Τα Καλά Λιμάνια του Αποστόλου Παύλου και η αρχαία Λασσαία

Του Κυριάκου Παπαγεωργίου

Ένα πρωτότυπο οδοιπορικό από την παραλία, στην οποία εξόκειλε ο Απόστολος των Εθνών – πηγαίνοντας για τη Ρώμη – ώς την αρχαία Λασσαία.

Καλά Λιμάνια τα λένε σήμερα οι Κρητικοί απλοποιώντας τις λέξεις και τις έννοιες. Καλούς Λιμένες τους διαβάζουμε μέχρι και σήμερα στους χάρτες.
Σε ένα απομονωμένο από τον υπόλοιπο κρητικό κορμό τοπίο κρύβεται η πανήσυχη αυτή γωνιά του Λιβυκού που κρύβει συνάμα και μερικές σελίδες άγνωστης ιστορίας από την αρχαία εποχή, αλλά και από τα ρωμαϊκά χρόνια έως τις μέρες μας.
«Μόλις τε παραλεγόμενοι αυτήν ήλθομεν εις τόπον τινά καλούμενον Καλούς Λιμένας, ώ εγγύς ήν πόλις Λασσαία» (Πράξεις Αποστόλων, 27,8).
*
Πώς αποκαλύφθηκαν στα μάτια μου οι Καλοί Λιμένες, πριν ακόμη ανοίξω τα κιτάπια των γραπτών μαρτυριών;
Εδώ παίζονται δυο αντιφατικές μεταξύ τους εκδοχές και δυο αλλοπρόσαλλες αφετηρίες και γενεσιουργές της αποκάλυψης του τόπου αιτίες.
Αλλά ας πιάσουμε την πρώτη που είναι και η πιο αξιοσημείωτη: Είχα κατηφορίσει για δεύτερη φορά στο θρυλικό Αγιοφάραγγο περνώντας διαδοχικά από τη Μονή Οδηγήτριας με το Θολωτό πηγάδι και το ωραίο – και ιστορικό – εξωκλήσι της Αγίας Κυριακής σε κείνη τη βαθουλωτή βράχινη κρύπτη, πριν ορμήσω στα θεσπέσια κρυστάλλινα νερά του Λιβυκού.
Κι αφού χόρτασα γαλήνη, μοναξιά – Οκτώβρης μήνας – και θαλερούς παφλασμούς των κυμάτων, επιδόθηκα στο να εξερευνήσω το ένα από τα δυο τοιχώματα του καταληκτήριου φαραγγιού, καθώς διαπίστωσα πως ήταν χαραγμένες επάνω στα βράχια πατούρες που βοηθούσαν στην αναρρίχηση της βραχοπλαγιάς.
Αναρριχώμενος προσεκτικά στο κεκλιμένο τοίχωμα του βράχου έφτασα σε ορισμένο ύψος, από το οποίο διέκρινα τη διαμόρφωση της βραχώδους απολήξεως του ακρωτηρίου, ενώ ταυτόχρονα πήρε το μάτι μου και την ύπαρξη, στο βάθος – και μέσα τη θάλασσα – τριών τεράστιων δεξαμενών που ήτανε τοποθετημένες σε μια βραχονησίδα, πολύ κοντά στην ακτή.
Κατέβηκα γρήγορα για να εντοπίσω στον χάρτη σε ποια περιοχή ανήκει το περίεργο φαινόμενο της εγκατάστασης δεξαμενών πετρελαίου, στην ανόθευτη εκείνη γωνιά του λιβυκού πελάγου.

