«Νασρεντίν Χότζας, το γέλιο της Μικρασίας», τιτλοφορείται το βιβλίο του Στέλιου Πελασγού, που κυκλοφόρησε μόλις την εβδομάδα που διανύουμε από τις Εκδόσεις Πρώτη Ύλη. Δύο χρόνια μετά την «Καλικαντζαρολογία – Καλικαντζαροδιωκτική», το νέο πόνημά του επικεντρώνεται σ’ έναν ιδιαίτερο, αλλά συνάμα ευρύτερα αναγνωρίσιμο χαρακτήρα της προφορικής παράδοσης, σε μια έκδοση για την επέτειο των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
«Το βιβλίο βγαίνει με αφορμή την επέτειο της Καταστροφής», εξήγησε ο συγγραφέας, ο οποίος μάλιστα έχει και ο ίδιος μικρασιατική καταγωγή. «Ο ένας παππούς μου, ονόματι Γιάννης Παπαϊωάννου ήταν Σμυρνιός, ενώ πέρασε και δύο χρόνια στα λεγόμενα «Τάγματα εργασίας» των Τούρκων», είπε ο κ. Πελασγός και στη συνέχεια υπογράμμισε ότι αφιέρωσε το βιβλίο στη μνήμη του προγόνου του, που γλίτωσε από την κόλαση των λεγόμενων «Αμελέ Ταμπουρού»: «Ήρθε πίσω ένα ανθρώπινο κουρέλι, όπως όλοι όσοι επέζησαν. Ήταν μόλις 16 ετών, όταν τον συνέλαβαν. Είχε βιαστεί να φορέσει τα μακριά παντελόνια, τα οποία τότε υποδήλωναν πως κάποιος είχε συμπληρώσει τα 18 χρόνια του. Εν συνεχεία αντιμετώπισε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο… Τη μία συμφορά μετά την άλλη. Όμως, εκείνη η γενιά είχε τεράστια αντοχή. Ο παππούς μου είναι ένας άνθρωπος που θαυμάζω. Αστός Σμυρνιός, σπουδαστής της Ευαγγελικής Σχολής, συμμαθητής του Ωνάση και άλλων γνωστών. Ο πατέρας του είχε μαγαζί δίπλα από το καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής. Ήταν κουρέας, σιδέρωνε φέσια, έβγαζε μέχρι και δόντια! Ο παππούς μου μιλούσε γαλλικά, ελληνικά και τούρκικα, ενώ όταν ήρθε στην Ελλάδα, έπιασε αμέσως τις αστικές συνήθειες με τους πρόσφυγες που ήταν εδώ, όπως φαίνεται και από τις φωτογραφίες που διασώζονται. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1930 ήταν αθλητής υδατοσφαίρισης, στην πρώτη ομάδα πόλο που υπήρχε τότε».
Ο κ. Στέλιος Πελασγός άκουγε ιστορίες για τον Νασρεντίν Χότζα και από τους δύο παππούδες… «Τόσο ο παππούς μου ο Σμυρνιός, όσο και ο Ελλαδίτης, αφηγούνταν ιστορίες με εκείνον», επισήμανε και συμπλήρωσε: «Βρισκόμουν σε αφηγηματικό περιβάλλον, ακόμη και από τον πατέρα μου και τη γιαγιά μου. Όπως επίσης συναντούσα τον Νασρεντίν Χότζα σε λαϊκές φυλλάδες, Καζαμίες, μέχρι το «Ρομάντζο». Αργότερα, ξεκίνησα να τον μελετώ από πολύ νωρίς. Πλέον αυτή η ιστορία κρατάει τα τελευταία τριάντα χρόνια, συμπεριλαμβανομένου ενός διεθνούς λαογραφικού και ανθρωπολογικού συνεδρίου στη Μάλτα. Το διοργάνωσε ο αείμνηστος Τζορτζ Μεφσούτ, ανθρωπολόγος, ο οποίος δίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Μάλτας. Βρέθηκα με άλλους δύο λαογράφους μελετητές από την Ουαλία και το Ισραήλ, να λέμε παραμύθια στα σχολεία, αλλά και στις φυλακές της Μάλτας για τον Χότζα».
Οι ιστορίες του Νασρεντίν Χότζα είναι δημοφιλείς σε όλο τον κόσμο. «Ο Νασρεντίν Χότζα έχει μία εξάπλωση από τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Κίνας, τους Ουιγούρους, μέχρι όλη τη Μεσόγειο. Από την Ισπανία, το Μαρόκο, την Κύπρο, τη Συρία, τη Μάλτα κ.α. Ακόμη και στη Νάπολη της Ιταλίας και στη Μασσαλία της Γαλλίας λένε ιστορίες για τον Χότζα, μέχρι και την υποσαχάρια Αφρική, αν και κατά τόπους διαφέρει το όνομα του. «Ταξιδεύει» παντού», σχολίασε.
Ποιο είναι, όμως, το στοιχείο που προσδίδει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο; «Ο μύθος του συνδέεται με την παράδοση των «διά Χριστόν σαλών», που επηρέασαν τον μοναχισμό και γέννησαν έπειτα το «μυστικό» Ισλάμ, τους δερβίσηδες. Ο Χότζας συχνά συναντάται ως δερβίσης. Στο σώμα των ιστοριών βρίσκουμε αρχαίες ελληνικές ιστορίες, που προέρχονται από τη βυζαντινή συλλογή «Φιλόγελως». Σ’ αυτή τη μορφή είναι ιστορίες από τη συζήτηση ενός Σχολαστικού φιλόσοφου και του μαθητή του. Ή όπως εντοπίζονται ιστορίες του Αισώπου. Από εκεί και πέρα, ο Χότζας έχει τρεις ρόλους: Διδάσκει με το γέλιο, το οποίο είναι αυτό που με ενδιαφέρει πρωτίστως στο βιβλίο, εκείνος που είναι πραγματικά ανόητος και όλοι γελούν σε βάρος του, ενώ είναι και ο Χότζας κατεργάρης. Για τον Χότζα μιλούν πολλοί λαοί, που ανάμεσά τους κυλάει ένα ποτάμι αίμα. Όμως, εκείνος είναι η γέφυρα που ενώνει λαούς, τους οποίους χωρίζουν προαιώνιες έχθρες», είπε, ενώ σχολιάζοντας τον τίτλο του πονήματος σχετικά με το γέλιο της Μικρασίας, τόνισε: «Στη γη της Ιωνίας απέκτησε το μεγαλύτερο πνευματικό βάθος του, ένας οδηγός που διδάσκει με το καλαμπούρι του».