Σπύρος Κιοσσές: Νιώθω τον Βόλο σα δεύτερη ιδιαίτερη πατρίδα μου

Ο Σπύρος Κιοσσές διδάσκει στο Τμήμα Γλωσσικών και Διαπολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Είναι συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων που αφορούν στη θεωρία, τη διδακτική της λογοτεχνίας και τη δημιουργική γραφή, μιας ποιητικής συλλογής (Το κάτω κάτω της γραφής, Μελάνι, 2018) και της νουβέλας Τα Πρωτοβρόχια (Μεταίχμιο, 2022). Επιστημονικά, κριτικά και λογοτεχνικά δημοσιεύματά του έχουν φιλοξενηθεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.

Συνέντευξη ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ

«Τα πρωτοβρόχια», ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων σας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία του;
«Τα πρωτοβρόχια» έχουν ως πρωταγωνιστή τον Τάσο, ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια λαϊκή επαρχιακή γειτονιά στα τέλη του ’70 και τις αρχές του ’80, μια περίοδο μεταβατική τόσο για τον ήρωα, όσο και για την ελληνική κοινωνία. Μέσα από τις αφηγήσεις του ζωντανεύει το κλίμα της εποχής, όπως το αντιλαμβάνεται ο μικρός ήρωας, αλλά και το πλέγμα των οικογενειακών σχέσεων, άλλοτε υποστηρικτικό, σαν δίχτυ ασφαλείας, κι άλλοτε πνιγηρό κι αναπόδραστο, σαν τον ιστό αράχνης. Παράλληλα με τη βασική πλοκή, ο αναγνώστης, μαζί με τον ήρωα, μέσα από τις αφηγήσεις της γιαγιάς του συνθέτουν κομμάτι κομμάτι μια ιστορία που βαραίνει το παρελθόν της οικογένειας, συνεχίζει, όμως, να σκιάζει το παρόν των μελών της. Λόγω της έκτασης, θα χαρακτήριζα το βιβλίο νουβέλα. Από την άποψη της αφηγηματικής τεχνικής, πρόκειται για μικρές ιστορίες που έχουν αυτοτέλεια, αλλά συνδέονται μεταξύ τους σε μια εκτενή σπονδυλωτή αφήγηση. Συνιστά, δηλαδή, ένα σύνολο μικρών στιγμιότυπων από τη ζωή του ήρωα.

Πόσο ελκυστικό, αλλά και πόσο δύσκολο είναι για έναν συγγραφέα να ανατρέχει στις μνήμες του και να τις καταγράφει;
Η αναπόληση των παρελθοντικών βιωμάτων είναι μια διαδικασία στην οποία όλοι, λίγο πολύ, καταφεύγουμε σε διάφορες στιγμές της ζωής μας, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά και περισσότερο ή λιγότερο ευχάριστα. Η καταγραφή τους είναι, ωστόσο, μια άλλη υπόθεση, που μπορεί να εξυπηρετεί ποικίλους σκοπούς. Στην περίπτωση της λογοτεχνικής αξιοποίησης της μνήμης το ζήτημα είναι πολύ ιδιαίτερο. Τα «πραγματικά» γεγονότα του παρελθόντος μας, ακόμη κι αν είναι ενδιαφέροντα καθαυτά (ή, τουλάχιστον, για μας και για τους φίλους μας), δεν συνιστούν απαραίτητα μια «ευανάγνωστη» ιστορία, μια αφήγηση, δηλαδή, που θα απολαύσει κάποιος αναγνώστης που δεν μας γνωρίζει προσωπικά. Ούτε πρόκειται για μια «αυτόματη» διαδικασία. Η όποια «αληθής» πρώτη ύλη χρειάζεται, κατά κανόνα, να αποτελέσει αντικείμενο φιλτραρίσματος, επιλογής, τροποποίησης, συμπλήρωσης από τη φαντασία και σημαντικής επεξεργασίας, ώστε να λάβει λογοτεχνική μορφή. Αλλιώς έχουμε να κάνουμε με μαρτυρίες, ενθυμήσεις, αυτοβιογραφία κ.λπ., που έχουν, προφανώς, τη δική τους αξία, αλλά όχι λογοτεχνική.

