ο Δημήτρης Χουλιαράκης, ο Αριστοτέλης Μυτράρας, η Νάνσυ Αντωνιάδου, η Μαρίνα Μέντζου, η Σοφία Διονυσοπούλου κ.ά.

Προκύπτουν έτσι στίχοι που γοητεύουν: «Άγγιξα τον άνεμο / Το πρόσωπό του σχηματίστηκε στην παλάμη μου» (ποίημα του Ιλχάν Μπερκ, εκπροσώπου «του Δεύτερου Νέου Ρεύματος» σε μετάφραση Αριστοτέλη Μητράρα, σ. 8).

Και κάποιες σταγόνες στιχουργικής τέχνης, ακόμα, από την Γκιουλτέν Ακίν σε μετάφραση της Σοφίας Διονυσοπούλου:

«Νούφαρο στα νερά ο χωρισμός / Τον βλέπεις μα δεν μπορείς να τον αγγίξεις». Κι αλλού: «Η ποίηση είναι ο παλιός συνένοχός μου στο έγκλημα / Ό,τι κι αν κάναμε, το κάναμε μαζί». («Ποιήση» σ. 16)

Από την ίδια μεταφράστρια και οι στίχοι της σύγχρονης νέας ποιήτριας (γεννηθείσα το 1982), Γκοντζά Οζμέν: «Η παιδική μου ηλικία σε παιχνίδια από λάσπη σκόρπισε / στην ανομβρία του σταχιού / Πάντα πονούσε η στέπα που χαράχτηκε στο πρόσωπό μου / Στα χέρια μου οδύνη στη φωνή μου ερημιά ~ Κανείς δεν αφουγκράστηκε τις καμπανούλες / Δεν αντιλήφθηκε ο σπόρος τη φωτιά της γης / Στην κρεμεζιά πνοή του ένα ποτάμι φλόγινο / Αδιάκοπα ανάδευε ζωές χωρίς επιφωνήσεις ~ Του δειλινού η καμπύλη έμεινε άγρια λυπημένη» (από το ποίημα «Φθινοπωρινά κρυολογήματα» (σ. 31). Η Γκοντζά Οζμέν δηλώνει ενδιαφέρον για «την ηχητική κατασκευή των ποιημάτων, την ακουστική, την επαναληπτικότητα των ήχων και τους εσωτερικούς ρυθμούς».

Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά του ποιητικού λόγου είναι άξιο λόγου πώς γίνεται και αν γίνεται να μεταφραστεί η ποίηση. Είναι ένα ερώτημα που απασχόλησε πολλούς μέσα στον χρόνο, θεωρητικούς, μεταφραστές και ποιητές, ξεκινώντας από τον δικό μας τον Σεφέρη. Η ποίηση δεν μεταφράζεται είχε χαρακτηριστικά πει.

Συναμαρτάνων και ο Paul Ricœur θα χαρακτηρίσει το έργο του μεταφραστή ως «έργο πένθους»: Σε κάθε μετάφραση αναφέρει, κάτι διασώζεται, αλλά και κάτι συναινεί στην απώλεια. Διότι το να διατηρεί κανείς την πυκνότητα της ποιητικής γλώσσας, την ύλη του λόγου και την αισθητική αξία της ηχοποίητης γλώσσας, αποτελεί την υψηλότερη φιλοδοξία στη μετάφραση της ποίησης.

Ο Hans-Georg Gadamer, από την άλλη, μας παρηγορεί περισσότερο: Παραδέχεται ότι σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις αριστοτεχνικής μεταφραστικής τέχνης, μια τέτοια απώλεια είναι δυνατό να αντισταθμιστεί ή ακόμη και να οδηγήσει σε ένα όφελος καινούργιο. Από το όφελος αυτό της δημιουργίας φτιάχνεται και τροφοδοτείται ένα νέο έργο.

Αυτό το «νέο» που βγαίνει μέσα από το παλιό δρομολογούν και υπερασπίζονται τα περιοδικά αυτά της τέχνης του λόγου.