Ηταν Μάιος του 2015 όταν ο Νίκος Αναστασιάδης και ο Μουσταφά Ακιντζί επανέφεραν το Κυπριακό σε τροχιά επίλυσης, με τη διαδικασία μάλιστα να εντάσσεται για πρώτη φορά υπό καθεστώς «κυπριακής ιδιοκτησίας».
Δεκαεννέα μήνες και μία διεθνή διάσκεψη μετά, οι διαφωνίες παραμένουν σε σειρά κομβικών ζητημάτων. Καλύφθηκε πολύς δρόμος, κατατέθηκαν χάρτες, οι εγγυήτριες δυνάμεις προσήλθαν στο τραπέζι, αλλά τα αγκάθια επιμένουν.
Oι εδαφικές αναπροσαρμογές
Προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για την επανένωση του νησιού, θα πρέπει πρώτα να συμφωνηθούν οι εδαφικές αναπροσαρμογές, να συμφωνηθεί δηλαδή πόσα και ποια εδάφη θα βρίσκονται υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση και πόσα-ποια υπό τουρκοκυπριακή. Η Λευκωσία «δίνει» το 28,2% του εδάφους στους Τουρκοκυπρίους (από 28,7% που έδινε με το Σχέδιο Ανάν) και το 49,6% της ακτογραμμής. Ζητάει να πάρει πίσω σειρά περιοχών (μέρος της Αμμοχώστου, την Κυθρέα, τη Μεσαορία κ.ά.), μεταξύ αυτών και τη Μόρφου μαζί με τα παράλιά της (την οποία έπαιρνε και με το Σχέδιο Ανάν). Για την Καρπασία στα βορειοανατολικά, προτείνει ένα ειδικό καθεστώς υπό ομοσπονδιακή διοίκηση. Κι όλα αυτά, με στόχο να μπορέσουν να επιστρέψουν περίπου 91.000 Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες στις εστίες τους (από περίπου 86.000 που προέβλεπε το Σχέδιο Ανάν). Οι Τουρκοκύπριοι, ωστόσο από την άλλη, ζητούν το 29,2% των εδαφών και περίπου 60% της ακτογραμμής. Ζητούν επίσης να κρατήσουν υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση είτε ολόκληρη τη Μόρφου είτε μέρος αυτής, και κατεβάζουν τον αριθμό των Ελληνοκύπριων προσφύγων που θα επιστρέψουν κοντά στις 65.000. Μιλώντας την Παρασκευή από την Κωνσταντινούπολη, ο Ερντογάν ξεκαθάρισε ότι θέλει τη Μόρφου και δίνει πίσω το Βαρώσι (το περίκλειστο κομμάτι της Αμμοχώστου). Ειδικοί με βαθιά γνώση των λεπτομερειών του Κυπριακού ξεχωρίζουν ως ιδιαιτέρως σημαντικά κυρίως δύο στοιχεία: τον αριθμό των Ελληνοκυπρίων προσφύγων που θα επιστρέψουν υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση και την έκταση της ακτογραμμής.
Το μοντέλο διακυβέρνησης
Ετερο μεγάλο αγκάθι του Κυπριακού, το κεφάλαιο διακυβέρνηση, αφορά στο πώς θα κυβερνάται σε ομοσπονδιακό επίπεδο η μελλοντική διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία. Υπό αυτήν τη σκέπη εντάσσονται θέματα όπως: η εκ περιτροπής προεδρία, το βέτο των Τουρκοκυπρίων και η εκπροσώπησή τους σε ομοσπονδιακά όργανα και θεσμούς. Ξεκινώντας από τον τρόπο εκλογής των αξιωματούχων, αυτό που συζητιέται είναι ένα μοντέλο (προεδρικό σύστημα) στο οποίο και ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος θα ψηφίζονται από το σύνολο των Κυπρίων πολιτών, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων (μάλλον όχι ως δίδυμο υποψηφίων «single ticket» όπως στις ΗΠΑ, αλλά κατά τέτοιο «διασταυρούμενο» τρόπο ώστε η επιρροή της ψήφου της μίας κοινότητας στην άλλη να είναι αναλογικά ισότιμη). Οι Τουρκοκύπριοι διεκδικούν εκ περιτροπής προεδρία, την εναλλαγή δηλαδή Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στο κορυφαίο πόστο. Ενα σενάριο θα ήταν, για παράδειγμα, μέσα σε διάστημα δύο ετών, τα τρία εξάμηνα να ασκεί την προεδρία Ελληνοκύπριος και το ένα εξάμηνο Τουρκοκύπριος.