Θέλετε να μας πείτε πώς σχετίζεστε εσείς και σε ποιο βαθμό σχετίζεται και το βιβλίο σας με τον Βόλο;
Έχω ζήσει στον Βόλο πολύ σημαντικές στιγμές της προσωπικής και της επαγγελματικής μου ζωής. Νιώθω την πόλη σα δεύτερη ιδιαίτερη πατρίδα μου. Θα μπορούσε, πράγματι, να αποτελεί το σκηνικό της αφήγησης στο βιβλίο μου – όλες οι ελληνικές πόλεις της επαρχίας, ειδικά πριν κάποια χρόνια, έφεραν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους, κυρίως ως προς τον τρόπο ζωής και τις σχέσεις μεταξύ των μελών της.

Διδάσκετε δημιουργική γραφή, ενώ έχετε εκδώσει και βιβλία δημιουργικής γραφής. Τι αποκομίζει κάποιος από τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής;
Το τι αποκομίζει κανείς από τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Όχι μόνο από το ποιος και με τι τρόπο οργανώνει τα σεμινάρια, αλλά κυρίως από το τι περιμένει ο ίδιος από αυτά, για ποιον λόγο τα παρακολουθεί. Είναι κοινός τόπος ότι δεν γίνεται κανείς λογοτέχνης παρακολουθώντας απλώς σεμινάρια ή μαθήματα δημιουργικής γραφής, όσο καλά οργανωμένα κι αν είναι. Χρειάζεται ταλέντο, έμπνευση και – ας μην το ξεχνάμε – πολλή προσωπική δουλειά: Αφοσίωση, επιμονή, συνεχείς επαναγραφές και διορθώσεις των κειμένων και, φυσικά, πολλή ανάγνωση. Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι εκ των ων ουκ άνευ για όποιον θέλει να ασχοληθεί σοβαρά με τη συγγραφή. Τα εργαστήρια μπορούν, βεβαίως, να προσφέρουν αφορμές για συναντήσεις των συμμετεχόντων με λογοτεχνικά κείμενα, για ενδελεχή παρατήρησή τους «με τον τρόπο του συγγραφέα» και για πολλές «ασκήσεις» συγγραφής, ενώ παρέχουν, συνήθως, έναν πιο προσιτό και συστηματικό δρόμο για την κατανόηση συγκεκριμένων κειμενικών μηχανισμών και τεχνικών, καθώς και της λειτουργίας ή της αποτελεσματικότητάς τους. Τα εργαστήρια είναι, επίσης, για πολλούς συμμετέχοντες μια ευκαιρία «έκθεσης» των γραπτών τους σε κάποια ομάδα και λήψης ανατροφοδότησης γι’ αυτά από πιο έμπειρους αναγνώστες. Αλλά, νομίζω, μέχρι εκεί.

Θεωρείτε πως δεν μπορεί κάποιος να μπει με επιτυχία (όχι εμπορική, ποιοτική) στον χώρο των εκδόσεων αν δεν έχει πρώτα παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής;
Όπως προανέφερα, η παρακολούθηση μαθημάτων δημιουργικής γραφής δεν είναι αναγκαία προϋπόθεση, κατά την άποψή μου, για την όποια εκδοτική ή «κριτική» επιτυχία. Μπορεί η παρακολούθηση αυτή να λειτουργήσει υποστηρικτικά, βοηθώντας τον επίδοξο συγγραφέα να βελτιώσει την τεχνική του ή απλά να αποκτήσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, χωρίς, όμως, αυτό να την καθιστά απαραίτητη. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι πολλά μαθήματα δημιουργικής γραφής οργανώνονται από εκδοτικούς οίκους, βιβλιοπωλεία ή καταξιωμένους συγγραφείς, προσφέροντας, θεωρητικά τουλάχιστον, στους συμμετέχοντες κάποια πρόσβαση στον εκδοτικό χώρο. Ωστόσο, η λογοτεχνική αξία του ίδιου του έργου, η ποιότητα της γραφής, είναι αυτή που καθορίζει τη θετική αναγνωστική ανταπόκριση.

