Άρθρα

Σημαντικά γεγονότα του ελληνοϊταλικού πολέμου από ανέκδοτο αρχειακό υλικό και μαρτυρίες

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Δημόσια Ιστορία είναι ό,τι τριγύρω μας φιλοδοξεί να αφηγείται κάτι για το παρελθόν – και σε μας τους παραλήπτες μένει να κρίνουμε την «ορθότητα» των αφηγήσεων…
Χάγκεν Φλάισερ, ομ. καθηγητής ΕΚΠΑ

Σήμερα επέλεξα στο άρθρο μου να αναπτύξω λόγω της επικείμενης εθνικής επετείου (έπος του 1940), μια συλλογική εργασία και μια καλή πρακτική θέλω να πιστεύω, για το πώς αρχεία, δημόσια ιστορία και εκπαίδευση μπορούν να συνυπάρξουν. Αλλά ας ξεκινήσουμε από τον μεγάλο πρωταγωνιστή της ιστορίας που δεν είναι άλλος από τον Πουριανό ταγματάρχη Δημήτρη Γ. Κασλά ο οποίος είχε την ευθύνη για την απόκρουση της επιχείρησης των Ιταλών με την κωδική ονομασία «Άνοιξη-Primavera» με στόχο την κατάληψη του υψώματος 731. Ως σύντομο ιστορικό θα αναφέρω ότι κατά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου ο Δημήτρης Κασλάς ήταν διοικητής του 2ου Τάγματος του 5ου Συντάγματος (ΙΙ/5) με έδρα τα Τρίκαλα στελεχωμένο επί το πλείστον με Θεσσαλούς οπλίτες από Καρδίτσα, Τρίκαλα. Το μεγαλύτερο βάρος της αμυντικής προσπάθειας απέναντι στα αλλεπάλληλα ιταλικά κύματα αντιμετώπισαν διαδοχικά δύο τάγματα, τα οποία ήταν επιφορτισμένα με την υπεράσπιση της κορυφής του 731, χωρίς βέβαια να μειώνουμε τις προσπάθειες των άλλων ταγμάτων που βρίσκονταν γύρω γύρω από το ύψωμα 731. Το ΙΙ Τάγμα του 5ου Συντάγματος, γνωστό και ως Τάγμα Κασλά, συμμετείχε στις επιχειρήσεις του Ελληνο-ιταλικού πολέμου από την αρχή, ευρισκόμενο σχεδόν συνεχώς στην πρώτη γραμμή. Ειδικά στις πρώτες τέσσερις ημέρες της εαρινής ιταλικής επίθεσης το Τάγμα Κασλά κατάφερε να αποκρούσει με γενναιότητα τις σφοδρές επιθέσεις των Ιταλών με μάχες που γράφτηκαν στην ιστορία. Το άλλο Τάγμα ήταν ΙΙΙ/5 το οποίο διακρίθηκε στο διπλανό ύψωμα 717 με διοικητή τον ταγματάρχη Σπυρίδων Χειμαριώτη από την Κέρκυρα. Αντίστοιχα ο συνταγματάρχης Νικόλαος Γεωργούλας ήταν πάντα παρών στα πεδία των μαχών αλλά και επιτελικό στέλεχος του στρατού. Συμμετείχε και διεύθυνε πολλές από τις μάχες στο μέτωπο από τον Νοέμβριο του 1940. Μέσα από το αρχείο του Ν. Γεωργούλα με το οποίο εργάζομαι τα τελευταία χρόνια καταγράφονται όλες οι κινήσεις και η συμμετοχή του στις μάχες της Πίνδου, στη μάχη της Κόνιτσας (14-16 Νοεμβρίου 1940), στις μάχες του Δεκεμβρίου 1940 , στη μάχη της Κλεισούρας στις 5 Δεκεμβρίου 1940 και στη μάχη του 731. Το 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων ήταν αυτό που έγραψε χρυσές σελίδες στη στρατιωτική σελίδα της Ελλάδος και αποτυπώθηκε και στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στην Αθήνα. Μετά από τεράστιες απώλειες και αφού πρώτα απέκρουσε επιτυχημένα την Εαρινή Επίθεση το 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων αντικαταστάθηκε από το 19ο Σύνταγμα Σερρών.

