Τον νέο κόσμο που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη, τις μεγάλες προκλήσεις που δημιουργεί, αναδεικνύει η συζήτηση με τον κ. Δημήτρη Καλλέ, γενικό γραμματέα της Ελληνικής Εταιρείας Τεχνητής Νοημοσύνης.
Ο Βολιώτης καθηγητής στη Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, αναφέρεται και στη χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, ενώ εξηγεί γιατί η επένδυση στην τεχνολογία, αλλά και στην κατανόηση και στη διαχείρισή της, είναι πλέον μονόδρομος.
Σε ποιους τομείς αναμένεται να επιφέρει αλλαγές η τεχνητή νοημοσύνη; Ποια οφέλη και κίνδυνοι δημιουργούνται από αυτή τη μεγάλη επανάσταση; Ποιος ο ρόλος της Ένωσης των Ελλήνων επιστημόνων που ασχολούνται με τις εξελίξεις στον χώρο;
Η τεχνητή νοημοσύνη, κατά βάση, είναι μια αυτοματοποίηση διαδικασιών που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε από ανθρώπους, όπως π.χ. η παραγωγή συμπερασμάτων μέσα από συλλογισμούς, η ανίχνευση τάσεων που έχουν κάποιο ενδιαφέρον για θέματα πρόβλεψης, το ζύγιασμα εναλλακτικών προσεγγίσεων σε ένα δύσκολο πρόβλημα.
Δυσκολεύομαι να φανταστώ κάποιο τομέα στον οποίο δεν φέρνει ήδη αλλαγές η τεχνητή νοημοσύνη. Το ερώτημα είναι για ποιες από αυτές τις αλλαγές είμαστε ενήμεροι ως πολίτες. Ήδη η ιατρική μεταμορφώνεται από την τεχνητή νοημοσύνη. Σε κάποιες χώρες αλλάζει η δικαιοσύνη με τις αυτοματοποιημένες συστάσεις προς δικαστές. Ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ μας έχει ήδη αλλάξει με την υποβοήθηση των συστημάτων μετάφρασης. Το έργο «The Next Rembrandt» μας έδειξε πως (αν είσαι μεγάλη εταιρεία και θες να κάνεις πάταγο) μπορείς να παράγεις κάποιο έργο που θα μπορούσε να το έχει φτιάξει ο Rembrandt. Εσκεμμένα εστιάζω σε περιοχές που τείνουμε να θεωρούμε προπύργια της ανθρώπινης δραστηριότητας και ιδιαιτερότητας για να τονίσω πως οι αλλαγές ήδη γίνονται.
Τα οφέλη και οι κίνδυνοι είναι αντίστοιχα κάθε μεγάλης τεχνολογικής καινοτομίας. Θα είναι τα αποτελέσματα προσβάσιμα σε όλους; Θα μπορούμε να αποφύγουμε καταστροφές που ενδεχομένως θα προκληθούν από την αδυναμία διαχείρισης ή κατανόησης της τεχνολογίας; Τέτοιου είδους ερωτήματα προσπαθεί να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει εισηγηθεί ένα νέο νομοσχέδιο περί Τεχνητής Νοημοσύνης με στόχο να ενδυναμώσει τη διάδοσή της και ταυτόχρονα να θέσει όρια σε κάποιες εφαρμογές που θεωρούνται εν δυνάμει επικίνδυνες (βέβαια, εστιάζει μόνο σε μη στρατιωτικές εφαρμογές, απ’ όσο έχω δει).
Η Ελληνική Εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η κοινότητα των επαγγελματιών (και) επιστημόνων που ασχολούνται με τον χώρο και έχουν κάποιους βασικούς ρόλους: να παράγουν νέα γνώση και νέα προϊόντα, να εκπαιδεύουν νέους επιστήμονες, αλλά και να επικοινωνούν τις εξελίξεις στην κοινωνία, μέσα από συνέδρια, μέσα από συνεντεύξεις και ομιλίες, με αρθρογραφία, αλλά και με συμμετοχή σε επιτροπές χάραξης πολιτικής.
Με το περιβάλλον να είναι στην πρώτη γραμμή ενδιαφέροντος πώς θα μπορούσε η τεχνητή νοημοσύνη να αξιοποιηθεί σε θέματα πρόληψης καταστροφών ή άλλων φαινομένων;
Η πρόληψη μιας καταστροφής είναι σύνθετο θέμα. Πολλές φορές μια καταστροφή προκαλείται από μία αλυσίδα γεγονότων που το καθένα ξέφυγε «για λίγο». Είναι γενικά παραδεκτό πως μια λελογισμένη αυτοματοποίηση αφαιρεί πολλά από τα περιθώρια λάθους που υπεισέρχονται από την ανθρώπινη κρίση (ένας κουρασμένος ειδικός είναι σαν έναν κουρασμένο πιλότο).
