Οι νομοθετικές μεταβολές που επιβλήθηκαν συνεπεία της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης των τελευταίων ετών στο πεδίο της αναγκαστικής και διοικητικής εκτέλεσης, είχαν ως κύριο στόχο τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας και την αύξηση των δημοσίων εσόδων, σημειώνεται σε ειδική Έκθεση «Κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών για οφειλές προς το δημόσιο» από τον Συνήγορο του Πολίτη.
Στην ειδική έκθεση γίνεται καταγραφή των δυσλειτουργιών και της πολυνομίας που διέπουν τις ισχύουσες διαδικασίες και καταγράφονται η εμπειρία ειδικών επιστημόνων από το μεγάλο αριθμό αναφορών πολιτών και οι προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη προς τις αρμόδιες υπηρεσίες.
«Οι κατασχέσεις εις χείρας τρίτων, ιδίως οι κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών, αποτελούν την πλέον διαδεδομένη διαδικασία για την εξασφάλιση της είσπραξης των φορολογικών και ασφαλιστικών εσόδων. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ το 2015 η ΑΑΔΕ προέβη σε περίπου 650.000 κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών, το 2016 ο αριθμός των κατασχέσεων διπλασιάστηκε, το 2017 οι κατασχέσεις υπερέβησαν τα 1,7 εκατομμύρια, ενώ έως τον Μάιο του 2018 οι συντελεσθείσες κατασχέσεις έχουν αγγίξει τα 1,2 εκατομμύρια» αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση.
«Αντίστοιχη είναι και η εικόνα από το ΚΕΑΟ σε ό,τι αφορά κατασχέσεις λογαριασμών για την είσπραξη ασφαλιστικών εισφορών» τονίζει ο Συνήγορος του Πολίτη.
Στην έκθεση τονίζεται ότι «η διαρκής αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς τη φορολογική και την ασφαλιστική διοίκηση επαναφέρει περιοδικά την ανάγκη εξέτασης διαδικασιών για διακανονισμό ή ρύθμιση χρεών με παράλληλη πρόβλεψη για λιγότερο ή περισσότερο γενναίο «κούρεμα» μέρους αυτών των οφειλών, ενώ η συνεχής αύξηση των υποχρεώσεων και βαρών συντείνει στην αύξηση της φοροδιαφυγής, της φοροαποφυγής και της εισφοροδιαφυγής».
Οπως σημειώνεται στην Εκθεση, πράγματι σε μία εποχή όπου το χρήμα υπό όλες τις μορφές του, πλαστικό, ηλεκτρονικό ή υπό τη συνήθη μορφή, κινείται ταχύτατα, ο προσφορότερος τρόπος ικανοποίησης των δανειστών είναι η κατάσχεση εις χείρας τρίτων προσώπων.
Ο Συνήγορος του Πολίτη δέχθηκε, σε συνέχεια αυτών των αλλαγών, μεγάλο αριθμό σχετικών αναφορών, οι οποίες κατέδειξαν αβελτηρίες και αδιέξοδα τόσο κατά τον σχεδιασμό, όσο και κατά την εφαρμογή του μέτρου της κατάσχεσης εις χείρας τρίτων (και δη πιστωτικών ιδρυμάτων) για χρέη προς το Δημόσιο (Κράτος, ΟΤΑ, ΝΠΔΔ).
Η ανάγκη προστασίας των χρηματικών απαιτήσεων και οικονομικών συμφερόντων του Δημοσίου οδηγεί στην κατάσχεση, μέτρο ιδιαίτερης έντασης λόγω της σοβαρότητας της επέμβασης του δανειστή – Δημοσίου στη σφαίρα των περιουσιακών στοιχείων του προσώπου.
Η επέμβαση αυτή, η δέσμευση της περιουσίας του οφειλέτη, η στέρηση της εξουσίας χρήσης της, συνιστά εισδοχή του Κράτους – δανειστή στη σφαίρα της προσωπικότητας του καθ’ ου η εκτέλεση, του πολίτη – οφειλέτη, καθώς συνδέεται αντίστοιχα με την οικονομική δραστηριότητα και ιδιοκτησία του τελευταίου, αλλά και με την προσωπικότητά του, αφού προϋποθέτει τη γνώση προσωπικών δεδομένων του ως πελάτη πιστωτικού ιδρύματος (καταθέτη, επενδυτή κλπ). Κατά τον τρόπο αυτό, η εκτέλεση συναντά το πεδίο προστασίας των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και τελικά απειλεί (δηλαδή μπορεί να αγγίξει και να προσβάλει) τον ίδιο τον πυρήνα τους.
