Άρθρα

Ψηφιακός πολιτισμός κατ’ απαίτηση (on demand) μετά την πανδημία

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Ο ψηφιακός πολιτισμός (digital culture) κατ’ απαίτηση (on demand), ήδη προσφέρει, και στον μέλλον πιθανόν να δώσει την ευκαιρία σε μεγαλύτερο αριθμό χρηστών/στριών, να έχουν πρόσβαση σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης, θεάματος, κινηματογράφου, θεάτρου, μουσικής, τραγουδιού, παράστασης (performance) και οποιασδήποτε μορφής πολιτισμού και τέχνης στο διαδίκτυο.
Ήδη σήμερα βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη η υπηρεσία Video on Demand (VoD), η οποία επιτρέπει στους/στις χρήστες/στριες να επιλέγουν και να βλέπουν ταινίες από ηλεκτρονικές ταινιοθήκες μέσω ενός αλληλεπιδραστικού συστήματος τηλεόρασης. Πιο συγκεκριμένα, οι χρήστες/στριες μπορούν να έχουν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε μια μεγάλη ποικιλία από αρχεία βίντεο, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν και να αναπαραχθούν τοπικά μέσω μίας δικτυακής υποδομής. Χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιων υπηρεσιών στον χώρο της τηλεόρασης και του κινηματογράφου είναι το Netflix και η ΕRTFLIX. Ήδη το υποψήφιο για όσκαρ «The Irishman» (2019) του Martin Scorsese, έκανε πρεμιέρα σε πολλές χώρες, όχι στις αίθουσες των κινηματογράφων, αλλά στο Netflix. Επιπρόσθετα εκτός από τις κατ’ απαίτηση (on-demand) πλατφόρμες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) έχουν ήδη κερδίσει ένα σημαντικό μερίδιο της αγοράς που αποτελεί το streaming μέσω του internet, προσφέροντας λειτουργίες όπως το Facebook Live και το Instagram TV (IGTV). Διεθνώς μαζικά γεγονότα μουσικής και τεχνών όπως το Coachella Valley Music and Arts Festival (ετήσιο φεστιβάλ μουσικής και τεχνών που πραγματοποιείται στην Καλιφόρνια) κατάφερε να γίνει η πολυπληθέστερη ζωντανή παρακολούθηση video που υπήρξε έως σήμερα για το Youtube (82,9 εκατομμύρια live θεάσεις).

Στην περίπτωση της κατ’ απαίτησης ψηφιακής υπηρεσίας στον χώρο του πολιτισμού ο/η χρήστης/στρια θα πληρώνει για την παρακολούθηση ενός πολιτιστικού γεγονότος (πληρωμή ανά θέαση), ενώ πολλαπλά αντίτυπα του προγράμματος θα στέλνονται περιοδικά ώστε να μην απαιτείται ο συγχρονισμός των χρηστών/στριών με τη χρονική έναρξη ενός προγράμματος.
Αυτή η ψηφιακή τεχνογνωσία, οι υποδομές που έχουν δημιουργηθεί και κυρίως η φιλοσοφία που αρχικά είχε αναπτυχθεί σήμερα, εξ αιτίας των αναγκών έκφρασης και βιοπορισμού των ανθρώπων του πολιτισμού κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19, σταδιακά πιθανόν να εδραιωθεί και να επικρατήσει η τάση του ψηφιακού πολιτισμού κατ’ απαίτηση.
Τι γίνεται όμως με καλλιτέχνες, καλλιτεχνικά σχήματα και ανθρώπους του πολιτισμού που δε κατέχουν τα ψηφιακά μέσα; Μήπως ο ψηφιακός πολιτισμός κατ’ απαίτηση συγκεντρωθεί σε μεγάλες εμπορικές εταιρείες και λιγοστά χέρια που θα αξιολογούν με τα δικά τους κριτήρια τον πολιτισμό; Πώς θα παραχθεί πολιτισμός σε χώρους δίχως θεατές και αλληλεπίδραση με το κοινό; Πώς θα απαλείφουν λάθη που πιθανά μπορούν να γίνουν κατά τη διάρκεια μιας ψηφιακής παράστασης τα οποία μπορεί να μεταδοθούν και να καταγραφούν σε μια χώρα ή παγκοσμίως; Μήπως με τον ψηφιακό πολιτισμό κατ’ απαίτηση το τελικό πολιτιστικό προϊόν θα ευτελιστεί και η αυθεντικότητα θα είναι πια ζητούμενο;
Στην απέναντι όχθη υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι με τον πολιτισμό κατ’ απαίτηση μέσω διαδικτύου, θα δοθούν ευκαιρίες σε πλήθος ανθρώπων να παρακολουθήσουν διάφορα είδη τέχνης με μικρότερο κόστος και κυρίως στον χρόνο που επιθυμούν διότι μπορεί να εργάζονται σε επιχειρήσεις ή φορείς με νυχτερινό ωράριο. Αν σε όλα τα παραπάνω προστεθούν οι ανάγκες των ανθρώπων που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν μια παράσταση ή μια συναυλία λόγω ανωτέρας βίας (π.χ. ζητήματα υγείας) ή κατοικούν εκτός πόλης, πιθανά η κατ’ απαίτηση (on demand) επιλογή πολιτιστικών έργων μπορεί να αποτελεί μια λύση. Σε όλα τα παραπάνω θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η περίπτωση εκτέλεσης συγκεκριμένων παραστάσεων ή πολιτιστικών δράσεων για συγκεκριμένες ημέρες, καθώς και το υψηλό κόστος μιας παραγωγής που μπορεί να προβληματίζει τους ιδιοκτήτες χώρων και παραγωγούς στο πεδίο του πολιτισμού.

