Στη Νέα Υόρκη με τον Βολιώτη ποιητή της διασποράς Νίκο Αλεξίου

του
Πασχάλη Δήμου,
συμβούλου Εκπαίδευσης Δασκάλων
Δ/νσης ΠΕ Μαγνησίας

Μέρος 1ο

Η Νέα Υόρκη σήμερα αποτελεί ένα μητροπολιτικό κέντρο. Είναι μία πόλη γνωστή σε όλους μας και οικεία είτε από τον κινηματογράφο είτε από τη λογοτεχνία, αλλά και από άλλες καθημερινά πηγές. Σε αυτή τη μεγαλούπολη ζουν αρκετοί συμπατριώτες μας, μεταξύ των οποίων, ο λογοτέχνης και πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών Αμερικής, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Queen’s College στη Νέα Υόρκη κ. Νίκος Αλεξίου, ο οποίος έχει τιμηθεί από το Κέντρο Βιβλίου Μαγνησιωτών Συγγραφέων (ΚεΒιΜαΣυ) και το Παγκόσμιο Σωματείο Απόδημων Μαγνήτων, «Το Κοινόν των Μαγνήτων». Ο κ. Αλεξίου, πέρα των άλλων δραστηριοτήτων του, είναι επίσης ο ιδρυτής και πρόεδρος του Κέντρου Έρευνας Ελληνικής Διασποράς – Hellenic American Project (HAP) του Queens College αποτελώντας για πάρα πολλά χρόνια ένα σημείο αναφοράς της ελληνικής μεταναστευτικής πορείας προς την άλλη πλευρά του ωκεανού. Ήταν αυτός που υποδέχτηκε αρκετούς συμπατριώτες μας δέχτηκε τα όνειρά τους, μεταφέροντας το μήνυμα ότι θεματοφύλακας της ελληνικής παράδοσης είναι ο οικουμενικός της χαρακτήρας.
Ήταν αυτός που με υποδέχτηκε το φετινό καλοκαίρι στη Μέκκα του δυτικού κόσμου, με ξενάγησε με υπομονή, με οδήγησε σε χώρους που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα υπήρχε πρόσβαση, άνοιξε το Κέντρο Έρευνας στο οποίο προΐσταται δίνοντάς μου την ευκαιρία να γνωρίσω πιο συστηματικά το έργο του και μπόρεσα να προσεγγίσω αρκετούς χώρους με ομογενειακό ενδιαφέρον. Σε αυτή τη διαδρομή μοιράστηκε σκέψεις, συναισθήματα και προτάσεις για το μέλλον της Ελληνοαμερικανικής Κοινότητας.
Η Ελλάδα και η ελληνικότητα είναι για τον Αλεξίου αίσθημα και συνείδηση. Και, όπως επισημαίνει «δεν πρόκειται για αντιφατικές έννοιες, αλλά για μια αλληλοτροφοδοτούμενη ενότητα. «Έλληνας σημαίνει να αισθάνεσαι και να αντιδράς κατά έναν ορισμένο τρόπο», όπως λέει κάπου ο Ελύτης».
Ο ίδιος έχει αγαπήσει το Φως και τη Γλώσσα. Το φως του τοπίου και των ανθρώπων. «Όπου και να ταξιδέψεις στην Ελλάδα, κάτι ή κάποιος θα σε φιλέψει λίγο φως. Ακόμα και οι πέτρες μας εκπέμπουν φως».
Η ελληνική γλώσσα, του δίνει πέρα από την παράδοση και μια οικουμενικότητα. Είναι συνειδητή επιλογή του να επιμένει να γράφει την (όποια) ποίησή του στα ελληνικά, αν και ζει για 40 χρόνια στη ΝΥ, και σ’ ένα περιβάλλον όπου δεν ομιλείται η ελληνική γλώσσα. «Και του λοιπού θα ομιλώ ελληνιστί», λέει ο Καβάφης.
Ο Αλεξίου στην ερώτησή μας, γιατί προτίμησε τις ΗΠΑ για τη συνέχιση των σπουδών του και τόπο εγκατάστασης σημείωσε, «κατ’ αρχάς να διευκρινίσουμε ποια Αμερική προτιμά κανείς. Είναι η Αμερική των μεγάλων κινημάτων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ισότητας, της ελευθερίας και της διαφορετικότητας. Και η Αμερική των ναπάλμ, των βάσεων, των εισβολών άλλων χωρών, όπως πχ, στην περίπτωση της Κύπρου, το 1974, με εκφραστή της εξωτερικής πολιτικής των γερακιών τον Κίσσιγκερ. Δείτε και το που στράφηκε για έμπνευση η λεγόμενη ποιητική γενιά του ’70. Δεν πήγε στη γενιά του 1930 και στον Σεφέρη ή τον Ελύτη, ή στην πρώτη μεταπολεμική γενιά (Αναγνωστάκης, Λειβαδίτης, Κύρου, κ.λπ.), αλλά ούτε και στη δεύτερη (π.χ. Ασλάνογλου, Δημουλά, Λεοντάρης, κ.λπ.). Η γενιά της μεταπολίτευσης, του ’70 στράφηκε στους Αμερικανούς ποιητές, τη λογοτεχνία των Μπιτς, στα μπλουζ και τη τζαζ. Είναι ύποπτο όταν κατηγορούν τους Έλληνες, γενικά κι αόριστα, για αντι-αμερικανισμό».