Ύστερα επέστρεψα στη βάση μου, καβάλησα τη μηχανή με την οποία είχα φτάσει έως το σημείο αφετηρίας της ατραπού για το Αγιοφάραγγο και βγήκα στον δρόμο για να δω αν ο χωματόδρομος που συνέχιζε, μπορούσε να οδηγεί έως τις εγκαταστάσεις των δεξαμενών…
Εκείνη η διαδρομή μού κόστισε σε βατότητα – πολύ σκληρός χωματόδρομος – που γυρόφερνε γυμνές πλαγιές, ξεροβούνια και βαθιές στεγνές χαράδρες, ωσότου ύστερα από επτά βασανιστικά χιλιόμετρα φτάσω πάνω από την απόμερη παραλία των Καλών Λιμένων που αποκάλυψε τον οικισμό, μιαν αχανή ακτογραμμή και δυο μικρονήσια, στο στόμιο μιας λαβίδας, στην άκρη της οποίας φάνταζε το λευκόχρυσο εξωκλήσι του Αγίου Παύλου.
Κατέβηκα προσεχτικά έως την παραλία κι ύστερα πήρα να οδηγώ παράλληλα με την ακτογραμμή προς τα ανατολικά για να διαμορφώσω μια συνολική εικόνα του αναπάντεχου τοπίου.
Διασχίζοντας όλη την ακτογραμμή – ερημική, πανήσυχη και ευλογημένη – λίγο ψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας έφτασα σε χαρακτηριστική στροφή που εσήμαινε το μπάσιμο στο εσωτερικό της κρητικής ενδοχώρας, δρόμος άλλωστε που οδηγούσε στον κάμπο της Μεσσαράς και το Ηράκλειο, από όπου ερχόταν όποιος ήθελε να επισκεφθεί, υπό κανονικές συνθήκες τους Καλούς Λιμένες.
Κατηφορίζοντας για λίγα μέτρα, είδα δεξιά μου μια παρακαμπτήρια οδό που έστριβε για τη θάλασσα, σε φυσική προέκταση της ακτογραμμής, με πινακίδα που έγραφε Χρυσόστομος, χιλιόμετρα 2.
Την ακολούθησα περνώντας τον πυθμένα μιας χαράδρας με δύσβατο οδόστρωμα και καθώς έβγαινα σε φυσικό ψήλωμα της στροφής διαπίστωνα πως από δω και πέρα άρχιζε ένας ιδιότυπος και μοναχικός παράδεισος, που ούτε καν φανταζόμουνα.
Κατέγραψα τις οπτικές πληροφορίες και γύρισα να φύγω, καθώς είχε σουρουπώσει και ήταν πιθανό να χάσω τον δρόμο της επιστροφής.
*
Την επόμενη μέρα ξεκίνησα για τα Καλά Λιμάνια από την ορθόδοξη αφετηρία της διαδρομής.
Διασχίζοντας ένα τοπίο από τα πιο εντυπωσιακά στην Κρήτη, με αφετηρία τη γραφική Πόμπια των Μοιρών, και περνώντας από σημεία ειδικής αναφοράς σε σχέση με το υψηλόβαθμο φυσικό περιβάλλον (μεγάλη παρουσία πτηνοπανίδας και ξηρικής βλάστησης) έφτασα στο ημιορεινό χωριουδάκι Πηγαϊδάκια, δώδεκα χιλιόμετρα πριν από τα Καλά Λιμάνια.
Κατηφόρισα σε έναν δρόμο μάλλον αδιάφορο, ώσπου κατέληξα στο ίδιο σημείο της χθεσινής διασταύρωσης για Καλούς Λιμένες και Χρυσόστομο.
Από τη μια πλευρά λοιπόν (τη δυτική) οι Καλοί Λιμένες κι από την άλλη (την ανατολική) η Λασσαία, ένα λιμάνι με σωζόμενο το αρχαιότατο λιμενικό έργο που είναι ορατό μέχρι σήμερα, ορατό βέβαια στους ψαγμένους ερευνητές και ταξιδιώτες που διαθέτουν μάτι – πυξίδα.
*

