Στ. Μορφές Αυτονομήσεως στο ιεροψαλτικό ήθος – Η Αυτονόμηση στην Εκκλησιαστική Ψαλτική Τέχνη

Του 

Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη, 

καθηγητού της Ανωτάτης 

Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών,

kxkaragounis8@gmail.com, 

www.kxkaragounis.gr

Έκτο και τελευταίο μέρος τού παρόντος άρθρου. Ήδη εξετάσαμε την έννοια της αυτονομήσεως σε διάφορες διαστάσεις της και συγκεκριμένα όταν σχετίζεται με την Ψαλτική Τέχνη.

Με απλά λόγια θυμίζω ότι αυτονόμηση είναι το να πράττει κανείς κατά τη θέλησή του και την επιθυμία του, να κάνει «του κεφαλιού του», που λέμε, αδιαφορώντας για το σύνολο, για τις αρχές τής κοινωνίας, τους πολιτικούς και ηθικούς νόμους. Στον χώρο της Εκκλησίας, το Σώμα τού Χριστού, ο αυτονομημένος άνθρωπος ενεργεί αντίθετα από το ήθος του Χριστού και το Ορθόδοξο βίωμα, προσαρμόζοντας τον Λόγο τού Θεού κατά το δοκούν, στις προσωπικές του απόψεις και επιλογές τού βίου του. Προσβάλλει έτσι, τον Άγιο Τριαδικό Θεό και τον Ενανθρωπήσαντα Λόγο, τον Ιησού Χριστό, ο Οποίος, όμως, είπε με έμφαση, «ο ουρανός και η γη θα παρέλθουν (θα αλλάξουν, θα τελειώσουν), αλλά από τα Λόγια μου δεν θα παρέλθει ούτε ένα γιώτα, ούτε μια κεραία, ώσπου να εκπληρωθούν όλα».

Η αυτονόμηση απαντά παντού, ακόμη και την ώρα επιτελέσεως της Ψαλμωδίας στη Λατρεία. Είδαμε δε πώς και πότε συμβαίνει αυτό κατά τη διάρκεια της ιεροψαλτικής πράξης και πότε η αυτονόμηση αλλοιώνει γενικότερα το ήθος και τις συμπεριφορές των προσώπων που υπηρετούν και επιτελούν την Ψαλτική. Κάτι ακόμη θα γράψουμε σήμερα και θα κλείσουμε το ζήτημα, παρότι θα μπορούσαν να ειπωθούν ακόμη πολλά.

-Όταν, ως ιεροψάλτης ή κληρικός, κατά τη συμμετοχή μου στη Λατρεία, υποκρίνομαι ότι μεταρσιώνομαι, συνεπαίρνομαι και συγκινούμαι με τα λεγόμενα και τελούμενα, αυτονομούμαι. Ο Όσιος Ιωάννης Σιναΐτης ο της Κλίμακος χαρακτηρίζει γελοίο τον κενόδοξο Ψάλτη, που καθίσταται φανερός από τέτοιου είδους καμώματα.

-Α η Ψαλτική έχει καταστεί αυτοσκοπός μου, έχω απωλέσει από τον πνευματικό μου ορίζοντα τον πολύτιμο στόχο τής εν Χριστώ σωτηρίας μου, έχω αποπροσανατολισθεί, έχω αυτονομηθεί.

-Εάν ασκώ την Ψαλτική αποβλέποντας αποκλειστικά σε υλικές απολαβές (νόμιμες και δίκαιες κατά τα άλλα), αυτονομούμαι. Πώς μπορώ να εμπορεύομαι ό,τι δεν μου ανήκει;

-Εάν ασκώ την Ψαλτική μη αποβλέποντας σε υλικές απολαβές, προσφέροντας την ιεροψαλτική μου διακονία αφιλοκερδώς μεν και αμισθί, όμως αναμένω από τον Κύριο ανταποδόσεις (ευλογίες) υλικές ή πνευματικές, αναμένω τον Παράδεισο και αυτή τη Βασιλεία τού Θεού ως ανταμοιβή μου, αυτονομούμαι. Δεν δικαιούμαι να διακονώ τον Κύριο και την Εκκλησία ιδιοτελώς, πολύ περισσότερο από φόβο. Αν το κάνω, σημαίνει ότι δεν έχω κατανοήσει ότι ο Κύριος μοιράζει αδιακρίτως τα αγαθά του σε δικαίους και αδίκους και θέλει όλοι να σωθούν. Πρέπει να ζω κατά Χριστόν και να διακονώ την Εκκλησία Του επειδή Τον αγαπώ και η καρδιά μου καίγεται από αγάπη για Εκείνον. Κάθε άλλος λόγος είναι καρπός σοβαροτάτης αυτονομήσεως.

