Άρθρα

Σαλαμίνα και δημοκρατία

Των
Νίκου Κ. Κυριαζή, καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,
Εμμανουήλ Μάριου Οικονόμου, διδάκτορα και διδάσκοντα Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Το 2020 η κυβέρνηση, λανθασμένα χρονικά, αλλά δικαιολογημένα, αποφάσισε να γιορτάσει τα 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, αναθέτοντας στην κα. Μαριάννα Βαρδινογιάννη να προβεί στην προετοιμασία σχετικών εκδηλώσεων ως πρόεδρος της επιτροπής Τιμητικής Κοσμητείας, όπως ονομάστηκε. Δυστυχώς όμως, ο κορωνοϊός ματαίωσε τις εκδηλώσεις.

Η ναυμαχία έλαβε χώρα ανάμεσα στις 20 και 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. Η ανάθεση του εορτασμού μέσα στο 2020 δεν είναι απολύτως ορθή χρονικά, δεδομένου πως δεν υπάρχει έτος μηδέν, αλλά η αρίθμηση μ.Χ., αρχίζει με το 1 μ.Χ., οπότε τα 2.500 χρόνια είναι το 2021 και όχι το 2020. Δικαιολογημένα για να μη συμπέσει αυτή η επέτειος με εκείνη των 200 χρόνων από την αρχή της επανάστασης του 1821.

Η Σαλαμίνα ήταν η κρίσιμη νίκη στους περσικούς πολέμους. Αν είχαν νικήσει οι Πέρσες, η εξέλιξη της ιστορίας και του πολιτισμού θα ήταν διαφορετική. Δεν θα είχαμε τη δημοκρατία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, την ιστοριογραφία, το θέατρο, τη φιλοσοφία, τους Ολυμπιακούς αγώνες, τις καλές τέχνες που επηρέασαν τον παγκόσμιο πολιτισμό. Αν είχαν νικήσει οι Πέρσες, δεν θα είχε διαδοθεί η ελληνική αρχιτεκτονική με τα αετώματα με τους κίονες, όπως αναπαράγονται σε όλο σχεδόν τον κόσμο, από το μνημείο του Λίνκολν στην Ουάσιγκτον μέχρι το παλάτι των αντιβασιλέων στο Ν. Δελχί.

Η Σαλαμίνα όμως είναι τόσο σημαντική στον πολιτικό τομέα γιατί είναι νίκη της δημοκρατίας και της ελευθερίας εναντίον ενός απολυταρχικού δεσποτικού πολιτεύματος. Οι Πέρσες είχαν υψηλό πολιτισμό και δεν ήταν βάρβαροι με τη σημερινή σημασία της λέξης (βάρβαροι ήταν όσοι μιλούσαν γλώσσα που ηχούσε παράξενα στα αυτιά των Ελλήνων). Άλλωστε οι Έλληνες συγγραφείς από τον Ηρόδοτο μέχρι τον Ξενοφώντα δεν διστάζουν να τονίζουν τις αρετές τους.
Αλλά οι Πέρσες, και οι άλλοι λαοί της Ασίας και της Β. Αφρικής (Αίγυπτος) της αυτοκρατορίας ήταν υπήκοοι, όχι ελεύθεροι, όχι πολίτες. Η λέξη πολίτης, που σημαίνει το άτομο που συμμετέχει ενεργά στα κοινά, είναι ελληνική και συνδέεται με την ύπαρξη της πόλης και της δημοκρατίας.

Όπως δε έχουν αναπτύξει πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες και εμείς , η αρχαία ελληνική δημοκρατία ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Ήταν άμεση με όλες τις σημαντικές αποφάσεις να λαμβάνονται με ψηφοφορία στην εκκλησία του δήμου, όπου είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν όλοι οι πολίτες. Στην άμεση δημοκρατία δεν υπήρχαν κόμματα, ούτε αρχηγοί με τη σημερινή έννοια. Υπήρχαν «εισηγητές», οι βουλόμενοι, που πρότειναν, ως ειδικοί, μέτρα στην εκκλησία του δήμου, για κάθε θέμα, από εξωτερική πολιτική, πόλεμο και ειρήνη, μέχρι οικονομία, καθώς και την επιλογή των δέκα στρατηγών που μαζί με τους εκάστοτε πρυτάνεις απο τις δέκα φυλές ήταν για ένα χρόνο η ανώτατη εκτελεστική εξουσία.