Πώς κρίνετε την ποιότητα των βιβλίων που κατακλύζουν την αγορά σε σχέση με την ποιότητα, αλλά και το όχι αριθμητικά μεγάλο αναγνωστικό κοινό;
Υπάρχει, πράγματι, πληθώρα βιβλίων που εκδίδονται κάθε χρόνο στη χώρα μας. Από την άλλη, η αναγνωστική συμπεριφορά των Ελλήνων, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα, υπολείπεται ακόμη σε σχέση με αυτήν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ανάμεσα στα τόσα βιβλία που κυκλοφορούν υπάρχουν προφανώς λιγότερο ενδιαφέροντα, αλλά και πραγματικά αξιόλογα κείμενα, τα οποία με κάποιον τρόπο τελικά καταφέρνουν να ξεχωρίσουν. Αρκετά από αυτά, μάλιστα, διαδίδονται από στόμα σε στόμα (ή από ανάρτηση σε ανάρτηση, για να συμπεριλάβουμε και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Νομίζω ότι είναι στοίχημα της λογοτεχνικής εκπαίδευσης να καλλιεργηθούν άτομα που θα αγαπούν τη λογοτεχνία, αλλά θα είναι ταυτόχρονα και «απαιτητικοί» αναγνώστες της, συγκροτώντας τα προσωπικά τους αισθητικά κριτήρια. Αναγνώστες που δεν θα είναι ικανοποιημένοι με την ευκολία την οποία παρέχουν πολλά από τα βιβλία που κυκλοφορούν.

Ποιοι είναι οι συγγραφείς που σας έκαναν να αγαπήσετε τη λογοτεχνία;
Η πρώτη «αποφασιστική» μου συνάντηση με τη λογοτεχνία έγινε στα χρόνια του Δημοτικού με τον Μεγάλο περίπατο του Πέτρου, της Άλκης Ζέη. Έκτοτε προστέθηκαν κι άλλα βιβλία, κι άλλοι συγγραφείς. Ο Λουντέμης, ο Καζαντζάκης, πιο μετά η Αξιώτη, ο Μάτεσις, ο ΜακΓιούαν, η Άτγουντ… Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη πολλοί δημιουργοί που κάνουν την αγάπη αυτή να συνεχίζεται αμείωτη.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;
Είχα τη μεγάλη αναγνωστική χαρά να πέφτουν στα χέρια μου, τον τελευταίο καιρό, εξαιρετικά βιβλία. Το Τζίντιλι του Δημήτρη Χριστόπουλου, Το χιόνι των Αγράφων του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη, Η λυκοχαβιά του Κώστα Μπαρμπάτση και, πρόσφατα, η Ανδρωμάχη του Κώστα Ακρίβου και Το δέντρο με τις φωλιές της Ελένης Πριοβόλου. Το καθένα απολαυστικό με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο.

Ήταν η περίοδος της πανδημίας για εσάς γόνιμη συγγραφικά και αναγνωστικά;
Η περίοδος της πανδημίας υπήρξε ιδιαίτερα πρόσφορη τόσο για ανάγνωση λογοτεχνίας, όσο και για γραφή, για μένα και για πολλούς ανθρώπους, από όσο γνωρίζω. Ήταν, επίσης, η περίοδος κατά την οποία είχαμε την ιδέα να διοργανώσουμε έναν διαγωνισμό συγγραφής και να συνθέσουμε με πολλά από τα κείμενα που διακρίθηκαν μια Ανθολογία μικροδιηγημάτων με τίτλο «Με μια σχεδία» (εκδ. Παρατηρητής της Θράκης). Η προσπάθεια αυτή είχε ως στόχο να στηρίξει, με τα έσοδα από τις πωλήσεις της Ανθολογίας, το έργο του περιοδικού δρόμου «Σχεδία», καθώς η περίοδος εκείνη ήταν πολύ δύσκολη για τους πωλητές του περιοδικού.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Υπέρτατη αξία είναι για μένα η αλληλεγγύη κι ο σεβασμός στον συνάνθρωπο, όπως επίσης ο σεβασμός στη φύση και στα ζώα. Κι η ευγενική συμπεριφορά – όχι η υποκριτική, αλλά αυτή που απορρέει ακριβώς από τον σεβασμό του άλλου και την έγνοια γι’ αυτόν.

Ασχολείστε με τη συγγραφή ή έκδοση κάποιου νέου βιβλίου;
Η γραφή, όπως και η ανάγνωση, είναι μια σταθερή ενασχόληση. Όσον αφορά στην έκδοση, θα ήθελα να συγκεντρώσω σε ένα βιβλίο κείμενά μου μικρής έκτασης, τα οποία έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε διάφορα μέσα, μαζί με κάποια αδημοσίευτα. Θα δούμε…