-Εάν ως ιεροψάλτης χωρίς σταθερή ιεροψαλτική θέση περιφέρομαι από ναό σε ναό, τάχα προς επικουρία των συναδέλφων μου, πράγματι δε με διάθεση φιλόδοξης αυτοπροβολής, αυτονομούμαι. Συνειδητά ή ασυνείδητα, καθίσταμαι υποχείριο δαιμονικών παθών, τα οποία ξεκινούν από κενοδοξία ή ματαιοδοξία και καταλήγουν σε αθεράπευτη οίηση (= νομίζω ότι κάτι είμαι). Αν δε οι πράξεις μου μειώνουν κι ευτελίζουν τον συνάδελφό μου, εάν προκαλούν έριδες ή στέκονται αφορμή να απωλέσει ο αδελφός τη θέση του, τότε τα πάθη μου έχουν εξελιχθεί σε εγκληματική μισανθρωπία.

-Και εάν, με την ίδια εφάμαρτη διάθεση, μαζί με τον εαυτό μου περιφέρω και τα παιδιά ή τους μαθητές μου, για να τα επιδεικνύω πώς ψάλλουν, επιδιώκοντας ουσιαστικά τη δική μου προβολή, η πράξη μου λαμβάνει εωσφορικές διαστάσεις, αφού με τη δική μου αυτονόμηση συμπαρασύρω στην απώλεια και άλλες ψυχές. Σταδιακά, μαθαίνουν και αυτές να συμπεριφέρονται με παρόμοιο τρόπο, θεωρώντας αυτονόητη μια τέτοια συμπεριφορά. Αν έτσι συμπεριφέρομαι, αξίζω πολλαπλασίως το «ουαί» του Κυρίου που απηύθυνε στους υποκριτές Φαρισαίους, διότι κλείνω κι εγώ στους ανθρώπους τις πύλες της Βασιλείας του Θεού. Ούτε εγώ θα εισέλθω και γίνομαι εμπόδιο στον αγώνα των άλλων.

-Ανάλογα αυτονομηστικά κίνητρα έχει και η εμμονή μου για προβολή τών προσωπικών μου ψαλτικών δεξιοτήτων (και των μαθητών μου) σε Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (facebook, instagram). Τυχόν αγαθές προθέσεις, δεν είναι παρά αφελείς λογισμοί, διά των οποίων «κλέπτομαι από δεξιά».

-Αν ο ηθικός μου βίος δεν συνάδει ή και αντιστρατεύεται το κατά Χριστόν ήθος το οποίο πρέπει να φέρω ως ιεροψάλτης ή κληρικός, αυτονομούμαι. Δεν είναι ευάρεστος στον Κύριο ο ύμνος των αμαρτωλών και των ασεβών. Μη λησμονούμε, ότι η ηθική μας οφείλει να είναι εξαρτημένη από τον Κύριο. Ένας καθ’ όλα έντιμος και ηθικός βίος αυτονομημένος από το Ευαγγέλιο, όπως τον εκφράζει ο αθεϊστικός Ουμανισμός, όχι μόνο δεν είναι ευλογημένος, είναι εφάμαρτος. «Παν ο ουκ εκ πίστεως αμαρτία εστιν», τονίζει ο Απόστολος Παύλος (Ρωμ. ιδ’ 23). Οποιαδήποτε καλή πράξη πράττω από επιθυμία για προσωπική ικανοποίηση, ως «κυνηγός χαράς», όχι επειδή αποτελεί θέλημα και ευδοκία τού Τριαδικού Θεού, δεν είναι ευάρεστη στον Κύριο. Είναι δε εφάμαρτος, διότι κίνητρό της είναι η φιλαυτία μου. Ομοίως, όταν καλλιεργώ την αρετή από κενοδοξία. Όμως, η αυτονομημένη αρετή έξω από τον Θεό, δεν έχει καμία αξία και, πολύ περισσότερο, δεν σώζει!

-Τέλος, εάν διακατέχομαι από απιστία, εάν δεν αναγνωρίζω τον Ιησού Χριστό ως Σωτήρα και Κύριο, εάν δεν προσκυνώ τον Τριαδικό Θεό, αλλ’ εντούτοις αρέσκομαι να ψάλλω για λόγους απλώς βιοποριστικούς ή καλλιτεχνικούς, αυτονομούμαι.

«Πιστεύσατε, αδελφοί μου, από πάντων ων παρήνεσα υμίν φυλάττεσθαι, ένοχος αυτών εγώ ειμι… Πιστεύσατε, αφ’ ων ελάλουν, ουδέν εφύλαξα… Πιστεύω υμάς αμώμους ευρεθήναι· εγώ δε κατακέκριμαι υπέρ ων λέγω και ου ποιώ» (Όσιος Εφραίμ ο Σύρος).