Στο εν λόγω θέμα, ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφωνίες μεταξύ των δύο πλευρών. Το ψευδοκράτος φέρεται να έχει θέσει θέμα ακόμη και ίσου χρόνου προεδρικών θητειών μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Ο ίδιος ο Ερντογάν προχθές ζήτησε δύο «περίοδοι» ελληνοκυπριακής προεδρίας να ακολουθούνται από μία «περίοδο» τουρκοκυπριακής.
Κατά τα λοιπά, οι Τουρκοκύπριοι ζητούν οι όποιες συνταγματικές αλλαγές να απαιτούν την προηγούμενη έγκριση των συνιστωσών πολιτειών και όχι μόνο της ομοσπονδιακής νομοθετικής εξουσίας όπως ζητάει η ελληνοκυπριακή πλευρά. Οι Τουρκοκύπριοι απαιτούν επίσης σε όλα τα ομοσπονδιακά όργανα και τις ρυθμιστικές Αρχές η εκπροσώπηση Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων να είναι ίση (1/1) και όχι δύο προς ένα (2/1) όπως προτείνει η ελληνική πλευρά. Ζητούν, επίσης, όλες οι αποφάσεις σε ομοσπονδιακό επίπεδο να λαμβάνονται με τουλάχιστον μία τουρκοκυπριακή ψήφο – πράγμα που μεταφράζεται σε δικαίωμα βέτο. Εκκρεμότητες φαίνεται να υπάρχουν και ως προς τη διαδικασία επίλυσης των διαφορών (στην περίπτωση για παράδειγμα που οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν για ένα θέμα).
Η επιστροφή των περιουσιών
Διαχρονικό αγκάθι στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού, το περιουσιακό πρόκειται να κρίνει το μέλλον των ελληνοκυπριακών περιουσιών που απαλλοτριώθηκαν και ξεπουλήθηκαν στην κατεχόμενη Κύπρο (περιουσιών που αντιστοιχούν στο 82,5% επί του συνόλου των «ιδιωτικών περιουσιών» σήμερα στα Κατεχόμενα). Η ελληνοκυπριακή πλευρά θέλει να ανοίξει ο δρόμος ώστε να μπορέσουν όσο το δυνατό περισσότεροι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες να διεκδικήσουν τις περιουσίες τους.
Η τουρκική πλευρά, από την άλλη, θέλει να περιορίσει τις εν λόγω διεκδικήσεις-αποκαταστάσεις-ανταλλαγές στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο. Προτιμά, αντιθέτως, λύσεις μέσω αποζημιώσεων (αλλά με τιμές… 1974) ή παραχωρήσεων «χαλίτικης γης», γης δηλαδή που δεν καλλιεργούσε κανείς. Οι δύο πλευρές συνεχίζουν να διαφωνούν ως προς τα κριτήρια της διευθέτησης του περιουσιακού, ως προς τον (καθ)ορισμό δηλαδή των δικαιωμάτων του νόμιμου ιδιοκτήτη αλλά και του χρήστη-σφετεριστή. Ποιος θα έχει προτεραιότητα- πλεονέκτημα και με ποια κριτήρια;
Και πώς ακριβώς θα ορίζονται τα εν λόγω κριτήρια; Οι Τουρκοκύπριοι για παράδειγμα υποστηρίζουν ότι όποιος χρήστης έχει «βελτιώσει σημαντικά» την περιουσία στην οποία κατοικεί θα πρέπει να έχει πρόσθετα δικαιώματα έναντι του νόμιμου ιδιοκτήτη, με τις δύο πλευρές ωστόσο να διαφωνούν ως προς το τι ακριβώς θα πει «σημαντική βελτίωση». Οι Τούρκοι εμφανίζονται επίσης να μη θέλουν να επιστρέψουν μέρος των θρησκευτικών μνημείων.
