Του Γιάννη Δ. Πατρίκου
Ο φορέας «Μαγνήτων Κιβωτός (Μ.Κ.) για τη διάσωση του πολιτιστικού αποθέματος» της Ι. Μητροπόλεώς μας στα πλαίσια της πολυσχιδούς πνευματικής και πολιτιστικής του δραστηριότητας και του θεματικού έτους «Μαγνήτων Τέχνες Λαϊκές», εξέδωσε από τις εκδόσεις «Υδιόμελον» για το ήδη διανυόμενο έτος 2019 περισπούδαστο, πολυτελές συλλεκτικό ημερολόγιο γραφείου με τίτλο: «Οι Θησαυροί της Μακρινίτσας. Σπάνια κειμήλια απαράμιλλης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας» σχ. 18Χ24 εκ. Την επιμέλεια της έκδοσης είχε ο Νίκος Τσούκας, Γεν. Γραμματέας της Μ.Κ., την δε φιλολογική και καλλιτεχνική οι Σοφία Ξυνογαλά και Αποστολία Παλάσκα αντίστοιχα. Η φωτογράφηση των εκθεμάτων ανήκει στον Ευάγγελο Τσιάμη και η διαχείριση αυτών στον Απόστολο Τσιρογιάννη. Η, δε, σχεδίαση κι εκτύπωση του όλου ημερολογίου έγιναν στις Γραφικές Τέχνες «Παλμός» της πόλεώς μας. Τα εξώφυλλα καλύπτονται με φωτογραφία ξύλινου ζωγραφικού δίπτυχου προσκομιδής, επιγραφόμενου «Η Βίβλος της ζωής» του 19ου αι., ενώ τα εσώφυλλα από φωτογραφίες τοιχογραφιών: Του Παντοκράτωρος του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου (εμπροσθόφυλλου) και Ι. Βήματος του Ι.Ν. Αγ. Πάντων Μακρινίτσας (οπισθόφυλλου). Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη της Περιφέρειας Θεσσαλίας.
Χαιρετίζει την έκδοση ο σεπτός μας Ποιμενάρχης κ. Ιγνάτιος, αναφέροντας σχετικά: «Το θεματικό έτος 2018 είναι αφιερωμένο στις ελληνικές λαϊκές τέχνες και έφερε τον διακριτικό τίτλο «Μαγνήτων Τέχνες Λαϊκές». Και το 2019 θα συνεχίσουμε με το ίδιο θέμα αναδεικνύοντας πρωτοβουλίες και δράσεις που σχετίζονται με τη λαϊκή τέχνη. Τα λαϊκά έργα είναι δημιουργίες ανθρώπων που δε διδάχτηκαν την κάθε μορφή τέχνης σε σχολές, αλλά από έμπειρους τεχνίτες. Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λαϊκής τέχνης, όπως είναι γνωστό, είναι ο συνδυασμός χρηστικότητας και αισθητικής, η έκφραση της ομαδικής αισθητικής και η αρμονία σε συνδυασμό με τη φύση…».
Έπεται ο χαιρετισμός του Πανοσιολογιωτάτου Πρωτοσυγκέλου της Ι.Μ. Δημητριάδος π. Δαμασκηνού Κιαμέτη, ρέκτου και Διευθυντού του Μουσείου Βυζαντινής Τέχνης και Πολιτισμού «Μήτηρ Θεού Οξεία Επίσκεψις» Μακρινίτσας, υπογραμμίζοντας τη μεγάλη σημασία αυτού και χαρακτηρίζοντάς το εύστοχα ως «φύλακα ενός τεράστιου μνημειακού πλούτου, ως προβολέα του πνευματικού ήθους του λαού μας… ως πρόσκληση προς εμάς τους μεταγενεστέρους να βαδίσουμε στα ίχνη της δημιουργίας των προγόνων μας, ως διδασκαλείο της νέας γενιάς των ελληνοπαίδων, ώστε να γνωρίσουν με τρόπο συναρπαστικό την ιστορία και τον πολιτισμό της φυλής τους…».
