Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
H Μαγνησία αποτελεί από αρχαιοτάτων χρόνων, ένα ευλογημένο τόπο που τον έχουν εξυμνήσει αρχαίοι ποιητές, όπως ο Όμηρος, ο Πίνδαρος, ο Ευριπίδης ενώ το στίγμα τους έχουν αφήσει λογοτέχνες, λόγιοι και συγγραφείς μεταξύ των οποίων ο Ρήγας Φεραίος – Βελεστινλής, ο Άνθιμος Γαζής, οι Δημητριείς Γρηγόριος Κωνσταντάς και Δημήτριος – Δανιήλ Φιλιππίδης, ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος και ο ιστορικός Γιάνης Κορδάτος.
Ο συνδυασμός βουνού και θάλασσας, με το Πήλιο Όρος και την οροσειρά της Όθρυος, σε συνδυασμό με τα νησιωτικά συμπλέγματα των Βορείων Σποράδων καθιστούν την περιοχή πεδίο σύγκλισης θεματικών όπως αυτή του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της γαστρονομίας, του τουρισμού και των εναλλακτικών μορφών άθλησης και ψυχαγωγίας.
Αναπτύσσοντας τις σκέψεις μου θα ξεκινήσω με τις αναφορές δυο σύγχρονων ποιητών όπως ο Γεώργιος Δροσίνης όπου στο ποίημα του «Ύμνος του Βουνού» από την ποιητική συλλογή
«Γαλήνη» το 1902 αναφέρει χαρακτηριστικά:
«… Στα Εικοσιτέσσερα Χωριά, που κρέμονται από σένα,
Και δίνεις στις ζωές ζωή, φέρνεις στις χάρες χάρη,
Περήφανο και σπλαχνικό Βουνό – βουνών καμάρι».
Ο Γιώργος Σεφέρης το καλοκαίρι του 1936 έγραψε από τη Ζαγορά και αργότερα δημοσίευσε στο βιβλίο του «Ποιήματα» από τις εκδόσεις Ίκαρος ένα ποίημα που αποτυπώνει με χαρακτηριστικό τρόπο την ιδιαίτερη ομορφιά του Πηλίου:
«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει.
Στο Πήλιο μέσα στις καστανιές το πουκάμισο του Κενταύρου
γλιστρούσε μέσα στα φύλλα για να τυλιχτεί στο κορμί μου
καθώς ανέβαινα την ανηφόρα κι η θάλασσα μ’ ακολουθούσε
ανεβαίνοντας κι αυτή σαν τον υδράργυρο θερμομέτρου
ώσπου να βρούμε τα νερά του βουνού …».
Η αιχμή του δόρατος για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων βουνού όμως εστιάζεται στο Πήλιο Όρος που αν και όχι ιδιαίτερα ψηλό βουνό, αν φανταστεί κανείς ότι η υψηλότερη κορυφή του ο Πουριανός Σταυρός, έχει υψόμετρο 1.624 μ. γοητεύει θεούς και θνητούς από την αρχαιότητα έως σήμερα. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, τον χειμώνα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τις έντονες χιονοπτώσεις και το καλοκαίρι, προσφέρει συνδυασμό βουνού και θάλασσας μιας και οι δαντελωτές παραλίες του Πηλίου απέχουν μόλις λίγα χιλιόμετρα.
Επιστέφοντας στη μυθολογία τρεις κύριες μυθολογικές ιστορίες σχετίζονται με το Πήλιο: Ο μύθος των Κενταύρων, του Ιάσονα και της Αργοναυτικής εκστρατείας και των γάμων του Πηλέως με τη Θέτιδα.