O χαρακτήρας της νέας ομοσπονδίας
Η νέα διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία που θα προκύψει σε περίπτωση συμφωνίας θα αποτελεί μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας ή κάτι άλλο, ολότελα νέο; Για τους Ελληνοκύπριους είναι σαφές ότι η επερχόμενη ομοσπονδία (με τη μία κυριαρχία, τη μία διεθνή προσωπικότητα και τη μία ιθαγένεια) θα αποτελεί συνέχεια της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η εν λόγω συνέχεια άλλωστε θα εξασφαλίζεται και από τη συνέχεια της συμμετοχής σε διεθνείς οργανισμούς (ΕΕ, ΟΗΕ κ.ά.). Για την τουρκική πλευρά, ωστόσο, η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει «εκλιπούσα» και πρέπει να καταργηθεί για να αντικατασταθεί από κάτι νέο.
Εγγυήσεις και κατοχικός στρατός
Από τα μεγαλύτερα αγκάθια του Κυπριακού μετά την τουρκική εισβολή του 1974, το θέμα των εγγυήσεων εξακολουθεί να διχάζει. Είναι μάλιστα ίσως το μοναδικό θέμα στο οποίο δεν έχει μέχρι στιγμής επιτευχθεί καμία σύγκλιση. Οι τεχνοκράτες των εμπλεκόμενων πλευρών θα επιχειρήσουν να βρουν συμβιβαστικές φόρμουλες στη Γενεύη στις 18 Ιανουαρίου. Οπως έχουν ωστόσο σήμερα τα πράγματα, υπάρχει χάσμα.
Οι Τούρκοι θέλουν να διατηρήσουν κατοχικά στρατεύματα (για 10 ή ακόμη και 15 χρόνια) και επεμβατικά δικαιώματα στο τουρκοκυπριακό συνιστών κρατίδιο. Δέχονται να μειωθούν οι δυνάμεις τους στο νησί (που σήμερα αριθμούν περί τους 35.000 στρατιώτες) αλλά στη βάση ενός μακροπρόθεσμου χρονοδιαγράμματος χωρίς καθορισμένη καταληκτική ημερομηνία, το οποίο θα επαναξιολογηθεί.
Αθήνα και Λευκωσία, από την άλλη, θέλουν να δουν τις τουρκικές δυνάμεις να αποχωρούν μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα (ολίγων ετών). Εναλλακτικές προτάσεις (που θα μπορούσε, εάν ήθελε, να αποδεχθεί η τουρκική πλευρά) υπάρχουν: για τη δημιουργία μιας διεθνούς αποτρεπτικής αστυνομικής δύναμης σε αποστρατιωτικοποιημένο περιβάλλον, για ένα σύμφωνο φιλίας Ελλάδας-Κύπρου-Τουρκίας, για «εγγυήσεις» του ΟΗΕ και της ΕΕ κ.ά.
Οριοθέτηση της ΑΟΖ
Η μοίρα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κύπρου και των ενεργειακών της αποθεμάτων έχει παραπεμφθεί σε τεχνικές επιτροπές προς μελλοντική διευθέτηση. Το θέμα είναι ωστόσο κομβικό. Η Τουρκία αμφισβητεί τις οριοθετήσεις ΑΟΖ που έχει κάνει η Κυπριακή Δημοκρατία. Και όχι μόνο αυτό, αλλά έχει προχωρήσει σε δικές της οριοθετήσεις με το ψευδοκράτος, εμπλέκοντας μάλιστα και την κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίου (TPAO). Μένει να φανεί ποια εμπλοκή θα επιδιώξουν να έχουν οι Τούρκοι στο συγκεκριμένο θέμα την επομένη της λύσης.
Το κόστος της λύσης
Ποιος (και πώς) θα πληρώσει το κόστος της λύσης που ενδεχομένως να ξεπεράσει τα 30 με 35 δισ. ευρώ; Η οικονομία της επανενωμένης Κύπρου θα πρέπει να είναι ενιαία αλλά πώς και πότε θα επιτευχθεί αυτή η «ενιαιοποίηση», ειδικά από τη στιγμή που οι Τουρκοκύπριοι δεν επιτρέπουν στην ΕΕ να ελέγξει το τραπεζικό σύστημα στα Κατεχόμενα;
Πηγή: Έθνος