Επικεντρώνοντας, ακολούθως, ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας κ. Κώστας Αγοραστός τον χαιρετισμό του στη σπουδαιότητα της αναδείξεως της τοπικής μας ιστορίας και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς για την αναπτέρωση της ελπίδας προς αντιμετώπιση των δυσκολιών του παρόντος και του μέλλοντος καταλήγει αρμοδίως: «Η Περιφέρεια Θεσσαλίας στέκεται αρωγός σε κάθε προσπάθεια που έχει στόχο την προάσπιση και διατήρηση των θησαυρών της Θεσσαλικής λαϊκής παράδοσης, ώστε να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δυναμική αφετηρία για αναδημιουργία και μεταφορά των στοιχείων της στο παρόν και το μέλλον».
Ο επίτιμος Διευθυντής Αρχαιοτήτων κ. Λάζαρος Δεριζιώτης στο Εισαγωγικό σημείωμά του «Η συνέχιση της Παραδόσεως» αφορμώμενος από τα εκθέματα του προειρημένου Μουσείου και τον τρόπο εκθέσεως των ιερών κειμηλίων αυτού ερμηνεύει ευσύνοπτα τις διαχρονικές αρχές της Βυζαντινής εκκλησιαστικής τέχνης που αναδύονται από αυτά τονίζοντας ιδιαίτερα την επήρεια που άσκησαν στην αγιογραφική τέχνη οι δύο σχετικές «Σχολές», η «Μακεδονική» και η «Κρητική», με κύριους εκπροσώπους τον Μανουήλ Πανσέληνο και τον Θεοφάνη Στρελίτζα ή Μπαθά τον Κρήτα, αντίστοιχα, διακρινόμενες χρονικά μεταξύ τους. Η πρώτη ακμάζει στους χρόνους των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων (1261-1453) μέχρι το α’ μισό του 16ου αι. και η δεύτερη στους επόμενους αιώνες.
Με το τεκμηριωμένο κείμενο «Οι Θησαυροί της Μακρινίτσας. Σπάνια κειμήλια απαράμιλλης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας» ο Δρ. Αλέξανδρος Καπανιάρης (Α.Κ.), Οργανωτικός Γραμματέας της Μ.Κ. καταπιάνεται με τα αποθησαυρισμένα σπουδαία ι. κειμήλια του Μουσείου «Μήτηρ Θεού, Οξεία Επίσκεψις», αποτελούντα «το πολιτιστικό – εκκλησιαστικό απόθεμα της Μακρινίτσας» και συνάμα κατατοπίζει τον αναγνώστη σχετικά με τη λαϊκή τέχνη και την εκκλησιαστική παράδοση του 18ου αι., τη λαϊκή τέχνη στο Πήλιο, τις εικόνες και τα ξυλόγλυπτα του Πηλίου και, ειδικότερα, των εκκλησιών της Μακρινίτσας, τους λαϊκούς ζωγράφους – αγιογράφους Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, Μαργαρίτη Μακριντζιώτη (Χατζηαγγελή), Πανταζή Μηλιώτη και τα έργα τους.
Συνεχίζοντας ο Α.Κ. κάνει λόγο για τα χρυσοκέντητα λαϊκά δημιουργήματα, Λάβαρα κι επιτάφιους, τα ζωγραφικά προσκυνητάρια, τα ξυλόγλυπτα επιχρυσωμένα τέμπλα και Βημόθυρα, τα αργυρόχρυσα εκκλησιαστικά σκεύη: ευαγγέλια, σταυρούς, δισκοπότηρα, άγιες λαβίδες, θυμιατά, στέφανα γάμου, εξαπτέρυγα, καταλήγει με τη ρήση του Αλ. Παπαδιαμάντη: « Να στέργωμεν και να τιμώμεν τα πάτρια. / Είναι της εσχάτης εθνικής αφιλοτιμίας / να έχωμεν κειμήλια και να μη φροντίζωμεν / να τα διατηρήσωμεν. / Ας σταθμήσωσι καλώς την ευθύνην των / οι έχοντες την μεγίστην ευθύνην». Ρήση – μήνυμα για πολλούς ιθύνοντες στις ημέρες μας.