Επέλεξε, όπως μας είπε το Δημόσιο Πανεπιστήμιο της ΝΥ, γιατί είχε μια σειρά από σπουδαίους Μαρξιστές κοινωνιολόγους και οικονομολόγους. Όπως ο Μάικλ Χάρριγκτον, ο Άλαν Γούλφ, ο Μάικλ Μπράουν, αλλά και ο Στάνλεϋ Αρόνοβιτς, ο Πωλ Σουίζυ και πολλοί άλλοι. Δεν είχε την πρόθεση να εγκατασταθεί στην Αμερική, αλλά προς το τέλος των σπουδών του, τον παρότρυναν οι καθηγητές του να μείνει και να κάνει αίτηση εργασίας στο Πανεπιστήμιο. Έτσι λοιπόν προέκυψε η σχέση του με το Κουίνς Κόλλετζ, όπου διδάσκει κοινωνιολογία για 35 συναπτά έτη, και δημιούργησε το Κέντρο Έρευνας και Αρχείο Διασποράς Αμερικής – Hellenic American Project (www.hapsoc.org).
Πηγή έμπνευσής του αποτελεί η Νέα Υόρκη, καθώς είναι μία ιδιαίτερη μητρόπολη, «με πολλά καλά και κακά, αλλά πάντα ενδιαφέροντα θέματα. Είναι μια πόλη που εμπνέει με την πολυμορφία και τον πολιτισμικό της πλούτο. Οι πέντε δήμοι της – Μανχάταν, Μπρούκλιν, Μπρονξ, Στάτεν Άιλαντ και Κουίνς – προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες και ερεθίσματα».
Είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε και μαζί λογοτεχνικά στέκια, τα μέρη όπου έζησαν και δημιούργησαν σπουδαίοι ποιητές και συγγραφείς όπως ο Γουόλτ Γουίτμαν, ο Άλεν Γκίνσμπεργκ, ο Ντύλαν Τόμας, η Μάγια Αγγέλου, κ.ά. Η Νέα Υόρκη, με την πλούσια ιστορία της, την πολιτιστική της ποικιλομορφία και τον δυναμικό της χαρακτήρα, παραμένει μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για όσους ζουν, εργάζονται ή απλά την επισκέπτονται. Ειδικότερα η περιοχή του Κουίνς, αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνική και ποιητική δημιουργία. Αυτό αντανακλάται στις ποιητικές συλλογές του δημιουργού, που έχουν προκύψει από την εμπειρία της ζωής σε αυτή την πολύπλευρη μητρόπολη. Μία προηγούμενη συλλογή, με τίτλο «Αστόρια», η οποία είχε προσεγγιστεί παλιότερα και από μαθητές μου αντλεί έμπνευση από αυτή την εμβληματική γειτονιά του Κουίνς, που αποτελεί σύμβολο της σύγχρονης ελληνικής μετανάστευσης στην Αμερική. Η Αστόρια, με την πλούσια ελληνοαμερικανική κληρονομιά της, προσφέρει ένα μοναδικό πλαίσιο για την εξερεύνηση θεμάτων ταυτότητας, πολιτισμικής συνέχειας και προσαρμογής. Η πρόσφατη, δίγλωσση συλλογή του διευρύνει το πεδίο έμπνευσης σε ολόκληρο το Κουίνς. Αυτή η επιλογή αντικατοπτρίζει την πολυπολιτισμική φύση του δήμου και την ποικιλομορφία των εμπειριών που προσφέρει. Η 40χρονη εμπειρία ζωής και εργασίας του στη Νέα Υόρκη έχει αναμφίβολα διαμορφώσει μια βαθιά σύνδεση με την πόλη. Η απόφασή του να δημιουργηθούν δίγλωσσες συλλογές υπογραμμίζει τη διττή ταυτότητα που αναπτύσσεται μέσα από τη ζωή σε αυτό το πολυπολιτισμικό περιβάλλον, αντανακλώντας την εμπειρία πολλών μεταναστών που ζουν ανάμεσα σε δύο γλώσσες και πολιτισμούς.
«Εδώ ή εκεί; / Ούτ’ εδώ ούτ’ εκεί / Κι εδώ κι εκεί».
Η γλώσσα γεφυρώνει τις όχθες του χρόνου και του χώρου, αποτυπώνοντας τη «φοβερή έκρηξη / μιας άλλης υπηκοότητας», καθώς συναιρείται με τις πολιτικές εκρήξεις του καιρού, αλλά και με μια επίμονη υπαρξιακή διερώτηση.
Η Νέα Υόρκη, με την πολυπλοκότητα και τη ζωντάνια της, συνεχίζει να τροφοδοτεί τη δημιουργικότητα, προσφέροντας ένα πλούσιο υπόβαθρο για ποιητική έκφραση και εξερεύνηση της ανθρώπινης εμπειρίας στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον.
