Γράφει ο Απόστολος Παντσάς –πρώην αντιδήμαρχος πολιτισμού Βόλου
Αρκούσε μια λέξη, μια κίνηση, ένας λυπημένος ήχος από σαντούρι, μια παλιά φωτογραφία για να ταξιδέψει στην πλάτη, στο σώμα και το μυαλό του θεατή το γνωστό ,ανεξήγητο ,ρίγος που με ένα περίεργο τρόπο, ελέγχεται απόλυτα από το συναίσθημα, το θυμικό, το βαθύ μας εγώ και το ξαμολάει όποτε αυτό θέλει. Αρκούσε ένας αλλιώτικος φωτισμός της σκηνής, μια φράση από τη διήγηση της Μιμής Ντενίση, για να διαχυθεί η ηλεκτρική εκκένωση, στο κατάμεστο «ΘΕΑΤΡΟ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος». Ένας σπινθήρας για το εκρηκτικό μίγμα που είχε φτιάξει η συγκινησιακή φόρτιση των θεατών : χωρίς καν να το καταλάβουν είχαν ξεμπαρκάρει στο QUAI της Σμύρνης το 1917 ,ζούσαν το μεγαλείο της και περίμεναν και έτρεμαν τη αναπόφευκτη φυγή στις φλεγόμενες βάρκες του Αυγούστου του 1922.Οι θεατές παρακολουθούσαν απνευστί την συνταρακτική αλληλουχία και τις κορυφαίες στιγμές του δράματος. Ψηλαφούσαν πόντο πόντο το Εθνικό μας αφήγημα για την Μικρασιατική καταστροφή. Έγιναν μάρτυρες των μεγάλων αλλά και των μικρών στιγμών του Ελληνισμού . Ιχνηλατούσαν τα μονοπάτια του μεγαλείου του αλλά και της απαξίωσής του. Χάρις στις εξαιρετικές ερμηνείες των 30 συντελεστών έζησαν στιγμή τη στιγμή τις κορυφώσεις του «τότε».
Ντενίση,Βουτσάς,Χαλκιάς,Νούσιας,Αλεξιάν,Κατσούλης,Μανταλιάς,Γερονικολού,Μητρούσης απέδιδαν με θαυμαστό τρόπο τα συναισθήματα και τις ψυχικές μεταπτώσεις των πρωταγωνιστών του δράματος .Κεντούσαν στον καμβά της Ιστορίας τις φοβερές αλήθειες της προσφυγιάς. Ζωγράφιζαν στο μουσαμά της Ιστορίας τα πάθη και τα λάθη της πατρίδας. Ψηφίδα την ψηφίδα έστηναν το μωσαικό του μικρόκοσμου του καθημερινού ανθρώπου.
Οι σχεδόν, τρείς ώρες παράστασης που κύλησαν σε ένα κλίμα προσμονής και συγκίνησης, συμμετοχής και θυμού, ήταν πλημμυρισμένες από την υποβλητική μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη, την απόδοση της από την «Εστουντιαντίνα» και τις ερμηνείες του Μπάμπη Τσέρτου και της Σοφίας Μέρμηγκα. Η μουσική παράδοση της Μικρασίας , αυτό το ιδιότυπο κράμα Ανατολής και Δύσης αποτέλεσε ,ίσως, τη βασικότερη έλικα του πολιτισμικού αλλά και υπαρξιακού DNA της προσφυγιάς. Ήταν η ζωογόνος λύμφα που ανάστησε το πεθαμένο σώμα της , το αλλοτριωμένο Είναι της και του επέτρεψε να ριζώσει στα νέα χώματα και στις καινούργιες συνθήκες. Η μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη ήταν το απόλυτο, το καταλυτικό στοιχείο, η προϋπόθεση για την επιτυχή απόβαση των θεατών στη Σμύρνη. Ήταν η νοητή πύλη πίσω από την οποία ζούσε και μεγαλουργούσε ένας ολόκληρος κόσμος ,ένας τραγικός ,εκ της εξελίξεως, κόσμος που επέπρωτο όμως να γίνει η μαγιά της καινούργιας Ελλάδας.
Η παράσταση έχει όλα τα στοιχεία για να μείνει αξέχαστη. Εξελισσόμενη σε ευθεία χρονική γραμμή συνδιαλέγει το καθημερινό με το Ιστορικό, το πολιτικό με το ανθρώπινο, τη μουσική με την Εθνική μνήμη και τοποθετεί την πλοκή στον φόντο της Ειμαρμένης. Στο φόντο δηλαδή του μοιραίου αφού όλοι οι θεατές είχαμε το άγχος της ιστορικής επίγνωσης και το άγος της τραγικής έκβασης. Όλοι ξέραμε το δυσάρεστο, αναπόφευκτο
τέλος. Η παράσταση καταφέρνει να τρυπώσει από την πρώτη στιγμή στο συναίσθημα και να κατέβει στο υποσυνείδητο των θεατών .Επιτυγχάνει να ξετρυπώσει τις εθνικές μας ενοχές και ανασφάλειες, να εξάψει ιστορικές φοβίες, να αναδείξει υπαρξιακούς φόβους. Απαντά με απλό και πλήρη τρόπο στην ανιστόρητη εκδοχή για το τι συνέβη πραγματικά το 1922 στη Σμύρνη στους προγεννήτορες του 1/8 των σημερινών Ελλήνων.