Όταν ξεκίνησε η προσπάθεια ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης του αρχείου του ταγματάρχη Δημήτρη Γ. Κασλά το 2006, δε διαφαινόταν το βάθος και το εύρος των πρωτοβουλιών που θα αναπτύσσονταν στη συνέχεια. Βέβαια ο δρόμος ήταν μακρύς, επίπονος και με μεγάλες δυσκολίες. Καταρχάς η μελέτη ενός τέτοιου θέματος παρουσίαζε δυσκολίες επιστημονικής προσέγγισης διότι έπρεπε να συνδυαστούν πτυχές της νεώτερης ιστορίας, ιδιαίτερα ταραγμένων περιόδων όπως ο εμφύλιος, γνώσεις στρατιωτικής ιστορίας αλλά και γεγονότα της τοπικής ιστορίας. Ένα έργο λοιπόν που έπρεπε να εξεταστεί από διαφορετικά πρίσματα και διαφορετικές τεχνικές. Συνδυασμός αρχειακής εθνογραφίας, προφορικής ιστορίας, επισκόπηση βιβλιογραφίας και προπάντων «συνομιλία» με το ίδιο το αρχειακό υλικό. Σταθμός για την επεξεργασία του υλικού αποτέλεσε η πρώτη μεταπτυχιακή διπλωματική μου εργασία με τίτλο: «Ψηφιοποίηση, Τεκμηρίωση, Ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού: Η περίπτωση του Αρχείου Γ. Δ. Κασλάς» το 2008.
Η έκδοση του λευκώματος σε συνδυασμό με την παραγωγή του ντοκιμαντέρ για τον ταγματάρχη Δημήτρη Κασλά σε σκηνοθεσία του Γ. Λάγδαρη & Κ. Ανέστη με μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη ολοκλήρωσε σε μεγάλο βαθμό την εικόνα των ιστορικών περιόδων, στις οποίες αναφέρεται το αρχείο προσδίδοντας μια ενιαία και ολοκληρωμένη οπτική. Μ’ αυτό τον τρόπο το υλικό του αρχείου, απέκτησε ακόμα μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία και επικοινωνήθηκε σε εθνικό επίπεδο.
Εκτός από την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση του αρχείου που έγινε με τις αντίστοιχες επιστημονικές προδιαγραφές και πρακτικές από το 2006 έως το 2008, πραγματοποιήθηκαν στη συνέχεια μια σειρά από ενέργειες που μπορούν να χαρακτηρισθούν καλές πρακτικές στον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και γενικότερα στην αξιοποίηση ιστορικών – πολιτισμικών αρχείων.

Ειδικότερα το 2009, πραγματοποιήθηκε η πρώτη έκδοση του λευκώματος «Δημήτριος Γ. Κασλάς: Η στρατιωτική διαδρομή, το πρόσωπο, η εποχή» καθώς και το ντοκιμαντέρ «Ταγματάρχης Δημήτρης Κασλάς: Στην κόψη της ιστορίας» σε παραγωγή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Τρικάλων, του Δήμου Ζαγοράς και τέλος του Δήμου Καρδίτσας. Θα πρέπει συνεπώς να σημειωθεί πως τέσσερις αυτοδιοικητικοί φορείς από τη Θεσσαλία, συμπράξαν σε μια τέτοια ιδιαίτερη παραγωγή και αυτό δεν ήταν καθόλου απλή διαδικασία. Ωστόσο αποτέλεσε την απαρχή συνεργασιών και συνεργιών σε θέματα τοπικής ιστορίας.
Η ανάδειξη του αρχείου Δ. Γ. Κασλά μέσω του λευκώματος συνδυάστηκε με παρουσιάσεις στον Βόλο (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), στα Τρίκαλα (Πνευματικό Κέντρο), στη Θεσσαλονίκη (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), στο Πουρί (Προαύλιο Δημοτικού Σχολείου) καθώς και σε σχολεία της Θεσσαλίας. Αντίστοιχα το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στο διαγωνιστικό μέρος διεθνών και ελληνικών φεστιβάλ κινηματογράφου. Επίσης δεν θα πρέπει να λησμονηθεί ότι το ντοκιμαντέρ και το λεύκωμα, αποτέλεσε τη βάση για την παραγωγή εκπομπής για το μαρτυρικό ύψωμα 731, από τον δημοσιογράφο και ερευνητή της εκπομπής «Η μηχανή του χρόνου» κ. Χ. Βασιλόπουλο στο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι (ΝΕΤ) αλλά και στο τηλεοπτικό κανάλι Cosmote History (2020).