Για να εστιάσουμε λίγο σε θέματα περιβάλλοντος, η επένδυση στην τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βελτιώσει μια σειρά από θέματα που, αν τα δει κανείς μαζεμένα, μπορεί να συνιστούν «τεχνολογική επανάσταση». Η βελτιστοποίηση του τρόπου κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας σε κτίρια, ο γρήγορος επανυπολογισμός μιας αστικής διαδρομής με το αυτοκίνητο για να λάβει υπόψη της τυχόν μποτιλιάρισμα σε μία οδική αρτηρία, ο υπολογισμός κάποιου δείκτη επικινδυνότητας ενός χωραφιού για το ξέσπασμα ή την δυνάμωση μιας πυρκαγιάς είναι πεδία που έχουν αποτελέσει ή θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρώτης τάξης αντικείμενο εφαρμοσμένης έρευνας για την τεχνητή νοημοσύνη. Ή, αν δει κανείς την ρύπανση του περιβάλλοντος και τον περιορισμό της άγριας ζωής ως εν δυνάμει γενεσιουργές αιτίες πανδημιών, τότε μπορεί να στρέψει την προσοχή του στη μοντέρνα φαρμακοκινητική που αξιοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για να προβλέψει την αποτελεσματικότητα νέων ουσιών.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν υπάρχει «εν κενώ». Η βασική έρευνα σε νέα υλικά, σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε αποικοδόμηση βλαβερών παρα-προϊόντων είναι πιο πιθανό να φέρει ορατά αποτελέσματα στο θέμα «πρόληψη περιβαλλοντικών καταστροφών» – αλλά και αυτά είναι πεδία που χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη ως «εργαλείο».
Όμως, το κατάλληλο υπόβαθρο για την μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη, για την «αξιοποίηση» όπως το θέτετε στην ερώτησή σας, δεν είναι θέμα τεχνητής νοημοσύνης, αλλά θέμα πολιτικής βούλησης, ύπαρξης πόρων, διοικητικής ικανότητας και επαγγελματισμού.
Υπάρχει η άποψη ότι η τεχνολογία θα καταστρέψει μακροπρόθεσμα πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτές που θα δημιουργήσει; Με την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι επικίνδυνο να διαταραχθούν βαθύτατα ολόκληροι τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας, καθιστώντας παρωχημένους ή κατά πολύ αποδυναμωμένους πολλούς επαγγελματικούς κλάδους; Ποια είναι η δική σας θέση;
Η βιομηχανική επανάσταση γέννησε και, τελικά, κατέρριψε αυτή την άποψη – το ισοζύγιο του αριθμού επαγγελμάτων και η ευρύτερη ανάπτυξη είναι ξεκάθαρα. Το τίμημα, φυσικά, δεν ήταν αμελητέο, αλλά μας δείχνει, με τρόπο μάλλον αμετάκλητο, την κατεύθυνση της ιστορικής προόδου.
Θεωρώ την τεχνητή νοημοσύνη ως έναν από τους τεχνολογικούς πυλώνες των αλλαγών που βιώνουμε (και θα βιώσουν και οι επόμενες γενιές). Έτσι, νιώθω πως είναι μονόδρομος η επένδυση και στην τεχνολογία, αλλά και στην κατανόηση και στη διαχείρισή της. Για κάθε θέση οδηγού ταξί που θα χάσουμε πρέπει να σκεφτούμε αν θέλουμε μια θέση συνοδού για συζήτηση και ανθρώπινη επικοινωνία, την ώρα που θα ταξιδεύουμε με το αυτόνομο αυτοκίνητό μας. Ή, αν δεν θέλουμε συνοδό, επειδή επιλέγουμε να δουλεύουμε την ώρα που κινούμαστε, ίσως θα πρέπει να σκεφτούμε αν θα θέλαμε κάποιον πιο έμπειρο να επιβλέπει το αυτοκίνητό μας την ώρα που κινείται χωρίς την προσοχή μας.
Δεν μπορώ να φανταστώ την καταστολή της τεχνολογικής προόδου με το πρόσχημα της προφύλαξης κάποιας επαγγελματικής τάξης. Αυτό, όμως, συνοδεύεται με την πεποίθηση πως ο άνθρωπος έχει ανάγκη να εργάζεται «προς κάποιο σκοπό», ακόμα και αυτόν της αυτο-βελτίωσης. Μια κοινωνία που είναι διατεθειμένη ή δεν μπορεί να αποφύγει να πειραματιστεί με νέα πράγματα πρέπει να έχει κατά νου και το δίχτυ ασφαλείας γι’ αυτούς που μπορεί να πέσουν απ’ έξω και να τους δώσει ευκαιρίες για το επόμενό τους βήμα.