Το μέλλον του Ελληνισμού στην Αμερική και η ανάπτυξη της Ελληνοαμερικανικής κοινότητας αποτελούν για τον δημιουργό σύνθετα ζητήματα, που απαιτούν πολύπλευρη προσέγγιση. Λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική πορεία και τις σύγχρονες προκλήσεις εντοπίζει ορισμένες βασικές κατευθύνσεις. Μία πρώτη προοπτική για το μέλλον θεωρεί ότι είναι η διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας. Η διαφύλαξη της ελληνικής γλώσσας, των παραδόσεων και της ιστορικής μνήμης παραμένει κρίσιμη για τη συνέχεια του Ελληνισμού στην Αμερική. Η ελληνική διασπορά, από τα βάθη των αιώνων, ήταν μία γλωσσική διασπορά.
Η Ελληνοαμερικανική κοινότητα θα πρέπει να εξελιχθεί, να προσαρμοστεί στη σύγχρονη πραγματικότητα. Στην πολυετή παρουσία της στην Αμερική, η κοινότητα έχει ενσωματώσει στοιχεία του αμερικανικού πολιτισμού, αλλά και προσπαθεί να μη χάσει την ιδιαίτερη ταυτότητά της. Σίγουρα χρειάζεται ενίσχυση των διασυνδέσεων. Η ανάπτυξη ισχυρότερων δεσμών τόσο εντός της κοινότητας όσο και με την Ελλάδα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της πολιτισμικής συνέχειας. Ακόμα, είναι αναγκαίες ουσιαστικές εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες που θα ενισχύσουν τα ελληνικά σχολεία και προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού. Και συγχρόνως, είναι καιρός να δημιουργηθούν μαθήματα διδασκαλίας της ιστορίας και της λογοτεχνίας των Ελλήνων της Αμερικής. Αντίστοιχα, μαθήματα για την ελληνική διασπορά θα πρέπει να δημιουργηθούν και στα σχολεία της Ελλάδας. Σίγουρα ποιοτικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως διοργάνωση φεστιβάλ, εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων που προβάλλουν τον ελληνικό και ελληνοαμερικανικό πολιτισμό. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας αναμφισβήτητα μπορεί να βοηθήσει τα μέγιστα προς αυτή την κατεύθυνση.
Με τον Νίκο Αλεξίου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και μια άλλη πλευρά της Νέας Υόρκης, ως παγκόσμιο κέντρο πολιτισμού και καινοτομίας, το οποίο προσφέρει αμέτρητες πηγές έμπνευσης. Πρόκειται σίγουρα για ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον με δυναμική αστική ατμόσφαιρα, με πλούσια ιστορία μετανάστευσης, και μία συνεχή εξέλιξη και μεταμόρφωση της πόλης. Οι προβληματισμοί και οι συζητήσεις δεν περιορίστηκαν στα παραπάνω αλλά και σε άλλα θέματα, για τα οποία θα επανέλθουμε.
Προς το παρόν κλείνουμε το άρθρο μας με ένα ποίημα του Νίκου Αλεξίου από τη νέα του συλλογή, «Κουίνς, ΝΥ». Το ποίημα παρουσιάστηκε σε συνεδρία, κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου και της Έκθεσης Βιβλίου AWP23, που πραγματοποιήθηκε από τις 8 έως τις 11 Μαρτίου 2023, στο Συνεδριακό Κέντρο του Σιάτλ, στην Πολιτεία Ουάσινγκτον. Υπεύθυνη της συνεδρίας, με τίτλο «Ένα Πολυγλωσσικό Έργο Μετάφρασης Ποίησης – Προς μια Θεωρία Μετάφρασης Διασπορικής Ποίησης», ήταν η επίσης συντοπίτισσα Δρ. Βασιλική Ράπτη. Το ποίημα έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες που ομιλούνται στον Δήμο του Κουίνς, και αυτές οι μεταφράσεις, που περιλαμβάνονται στην έκδοση, αναδεικνύουν τη γλωσσική και πολιτισμική ποικιλία του Κουίνς της Νέας Υόρκης.

ΑΠΕΝΑΝΤΙ
Εδώ στου ποταμού την άλλη όχθη
στη γειτονιά του κόσμου
και στις πολύχρωμες παρυφές της ανατολής
που μαστιγώνει ο αγέρας σιωπηλά
αντιστέκομαι στον ευτυχισμένο πανικό
των χρυσών υπερμάχων
και τις πρησμένες ρωγμές στον Τοίχο

Από νωρίς πολύ αγάπησα
το φωτεινό θρόισμα της πεταλούδας
μες στις πικροδάφνες
και τα ξεχασμένα εργοστάσια
με το χαμένο αίμα
πάνω στα σκληρά μέταλλα

όταν στο ξαφνικό της πέταγμα
καρφώνεται σε μάτι σκοτεινό
κι αστράφτει η ζωή

Αλληλεγγύη