Σημαντική επίσης δράση υπήρξε και η διανομή του λευκώματος σε όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της περιφερειακής ενότητας Μαγνησίας και Τρικάλων, καθώς και η αποστολή του σε διάφορες βιβλιοθήκες της Ελλάδος. Σήμερα αρκετά σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με αυτό το υλικό εμπνέονται για τη δημιουργία σχολικών εορτών και ερευνητικών εργασιών (project).
Η παρουσία του αρχείου στο διαδίκτυο οργανώθηκε με εργαλεία «web 2.0» και εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι δημιουργήθηκε το 2008 ιστολόγιο για το αρχείο «Δ. Γ. Κασλάς» (http://kaslas.blogspot.gr/), με πλήθος δημοσιευμάτων. Σήμερα το ιστολόγιο τροφοδοτεί με υλικό εκατοντάδες άλλες ιστοσελίδες και ιστολόγια, ενώ η επισκεψιμότητα του έως τον Μάιο του 2015 ξεπερνά τις σαράντα πέντε χιλιάδες επισκέψεις. Επίσης δημιουργήθηκε λήμμα στην ελεύθερη ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια «wikipedia» (http://el.wikipedia.org/wiki/Δημήτριος_Κασλάς), το οποίο τροποποιήθηκε και επεκτάθηκε από διάφορους συντάκτες της εγκυκλοπαίδειας που συνέβαλαν εθελοντικά.
Στην περιοχή καταγωγής του Δημήτρη Κασλά (Πουρί), του Δήμου Ζαγοράς – Μουρεσίου, με αντίστοιχη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και της Εταιρείας Ανάπτυξης Πηλίου μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος «Leader+» δημοπρατείται άμεσα η υλοποίηση «Χώρου Μνήμης Δ. Γ. Κασλά» στον χώρο του παλιού δημοτικού σχολείου Πουρίου. Αυτός ο εκθεσιακός χώρος θα φιλοξενήσει το μεγαλύτερο σύνολο του αρχειακού υλικού, καθώς και επιλεκτικά αντικείμενα με στόχο να υλοποιούνται σ’ αυτό τον επισκέψιμο χώρο εκπαιδευτικά προγράμματα, αφιερώματα και περιοδικές εκθέσεις για το κοινό όλης της Ελλάδος.

Επιπρόσθετα το 2015 εκδόθηκε από την Περιφέρεια Θεσσαλίας η 2η έκδοση του λευκώματος «Ταγματάρχης Δημήτρης Γ. Κασλάς: ο άνθρωπος, ο στρατιωτικός, η εποχή» η οποία ήταν εμπλουτισμένη και βελτιωμένη στην ενότητα του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων. Ειδικότερα προστέθηκαν τα ακριβή γεγονότα που αφορούσαν στην παράδοση της σημαίας του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων από τον Νικόλαο Λεονταρή, παραθέτοντας τη γνήσια ιστορία και τα νέα τεκμήρια για τα γεγονότα της εποχής.
Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω του συγγενείς του Δημήτριου Κασλά για την εμπιστοσύνη που με περιέβαλαν τόσο χρόνια, τους εκπαιδευτικούς που στήριξαν αυτή την προσπάθεια, τους πολίτες της Θεσσαλίας και της Ελλάδος που αγκάλιασαν αυτό το τόλμημα καθώς και τους αυτοδιοικητικούς φορείς της Μαγνησίας και των Τρικάλων που στηρίζουν με κάθε τρόπο αυτή την προσπάθεια.
Tην Τετάρτη 28 Οκτωβρίου 2020 στις 21.00 Η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο παρουσιάζει στο COSMOTE HISTORY τη μεγαλύτερη μάχη του Έπους στο Ύψωμα 731 στα βουνά της Αλβανίας, ενώ η έρευνα φωτίζει τη δράση του τάγματος του Δημήτρη Κασλά.
Θεωρώ ότι χρέος όλων μας, είναι να παραδώσουμε ζωντανές και αναλλοίωτες κατά το δυνατόν στις επόμενες γενιές τις μνήμες των προηγούμενων γενεών, καθώς και την ιστορία της πατρίδας μας.
Άλλωστε λαός χωρίς μνήμες και ιστορική συνέχεια δεν μπορεί να έχει μέλλον !

* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., μέλος Σ.Ε.Π. Μ.Π.Σ. στο Ε.Α.Π. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το