Όλα τα παραπάνω θα συν-διαμορφωθούν στο μέλλον από τις νέες πιθανές ανάγκες που θα προκύψουν (π.χ. νέες πανδημίες), τους επιχειρηματίες που σχετίζονται με τον χώρο του πολιτισμού, τους παραγωγούς, τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του κοινού, τις τεχνολογίες που θα αναπτυχθούν και τη νέα γενιά που διαμορφώνεται σταδιακά στο διαδίκτυο μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, τις κοινότητες του youtube και τα ψηφιακά παιχνίδια.
Έτσι στο μέλλον ίσως δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση αν ισχυροποιηθούν όροι όπως το ψηφιακό θέατρο (digital theatre), η διαδικτυακή παράσταση (cyberformance), το επιτραπέζιο θέατρο (desktop theatre) ή το εικονικό θέατρο (virtual theatre). Από την άλλη η έννοια του/της ηθοποιού ή του/της καλλιτέχνη/χνιδας μπορεί να αντικατασταθεί από «συνθετικούς χαρακτήρες» με τη μορφή ψηφιακού όντος με ανθρώπινη μορφή (avatars).

Σταδιακά λοιπόν οδηγούμαστε σε έναν διαφορετικό πολιτιστικό προϊόν, μια διαφορετική εμπειρία, ένα υβρίδιο που κινείται μεταξύ της ψηφιακότητας και της πολιτιστικής δημιουργίας. Η έννοια της ζωντανής μετάδοσης (online streaming) στον καιρό της πανδημίας του covid-19 αφομοιώνεται ταυτόχρονα από διαφορετικές γενιές (μαθητές/τριες, φοιτητές/τριες, εκπαιδευτικούς, γονείς). Έτσι όταν ψωνίζουμε ηλεκτρονικά, δουλεύουμε εξ αποστάσεως, παραγγέλνουμε, διαδικτυακά, ψυχαγωγούμαστε ψηφιακά, τι θα μας εμποδίσει να επιλέξουμε ψηφιακές παραστάσεις και σ’ αυτό που αναφέρουμε ως ψηφιακός πολιτισμός κατ’ απαίτηση;
Επιπρόσθετα, ο προβληματισμός μας για τα εργαλεία της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, πρέπει να επικεντρωθεί στο πως ανα-διαμορφώνουν την ίδια τη ζωή μας, αλλά και την πολιτιστική δημιουργία. Έτσι, οι τρείς πυλώνες της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης που σχετίζονται με την τεράστια υπολογιστική δύναμη των σύγχρονων υπολογιστών, τον τεράστιο αριθμό δεδομένων (data) που παράγουμε και η τεχνητή νοημοσύνη που εξελίσσεται βάσει των δεδομένων και της ικανότητας των υπολογιστών να επεξεργάζονται καλύτερα τους αλγόριθμους, ασφαλώς και θα επηρεάσει όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας, καθώς και τον πολιτισμό.

Αντίστοιχα οι εφαρμογές της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης όπως η τρισδιάστατη εκτύπωση θα έχει διασυνδέσεις με κάθε μορφή παραγωγής όπως και ο πολιτισμός. Επιπρόσθετα η άνοδος του βίντεο και η διαδικτυακή του κυκλοφορία θα κατακλύσει στον μέλλον το διαδίκτυο. Αυτό αναπόσπαστα θα επηρεάσει τον χώρο του πολιτισμού και δεν πρέπει να το αγνοήσουν οι άνθρωποι της τέχνης, των γραμμάτων και του πολιτισμού. Τέλος η τεχνητή νοημοσύνη, η εικονική πραγματικότητα (virtual reality) και η επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality) θα αποτελέσουν το επόμενο άλμα στην καινοτομία της διεπαφής ανθρώπου και τεχνολογίας.
Βέβαια όλες οι μεγάλες αλλαγές έχουν προκαλέσει αντιδράσεις και η τεχνολογία δεν αποτελεί εξαίρεση. Έτσι στην πορεία αυτό που κυριαρχεί δεν είναι το μέσο αλλά το περιεχόμενο και ο δημιουργός. Συνεπώς το πνεύμα, η σκέψη, η δημιουργικότητα, η αυθεντικότητα, οι αισθήσεις και οι ιδέες δεν τυποποιούνται μα ούτε και δεσμεύονται από πλατφόρμες, πρωτόκολλα και εργαλεία. Άλλωστε η τεχνολογία θα πρέπει να είναι ένας τρόπος διάθεσης, εμπλουτισμού και υποστήριξης του πολιτισμού τους επόμενους αιώνες. Ο πολιτισμός δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την τεχνολογία και αντίστοιχα η τεχνολογία δε μπορεί να εξελιχθεί χωρίς την πολιτιστική δημιουργία και έμπνευση. Άλλωστε τι θα ήταν το υλικό (hardware) χωρίς τη λογική (software).

Έτσι το ζήτημα που γεννάται είναι πως οι άνθρωποι του πολιτισμού μπορούν να εξοικειωθούν περισσότερο με τις νέες τεχνολογίες και να προτείνουν αυτοί οι ίδιοι τρόπους αξιοποίησής της. Αν υποθέσουμε ότι τα προηγούμενα είκοσι χρόνια, η ψηφιοποίηση αποτελούσε τον μεγάλο όγκο εργασιών σε σχέση με τη χρήση της τεχνολογίας στον πολιτισμό, σήμερα καλούμαστε να αναπτύξουμε τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες και τέχνες.

* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το