Ο Ησίοδος ονομάζει το Πήλιο ως υλήεν (δασωμένο) και ο Όμηρος ως εινοσίφυλλον (με φύλλα που σείονται). Οι Κένταυροι ως μυθολογικά όντα, μισοί άνθρωποι από τη μέση και πάνω και μισοί άλογα επέλεξαν το Πήλιο ως τόπο κατοικίας και η Κενταυρομαχία αποτελεί αγαπημένο θέμα παραστάσεων στους αρχαιοελληνικούς ναούς. Στην ιστορία αυτή, οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν συμβολικά την επικράτηση του λόγου, του ανθρώπινου πολιτισμού, επάνω στα πρωτόγονα ζωώδη ένστικτα.
Ο Κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας, υπήρξε περίφημος ιατρός, άριστος χειρουργός, όπως υποδηλώνει και το όνομά του και βοτανολόγος. Γνώριζε τα μυστικά της φύσης και των τεχνών, της ιατρικής, της μουσικής και της αστρολογίας. Στη σπηλιά όπου ζούσε στο Πήλιο, έγινε παιδαγωγός-δάσκαλος πολλών ηρώων, ανάμεσά τους οι Ασκληπιός, Αχιλλέας, Aρισταίος, Ιάσων και Πηλέας.
Ο Ιάσων ήταν γιος του Αίσωνος, που ήταν βασιλιάς της Ιωλκού με δάσκαλο τον Κένταυρο Χείρωνα. Ο Ιάσονας ανέθεσε στον ναυπηγό Άργο την κατασκευή του πλοίου για το μεγάλο ταξίδι με ξύλα που κόπηκαν από το δάσος του Πηλίου.
Όπως πληροφορούν ο Όμηρος, ο Πίνδαρος και ο Ευριπίδης, στο Πήλιο έγιναν οι γάμοι του Πηλέα και της Νηρηίδας Θέτιδας όπου παρευρέθηκαν όλοι οι θεοί, εκτός από την Έριδα. Εκείνη θυμωμένη που δεν είχε προσκληθεί, έστειλε το χρυσό μήλο με την επιγραφή «τη καλλίστη» το οποίο ο Πάρης έδωσε στην Αφροδίτη. Το γεγονός της προτίμησης ανάμεσα στις θεές στάθηκε η ουσιαστική αιτία για να ξετυλιχθεί το νήμα του Τρωικού πολέμου.
Όλες οι παραπάνω αναφορές δεν παρατέθηκαν απλά για να κάνουμε αναδρομή στο ένδοξο παρελθόν μας ή απλά να καταγράψουμε πηγές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πληροφοριακό υλικό διαδικτυακών πυλών και τουριστικών εντύπων.
Σκοπός είναι οι παραπάνω αναφορές να γίνουν ιδέες, να δημιουργήσουν πλαίσιο και να διαμορφώσουν θεματικές που θα έχουν τη βάση τους σε ισχυρές ιστορικές πηγές και θα προάγουν αναπτυξιακές πολιτικές. Για να φτιαχτεί άλλωστε ένας «σύγχρονος μύθος» που θα αποτελεί ταυτόχρονα και προορισμό, θα πρέπει να υπάρχει ένα πλαίσιο που να αντλεί κανείς ιστορικό υλικό από το παρελθόν, θα το παρουσιάσει με ένα σύγχρονο τρόπο στο παρόν και θα υλοποιεί πολιτικές, προϊόντα και υπηρεσίες για το μέλλον.
Η συστηματοποίηση συνεπώς και η ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Μαγνησίας και του Πηλίου χρειάζεται ακόμα πιο σύγχρονες και καινοτόμες ιδέες που θα υλοποιούνται με συμπράξεις, δικτυώσεις, με μικρό κόστος και παράλληλα θα δίνουν τη δυνατότητα της επικαιροποίησης του περιεχομένου μέσω της χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών.