Με άλλα λόγια τίθεται το ζήτημα του συνταγματικώς θεμιτού των συγκεκριμένων περιορισμών στο πλαίσιο της ευρύτερης προβληματικής στάθμισης, πρόκρισης και άρα προστασίας των αντίστοιχων έννομων αγαθών. Έτσι η εκ του νόμου κάμψη (άρση) του τραπεζικού απορρήτου, ή η μη προηγούμενη ενημέρωση του οφειλέτη για την επιβολή του μέτρου της κατάσχεσης θεωρούνται επιτρεπτοί ή ανεκτοί περιορισμοί των ατομικών δικαιωμάτων του καθ’ ου.
Στον αντίποδα υπάρχει ένα minimum προστασίας του οφειλέτη με την καθιέρωση ακατάσχετων απαιτήσεων, δικαιολογητικός λόγος 12 (ratio) θέσπισης των οποίων είναι προφανώς ο ρόλος που επιτελούν στην προστασία της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας του ατόμου (ως βασικά μέτρα διαβίωσης) και ειδικότερα ο «προνοιακός» τους χαρακτήρας.
Στη στάθμιση αυτή, ωστόσο, η έννοια του δημοσίου συμφέροντος συχνά συγχέεται, ή εν πάση περιπτώσει συνειδητά ή και ενίοτε δικαιολογημένα ταυτίζεται, με το αμιγώς ταμειακό συμφέρον του δημοσίου και η επίκλησή του εν προκειμένω γίνεται ως λόγος περιορισμού, και όχι διεύρυνσης, της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων.
Πράγματι ως δικαιολογητικός λόγος της κατάσχεσης τμήματος μισθών και συντάξεων έχει κριθεί το δημόσιο συμφέρον, και ειδικότερα η όσο το δυνατόν ταχύτερη εισροή στα δημόσια ταμεία των οφειλόμενων προς το Δημόσιο χρηματικών ποσών, για την απρόσκοπτη και εύρρυθμη δημοσιονομική λειτουργία του, αναγκαία για χάρη του γενικότερου δημόσιου συμφέροντος.
Ο Κύκλος Σχέσεων Κράτους – Πολίτη και ο Κύκλος Κοινωνικής Προστασίας του Συνηγόρου του Πολίτη δέχθηκαν και χειρίστηκαν πληθώρα αναφορών, με τις οποίες οι πολίτες κατήγγειλαν την κατάσχεση ποσών από τραπεζικούς λογαριασμούς που διατηρούσαν, λόγω χρεών προς το Δημόσιο (φορολογική διοίκηση), τους ΟΤΑ (τέλη, πρόστιμα ΚΟΚ κλπ), ή ΝΠΔΔ (ασφαλιστικές εισφορές φορέων κοινωνικής ασφάλισης). Η εξέταση των αναφορών αυτών κατέδειξε πλήθος προβλημάτων τόσο σε νομοθετικό όσο και σε διαχειριστικό επίπεδο. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους τους επιστήμονες των δύο Κύκλων που χειρίστηκαν και εξέτασαν τις εν λόγω αναφορές άρτια, με επιμονή και υπομονή.
Ο Συνήγορος του Πολίτη, όπως σημειώνεται με διαρκείς και επίμονες διαμεσολαβήσεις και θεσμικές παρεμβάσεις, πέτυχε σημαντικά αποτελέσματα για την θωράκιση του ακατάσχετου ορίου καταθέσεων και του ακατάσχετου χαρακτήρα επιδομάτων προνοιακού χαρακτήρα, ωστόσο είναι πολλά ακόμα τα προβλήματα που δεν έχουν αντιμετωπιστεί από τη διοίκηση ή το νομοθέτη και πολλές ακόμα οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν ώστε να διασφαλιστεί η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας στο πεδίο της προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών – οφειλετών, ιδίως των καλόπιστων, των μισθοσυντήρητων, των οικονομικά ασθενέστερων, των ευάλωτων και ευπαθών ομάδων του πληθυσμού.
Πηγή: The TOC