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη Λασσαία. Αν υπήρξε ή όχι, αν συμπεριλαμβάνεται στην εκατόμπολιν του Ομήρου ή αν τέλος αποτελούσε μινωική πόλη. Ούτε αυτό γνωρίζουμε.
Όσο για τους Καλούς Λιμένες το μόνο που γνωρίζουμε είναι το απόσπασμα που προαναφέραμε από τις Πράξεις των Αποστόλων και τίποτ’ άλλο.
Πόσοι κατάφεραν να φτάσουν ώς τη γωνιά αυτή του Λιβυκού; Όχι ότι είναι ακατόρθωτο ή σπουδαίο, αλλά νά, ο τόπος δεν προϊδεάζει γι’ αυτή την ιστορία της θρησκευτικής «μυθολογίας» που διέσωσε το απόσπασμα από τις Πράξεις των Αποστόλων.
Από την άλλη, ο τόπος με το όνομα Λασσαία δεν ευδοκίμησε να κληροδοτηθεί στους αιώνες χάνοντας όση από την τιμή και την αξία που ενδεχομένως θα είχε λόγω αυτής της απώλειας, καθώς επικράτησε άλλο όνομα στις μέρες μας:
X ρ υ σ ό σ τ ο μ ο ς.
Καλά Λιμάνια λοιπόν και Χρυσόστομος…
Νότιο Λιβυκό, στη νότια πλευρά του Νομού Ηρακλείου, πίσω από ένα γυμνό ξεροβούνι και πέρα από δρόμους που κάθονται στην ψυχή και στα μάτια των σύγχρονων οδηγών.
*
Η πόλη της Λασσαίας ή Λασός ήταν πόλη της αρχαίας Κρήτης. Βρίσκεται σε απόσταση δυόμιση περίπου χιλιομέτρων ανατολικά των Καλών Λιμένων και αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη ως η πόλη κοντά στους Καλούς Λιμένες, οι οποίοι απετέλεσαν σταθμό στο ταξίδι του Απόστολου Παύλου.
Η Λασσαία ήταν ένα από τα επίνεια λιμάνια της Γόρτυνας. Η περιοχή είναι πλούσια σε κοιτάσματα χαλκού, ο οποίος εξορύχθηκε συστηματικά κατά την αρχαιότητα.
Σήμερα από την πόλη αυτή σώζονται τα μισοβυθισμένα ερείπια του αρχαίου μόλου, στο σημείο που υπάρχει ένα στενό κλείσιμο της στεριάς με μια βραχονησίδα που φέρει το όνομα Τράφος και συνιστούσε προστατευτική προκυμαία του αρχαίου λιμανιού.
Η παραλία της περιοχής είναι θαυμάσια, με καταγάλανα νερά, αλλού βοτσαλάκι κι αλλού αμμουδιά.
Περπατώντας κατά μήκος της βοτσαλιάς ανακαλύπτουμε τειχία από παλιές (αρχαίες;) και νεότερες (μεσαιωνικές ή βυζαντινές) κατασκευές άγνωστης σκοπιμότητας.
Έχουν βρεθεί λείψανα πρωτομινωικών τάφων, αλλά και ερείπια εκκλησίας των πρώτων εκκλησιαστικών χρόνων.
Αναζητείται από τους αρχαιολόγους το αρχαίο νεκροταφείο που πιθανολογείται ότι βρίσκεται στη δυτική πλευρά του σημερινού οικισμού.
Η ογκώδης βραχονησίδα του Τράφου με προκαλεί να κολυμπήσω έως εκεί τουλάχιστον και μάλιστα παράλληλα με τα βυθισμένα τμήματα του αρχαίου λιμενοβραχίονα.
Βουτάω λοιπόν σε αυτή τη θεσπέσια θάλασσα πάνω από τον αρχαίο μόλο μέχρι που φτάνω στη βραχονησίδα του Τράφου.
Εκεί νιώθω την αποθέωση της ναυαγισμένης τύχης μου. Πόσο θάθελα να μείνω εδώ για πάντα… Ως ναυαγός, ως εξόριστος, ως παραπεταμένος…
Σε αυτόν τον εκπληκτικό παράδεισο που τον αγνοεί η κοινωνία των ανθρώπων…
Ο Τράφος θα μείνει στη μνήμη και στη συνείδησή μου ως ο αληθινός προορισμός κάθε ανθρώπου που βάζει στόχους και όρια νηφάλιας γνώσης και γαλήνιας διαμονής του σύντομου βίου του στο πέρασμα από τη μια ζωή στην άλλη…

ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
Οι Καλοί Λιμένες και ο Χρυσόστομος βρίσκονται σε απόσταση 75 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο και ανήκουν στο δημοτικό διαμέρισμα Πηγαϊδάκια Μεσσαράς. Ο δρόμος από την Πόμπια Μοιρών είναι όλος ασφαλτοστρωμένος, αλλά έχει πολλές, ανηφορικές κι επικίνδυνες στροφές.
Το μέγα μειονέκτημα των Καλών Λιμένων, αλλά όχι και της Λασσαίας (Χρυσόστομου) είναι η διατήρηση των δεξαμενών καυσίμων του Βαρδινογιάννη στο Μικρονήσι. Η ρύπανση που προκαλούν είναι περισσότερο οπτική, αφού η θάλασσα παραμένει ανέπαφη και καθαρή.
Αν εξαιρέσει κανείς το άσχημο θέαμα των δεξαμενών, είναι σίγουρο πως θα βρει τον τρόπο να μαγευτεί από το υπόλοιπο περιβάλλον, καθώς η περιοχή θεωρείται μια από τις πιο αυθεντικές ολόκληρης της Κρήτης κι αποπνέει μια ολόχαρη αύρα ξεχωριστής γαλήνης και ευδίας.

Οκτώβρης του 2019