Ακολούθως καταχωρίζονται φωτογραφίες – χάρμα οφθαλμών – επιλεγμένων εκθεμάτων του Μουσείου Μακρινίτσας με κατάληξη το κείμενο: «Αποτύπωση της Ορθόδοξης παράδοσης με ευλάβεια και ευθύνη» του Νίκου Τσούκα με το οποίο ερμηνεύει συνοπτικά το φωτογραφικό έργο του αειμνήστου καλλιτέχνη φωτογράφου της πόλεώς μας Δημήτρη Λέτσιου (Δ.Λ.), διακρινόμενο για την ελληνικότητα, αυθεντικότητα και τη διάθεση εκφράσεως «του γνήσιου ενδιαφέροντος του δημιουργού του για τον λαϊκό πολιτισμό, τον πολιτισμό της υπαίθρου». Εξαίσιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες εμπνευσμένες από τη μακραίωνη ελληνορθόδοξο παράδοση συνοδεύουν και κοσμούν τους μήνες του Ημερολογίου 2019, του Β’ Μέρους της εκδόσεως, του οποίου η διάταξη έχει ως εξής:
Κάθε μήνας αρχίζει με δισέλιδη μνημειακή φωτογραφία στη δεξιά σελίδα, ενώ στην κάθετη ώα της αριστερής αναγράφονται αριθμητικά οι ημέρες του μηνός και ακολούθως σε δισέλιδο χώρο οι καθ’ εβδομάδα ημερομηνίες με το αντίστοιχο Αγιολόγιο της Εκκλησίας μας, τις ώρες Ανατολής – Δύσης του ηλίου. Κάθε ημέρα διαθέτει χώρο για συνοπτικές υπομνήσεις κατ’ αυτήν ενεργειών. Στην κάθετη ώα της αριστερής σελίδας καταγράφονται, πάλι, αριθμητικά οι ημέρες του μηνός.
Έτσι ο Ιανουάριος συνοδεύεται με βυζαντινό σταυροειδή, τρίκογχο ναό με τρούλο, κατά τη γνώμη μου, του 11ου – 12ου αι., ο Φεβρουάριος με είσοδο νάρθηκος ι. ναού με δίλοβο ύπερθεν κωδονοστάσιο. Παρόδια εικονοστάσια, εκφάνσεις λαϊκής ευλάβειας, κοσμούν τους Μάρτιο, Ιούνιο, Ιούλιο. Περίτεχνο, ξυλόγλυπτο τέμπλο εξαίσιου κάλλους συνοδεύει τον Απρίλιο, τον δε Μάιο η είσοδος με τον νάρθηκα του Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου Μακρινίτσας και τον Αύγουστο εικονοστάσι νάρθηκος Ι. Ναού. Τον Σεπτέμβριο στολίζει σταυρός καμωμένος από δέσμες σταχυών, δεμένες σε ράβδο με φόντο έτοιμο για θερισμό αγρό. Προηγείται του Οκτωβρίου άποψη βράχων Μετεώρων με φόντο στο βάθος Ι. Μονή. Τον Νοέμβριο καλλύνει η Ι. Μεγίστη Μ. Βατοπαιδίου Αγ. Όρους με τον Πύργο και το Ι. Παρεκκλήσιο της Τιμίας Ζώνης. Τέλος στον Δεκέμβριο μάς υποδέχεται ευλαβής μορφή προσευχόμενου κληρικού. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Δ.Λ. παραχωρήθηκαν ευγενώς από τον Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (ΜΟΜus). Συνοπτικό αριθμητικό Ημερολόγιο 2020 επιστέφει την έκδοση.
Εξαίρετο καθ’ όλα συλλεκτικό Ημερολόγιο, ξεχωριστή ευκαιρία κοινωνίας μας με τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό της ευλογημένης περιοχής μας. Αρμόζουν εκθύμως θερμά συγχαρητήρια στον σεπτό μας Ποιμενάρχη κ. Ιγνάτιο, ιθύνοντα νου της όλης αυτής προσπάθειας, στον π. Δαμασκηνό που με αλογάριαστο κόπο, ψυχική αγρύπνια καθήκοντος και φιλόκαλο διάθεση συγκέντρωσε διασώζοντας αυτούς τους θησαυρούς της ιστορικής, άκρως παραδοσιακής πανώριας Μακρινίτσας μας στο Μουσείο «Μήτηρ Θεού Οξεία Επίσκεψις» αυτής και στους Νίκο Τσούκα και Αλ. Καπανιάρη οι οποίοι συναθλούντες σύμψυχοι με ανύστακτη διάθεση και μόχθο πολύ πραγματοποίησαν αυτό το εκδοτικό επίτευγμα στα πλαίσια της πολιτιστικής προσφοράς της «Μαγνήτων Κιβωτού». Νάναι όλοι τους υγιείς και να έχουν τον άνωθεν Φωτισμό, για να συνεχίσουν να μας προσφέρουν τέτοιους καρπούς πολιτισμού.