Η οριοθέτηση όμως ενός πακέτου παραδοτέων από τις τοπικές κοινωνίες, τους ανθρώπους του τουρισμού και την επίσημη πολιτεία, προϋποθέτει μια σύγκλιση σε ό,τι αφορά στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον, τη γαστρονομία, και τη συστηματοποίηση του τρόπου της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το πολιτιστικό απόθεμα της Μαγνησίας και του Πηλίου είναι ανεξάντλητο και παραμένει ταυτόχρονα σχετικά φτωχό από άποψη παραδοτέων που να έχουν μια χρηστικότητα. Χρειαζόμαστε ψηφιακούς θεματικούς οδηγούς (guide) και όχι τουριστικά έντυπα, χρειαζόμαστε εμπλουτισμένα ψηφιακά βιβλία (enriched eBooks) με ενσωματωμένους μαθησιακούς πόρους και όχι έντυπα τα οποία προϋποθέτουν μεγάλο κόστος και δυσκολία στην επικαιροποίηση του περιεχομένου, χρειαζόμαστε επικαιροποιημένα και τεκμηριωμένα άρθρα στη δωρεάν ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια wikipedia που συνεχώς κατακτά ένα νέο νεανικό κοινό και ειδικά για την περιοχή μας χρειάζεται εμπλουτισμός από εθελοντές.
Παράλληλα πρέπει να περάσουμε σε ιστοσελίδες και δικτυακές πύλες που προσφέρουν υπηρεσίες και όχι πληροφοριακό υλικό μόνο. Επίσης η διαλειτουργικότητα τέτοιων ψηφιακών εργαλείων πρέπει να είναι ένα νέο ζητούμενο κυρίως όταν πρέπει να υπάρξει διοχέτευση πληροφοριών από δημόσιους φορείς. Φανταστείτε ότι τα δρομολόγια των μέσων μαζικής μεταφοράς ή οι υπηρεσίες των φαρμακείων, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις των Δήμων και φορέων και τα ωράρια των μουσείων και εκθεσιακών χώρων πως θα μπορούσαν αυτόματα να τροφοδοτούν σχετικές πύλες και sites τουριστικού ενδιαφέροντος.
Η δημιουργία επίσης θεματικών κύκλων πολιτισμού – γαστρονομίας – εναλλακτικών μορφών ψυχαγωγίας και άθλησης πρέπει να οδηγήσει σε προϊόντα και υπηρεσίες που θα δίνουν τη δυνατότητα να χτιστεί ένα νέο τουριστικό προϊόν – πακέτο που θα έχει καθαρά αναπτυξιακό προσανατολισμό.
Τα βότανα του Πηλίου και η σύνδεσή τους με τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, οι προτάσεις για γαστρονομική αξιοποίηση, η σύνδεση περιηγήσεων με την μεταποίηση των βοτάνων στο χώρο παραγωγής τους αποτελεί επίσης μια άλλη διάσταση που μπορεί να αποφέρει συνεργασίες και ολοκληρωμένες δράσεις για ένα θέμα που δεν έχει αξιοποιηθεί με τρόπο συστηματικό αποφέροντας συγκεκριμένα παραδοτέα και προϊόντα.
Τέλος θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τον χώρο (γεωγραφική προσέγγιση), τον χρόνο (χρονολογική προσέγγιση) και το ίδιο το θέμα/είδος (θεματική προσέγγιση) με άξονες: α) Τη συλλογή, β), τη μεταποίηση, γ) την προετοιμασία και δ) την κατανάλωση των τροφών.
Τα ζητήματα των τοπικών προϊόντων, τα βότανα του Πηλίου και της Όθρυος, καθώς και τις γεύσεις της Μαγνησίας, ανέδειξαν συστηματικά οι δράσεις και οι εκδηλώσεις των θεματικών ετών πολιτισμού 2016-17 με τον διακριτικό τίτλο «Μάγνητες και ο Πολιτισμός των γεύσεων» του φορέα Πολιτισμού της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος & Αλμυρού «Μαγνήτων Κιβωτός», συνδέοντας τον πολιτισμό, την τοπική ανάπτυξη και τον τουρισμό. Ελπίζουμε αυτή η προσπάθεια να μετεξελιχθεί από θεσμικούς φορείς.
*Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.