Βασικές αρχές της άμεσης δημοκρατίας ήταν η ισοπολιτεία (όλοι οι πολίτες είναι ίσοι μεταξύ τους έναντι της πολιτείας), η ισονομία, η ισηγορία (κάθε πολίτης μπορούσε να μιλήσει και να προτείνει στην εκκλησία του δήμου) η ισοκρατία (όλα τα αξιώματα ήταν ανοιχτά για όλους τους πολίτες) και πολύ αυστηρή λογοδοσία για όσους είχαν ασκήσει δημόσιο αξίωμα, με πολύ αυστηρές ποινές για όσους αποδεικνύονταν ότι δεν είχαν επιτελέσει σωστά το έργο τους.
Η επέτειος της ναυμαχίας της Σαλαμίνας ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία προβολής της Ελλάδας προς τον υπόλοιπο κόσμο, ισχυροποιώντας το «όνομά της» (brand name) στο πλαίσιο και του repositioning Greece (επανατοποθέτηση της Ελλάδας), έργο και της δημόσιας διπλωματίας, που στόχο έχει να επηρεάσει θετικά την κοινή γνώμη των χωρών, ασκώντας επιρροή, μεταξύ άλλων με τη προβολή ιστορικών προτύπων.

Δυστυχώς όμως, ο κορωνοϊός ματαίωσε τις εκδηλώσεις που είχε προγραμματίσει η κυρία Μαριάννα Βαρδινογιάννη. Ευτυχώς, τα Τμήματα Οικονομικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά και το Ίδρυμα Κώστας και Άρτεμις Κυριαζή είχαν προετοιμάσει ήδη από τις αρχές του 2019 μεγάλο διεθνές επιστημονικό συνέδριο με θέμα Σαλαμίνα και Δημοκρατία (πλήρης τίτλος: Salamis and Democracy: 2500 years after) το οποίο και έλαβε χώρα τελικά διαδικτυακά, στις 3-5 Οκτωβρίου 2020, υπό την Αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας.

Άποψη από τους εγκαταλελειμμένους τάφους των πεσόντων Σαλαμινομάχων
(Η φωτογραφία προέρχεται από το προσωπικό αρχείο)

Στόχος του συνεδρίου ήταν με την ευκαιρία της επετείου, να εξεταστούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σε πολλές χώρες η δημοκρατία σήμερα, όπως αντιδημοκρατικές δυνάμεις, fake news κ.λπ. και να προταθούν λύσεις, μερικές εμπνεόμενες από την αρχαία δημοκρατία. Γι’ αυτό, η σύνθεση των προσκεκλημένων ομιλητών περιλάμβανε πολιτικούς επιστήμονες, οικονομολόγους, ιστορικούς και νομικούς. Η επιτροπή που προετοίμασε το συνέδριο αποτελείτo από τους καθηγητές Αθανάσιο Πλατιά, πρόεδρο του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παν. Πειραιώς, Μιχαήλ Πικραμένο, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και αντιπρόεδρο του ΣτΕ, Νίκο Κυριαζή και Εμμανουήλ Μάριο Οικονόμου από το Οικονομικό Τμήμα του Παν. Θεσσαλίας, και Ζαφείριο Ρωσσίδη, π. διευθυντή Δημόσιας Διπλωματίας στο ΥΠ.ΕΞ. και νυν υποψήφιο διδάκτορα του Τμήματος Οικονομικών του Παν. Θεσσαλίας.
Εξέχουσες προσωπικότητες και διεθνούς φήμης ακαδημαϊκοί που συμμετείχαν, μεταξύ άλλων ήταν οι: Christopher Achen (Princeton), James A. Robinson και Alain Bresson (Chicago), Josiah Ober και David L. Berkey (Stanford), Thomas Figueira (Rutgers), Paul Cartledge (Cambridge), Barry S. Strauss (Cornell), Sara Forsdyke (Michigan) και Geoffrey M. Hodgson (Loughborough).