Για την αντιμετώπιση μιας πιθανής επέλασης της τεχνητής νοημοσύνης μήπως χρειάζεται παράλληλα και η ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης ως βασικού στοιχείου της ανθρώπινης υπόστασης;
Υπάρχει ολόκληρος κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης (και της πληροφορικής, γενικότερα) που εστιάζει στην αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής (με την λέξη «μηχανή» εννοώ, γενικά, τεχνολογικά συστήματα) και στην προσπάθεια αναγνώρισης συναισθημάτων από εικόνες ή ήχους ή κείμενα που παράγονται στο πλαίσιο κάποιας ανθρώπινης δραστηριότητας (για παράδειγμα, την ώρα που κάνουμε online chat με ένα σύστημα πωλήσεων, πιθανόν να υπάρχει κάποιο σύστημα που αξιολογεί τη διάθεσή μας με βάση τον τρόπο που γράφουμε). Αφού αναλογιστούμε ότι ήδη γίνεται, πρέπει και να αναλογιστούμε αν το θέλουμε.
Όσο περισσότερο προσπαθούμε να κάνουμε την τεχνητή νοημοσύνη να «πλησιάσει» στον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται ή ενεργούν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο ανακαλύπτουμε πως πρέπει να ερευνήσουμε πιο βαθιά το τι σημαίνει να είναι κάποιος «έξυπνος» ή πως ανιχνεύεται ο «φόβος» ή μια σειρά συναισθημάτων. Η τεχνητή νοημοσύνη μάς πιέζει, θέλοντας και μη, να επενδύσουμε στην κατανόηση της ανθρώπινης βιολογίας με τρόπους που δεν είχαμε φανταστεί.
Στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Πατρών υπήρξατε πρωτοπόρος της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Τι κέρδισε και τι έχασε το Πανεπιστήμιο στη φάση της καραντίνας με την ευρύτερη χρήση της τεχνολογίας;
Είχα την τύχη, όταν ξεκίνησα στο ΕΑΠ, να βρω αρκετά πράγματα έτοιμα (και, κυρίως, το κατάλληλο κλίμα) – αυτά ήταν η μαγιά για να κάνουμε και άλλα, καινούργια πράγματα και έτσι, σήμερα, το ΕΑΠ να απολαμβάνει της αναγνώρισης της ελληνικής κοινωνίας. Ένα από αυτά τα πράγματα είναι ότι η πολύ μεγάλη (μόνιμη) επένδυση σε ηλεκτρονικές υποδομές μας επέτρεψε, σχεδόν με μηδέν κόπο, να μεταφέρουμε όλες μας τις δραστηριότητες online. Εκεί, λοιπόν, η καραντίνα δεν μας άγγιξε μιας και είχαμε κάνει τόσο κόπο είκοσι χρόνια στο να γίνουμε καλοί στο «εξ απόστασης».
Η καραντίνα, όμως, επηρέασε τους φοιτητές μας, ως οικογενειάρχες που έπρεπε να διαχειριστούν την τηλεκπαίδευση των παιδιών τους, ως εργαζόμενους που είδαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται, ως άτομα που βίωσαν το άγχος της πανδημίας. Τώρα, καθώς φαίνεται πως μπορούμε να λέμε ότι «τα δύσκολα είναι πίσω μας», ίσως ξανασκεφτούμε την επαναφορά κάποιων διά – ζώσης συναντήσεων για να ξανα-καλλιεργήσουμε την έννοια της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Κλείνοντας, θα κράταγα τη λέξη «πρωτοπόρος» για ανθρώπους που μόχθησαν σε όλα τα επίπεδα (πολιτικά, οργανωτικά, επιστημονικά) για να στηθεί το ΕΑΠ, να εκπαιδευτούν οι πρώτοι καθηγητές-σύμβουλοι, να γραφτούν τα πρώτα βιβλία, να τρέξουν τα πρώτα προγράμματα σπουδών και, γενικά, να στηθεί το ΕΑΠ στα πόδια του. Είναι μεγάλη αυτή η ομάδα των πρωτοπόρων, αλλά για την οικονομία του χώρου της συνέντευξης, ας μείνω σε δύο άτομα: Τον Αλέξη Λυκουργιώτη, πρώην πρύτανη του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρο της πρώτης Διοικούσας Επιτροπής του ΕΑΠ, και τον Αντώνη Λιοναράκη, καθηγητή του ΕΑΠ.