Σε δεύτερη φάση θα ακολουθήσει έκδοση βιβλίου με τις εισηγήσεις του συνεδρίου στα αγγλικά από περίοπτο διεθνή εκδοτικό οίκο. Το βιβλίο θα καταλήξει στις βιβλιοθήκες των μεγαλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου και θα γίνει έμμεσα ένας μόνιμος πρεσβευτής της Ελλάδας.

Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε πως η ναυμαχία της Σαλαμίνας είναι η πιο πολύνεκρη όλης της ιστορίας, με περισσότερα θύματα από τη Ναύπακτο, το Τραφάλγκαρ ή το Λέυτε. Σύμφωνα με εκτιμήσεις σύγχρονων ιστορικών, ο περσικός στόλος που παρατάχθηκε στην Σαλαμίνα είχε περίπου 600 τριήρεις με 120.000 πληρώματα, ο ελληνικός 340 με 68.000. Ο περσικός στόλος πιθανόν να έχασε 200 πλοία βυθισμένα και αιχμαλωτισμένα, ο ελληνικός ίσως γύρω στα 50. Από τα περσικά πληρώματα των απολεσθέντων πλοίων, οι περισσότεροι είτε σκοτώθηκαν είτε πνίγηκαν, δεδομένου ότι οι στεριανοί «πεζοναύτες» των περσικών πλοίων, Πέρσες, Μήδοι, Βάκτριοι, Σάκες κ.λπ., δεν ήξεραν κολύμπι, αλλά και επειδή το «πεδίο» της ναυμαχίας έμενε στα χέρια των Ελλήνων, οπότε δεν υπήρχε δυνατότητα περισυλλογής των ναυαγών. Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν πολύ μικρότερες γιατί πολλοί Έλληνες από τα βυθισμένα πλοία ήξεραν κολύμπι, αλλά και γιατί οι νικηφόροι Έλληνες μπόρεσαν να περισυλλέξουν τους ναυαγούς. Έτσι, οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν ίσως σε λίγες χιλιάδες.

Τέλος, ποια είναι η θέση της σημερινής Σαλαμίνας; Στο λιμάνι όπου είχε αγκυροβολήσει ο ελληνικός στόλος υπάρχει ένα μνημείο, ωστόσο το ίδιο το λιμάνι είναι εγκαταλειμμένο. Στο μικρό ύψωμα που κάτω του υπήρχαν (και υπάρχουν ακόμα και τώρα λίγοι) οι τάφοι των Σαλαμινομάχων, υπάρχει ένα σύγχρονο όμορφο σύμπλεγμα αγαλμάτων. Ωστόσο, οι τάφοι είναι τελείως εγκαταλειμμένοι, χωρίς καμιά φύλαξη ή έστω επιγραφή.
Το δε κολλητό σε αυτούς ναυπηγείο έχει λάβει άδεια διαλυτηρίου πλοίων, που θα υποβαθμίσει ακόμα περισσότερο την περιοχή. Έχουν γίνει διαβήματα πολιτών και προσφυγή του δήμου στη δικαιοσύνη, αλλά μέχρι στιγμής η υπουργός Πολιτισμού κυρία Μενδώνη δεν έχει δείξει το παραμικρό ενδιαφέρον και περίεργη ολιγωρία για την προστασία των τάφων, εκτός βέβαια αν δεν έχει ενημερωθεί. Το δε περιβόητο ΚΑΣ που έθεσε όσα εμπόδια μπορούσε στην υλοποίηση του έργου του Ελληνικού, εδώ τηρεί μια παράξενη και ανεξήγητη σιωπή.
Είναι καιρός με την επέτειο των 2.500 χρόνων να αναδειχθούν τα μνημεία και η περιοχή, π.χ. με την ανέγερση ενός σύγχρονου μουσείου ιστορίας, στα πρότυπα εκείνο των Θερμοπυλών. Η πολιτεία και οι πολίτες έτσι θα απέτιαν ελάχιστο φόρο τιμής σε εκείνους που πολέμησαν και μερικοί σκοτώθηκαν για την Ελλάδα, τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Ένας λαός που δεν γνωρίζει και δεν σέβεται την ιστορία του δεν έχει μέλλον.

(2) Το 2021 θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις της Εστίας το μυθιστόρημα του Ν. Κυριαζή Σαλαμίνα και Δημοκρατία που καλύπτει αυτή την ιστορική περίοδο.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το