Άρθρα

Ψηφιακή ανθεκτικότητα και σύγχρονη τηλεκπαίδευση

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Η παρατεταμένη χρήση των ψηφιακών συσκευών και ο αντίκτυπος που μπορεί να έχει η χρήση αυτών, τόσο στη σωματική (μυοσκελετικά και προβλήματα όρασης) όσο και στην ψυχική υγεία, αναδεικνύεται ως μείζον ζήτημα στο καιρό του covid-19.
Έτσι, σήμερα κρίνεται η ανθεκτικότητά μας απέναντι στην ψηφιακή καταπόνηση του σώματος και της ψυχής, από ένα σύνολο προβλημάτων τα οποία προκύπτουν από τη συνεχή χρήση (πάνω από 8-10 ώρες) υπολογιστών, tablet, ηλεκτρονικών βιβλίων και κινητών τηλεφώνων.


Μερικά ερωτήματα και προβληματισμοί που ανακύπτουν από την καταπόνηση των εκπαιδευτικών, αλλά και των δημόσιων και ιδιωτικών υπαλλήλων είναι: Παρέχουν οι εργοδότες κάποιο είδος εκπαίδευσης προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η ψηφιακή καταπόνηση των εργαζομένων; Μπορεί ένας εκπαιδευτικός άντρας ή γυναίκα να αντέξει συνεχόμενες έξι ή επτά διδακτικές ώρες μπροστά από μια πλατφόρμα σύγχρονης τηλεκπαίδευσης (π.χ. Webex) και άλλες τρείς ή τέσσερις ώρες για να προετοιμάσει το ψηφιακό υλικό; Πόσο χρόνο καταναλώνει κατά μέσο όρο ένας τηλε-εργαζόμενος σε κάθε ψηφιακή συσκευή: smartphone, tablet, τηλεόραση κ.λπ.; Ποια είναι τα προβλεπόμενα διαλείμματα που πρέπει να γίνονται για κάθε ώρα τηλεργασίας ή τηλεκπαίδευσης; Ποιες ψυχικές ασθένειες ενδέχεται να ενταθούν ή να πυροδοτηθούν στο διάστημα της πανδημίας και μετά; Ποιες θα είναι οι συνέπειες, οικονομικές και διαπροσωπικές από την παρατεταμένη χρήση των ψηφιακών συσκευών μετά τη λήξη της πανδημίας; Υπάρχουν ειδικοί και μέντορες που μπορούν να ενισχύσουν τους εργαζομένους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους; Επιδεινώνεται το άγχος και το εργασιακό στρες των εργαζομένων από την υπερφόρτωση των τηλεπικοινωνιακών γραμμών και τις διακοπές της λειτουργίας του διαδικτύου (δυσλειτουργίες στις πλατφόρμες);

Όλα τα παραπάνω ερωτήματα και οι προβληματισμοί αναπτύσσονται συνεχώς σε χώρους εργασίας, σε ψηφιακά φόρουμ και σε ψηφιακές ομάδες στο facebook. Κάποιοι εργαζόμενοι καταρρέουν, κάποιοι άλλοι αναπτύσσουν ισχυρές αντιστάσεις, ένα είδος ψηφιακής ανθεκτικότητας ή γίνονται «υπερχρήστες» (super users). Ωστόσο πόσο ποιοτική είναι η τηλεεργασία και η τηλεκπαίδευση; Ποιες γενιές θα επωμιστούν αυτό το βάρος της εργασίας και της μάθησης από απόσταση; Ο άνθρωπος όμως από φύση είναι όν κοινωνικό, με κύριο χαρακτηριστικό την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση. Αντίστοιχα η ψηφιακή επικοινωνία που αναπτύσσεται ως υποκατάστατο της δια ζώσης επικοινωνίας μέσα από τα δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης του YouTube, Twitter, Facebook, Instagram υποβαθμίζεται συστηματικά και πιθανό μόνο ένα 10%-15% του περιεχομένου να αξίζει πραγματικά.
Βέβαια υπάρχουν και κάποιοι θιασώτες της άκρατης – συνεχούς εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και τηλεργασίας, που αρχίζουν να ψελλίζουν «γιατί όχι να μην συνεχίσουμε σ’ αυτούς του ρυθμούς και μετά covid-19 εποχή»; Μια άλλη μερίδα τεχνοκρατών πιστεύει ότι ψηφιακός μετασχηματισμός της κοινωνίας και της οικονομίας, ώστε να ανήκουμε, στις αρχές του 21ου αιώνα, δηλαδή στη χορεία των αναπτυγμένων χωρών, οφείλεται στον covid-19 που επιτάχυνε την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Κάποιοι άλλοι προεκτείνουν τη παραπάνω σκέψη και αναφέρουν ότι ο covid-19 ανέδειξε την ανάγκη να αντιμετωπισθεί η ψηφιακή μαθησιακή φτώχεια και να επιταχυνθεί ο ψηφιακός παραγωγικός μετασχηματισμός οικονομίας και κοινωνίας.

Τι όλα από τα παραπάνω είναι αλήθεια; Τι σχέση έχει ο εργασιακός μεσαίωνας που βιώνουμε σταδιακά και οι στρατιές ανέργων από την πρόσφατη οικονομική κρίση που δεν έχει επουλωθεί ακόμα με τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ψηφιακή γη της επαγγελίας; Έχουν όλοι και όλες τις ίδιες ευκαιρίες να συμμετέχουν στον ψηφιακό μετασχηματισμό της κοινωνίας; Ξεκινούν όλοι από το ίδιο υπόβαθρο οικονομικό, κοινωνικό και μαθησιακό;
Επιπρόσθετα πώς θα υποστηριχθούν οι εκπαιδευτικοί μας που σε σύντομο χρονικό διάστημα έχουν κληθεί να «κολυμπήσουν» σε ένα ψηφιακό περιβάλλον με παγίδες, μοναξιά και ελλιπείς υποδομές; Αντίστοιχα πώς θα καταπολεμηθεί ο συνεχής φόβος, η ανησυχία, η αβεβαιότητα και οι ψυχοπιεστικοί παράγοντες κατά τη διάρκεια της επιδημίας του covid-19; Η απάντηση δίνεται σήμερα με τη σύσταση ψηφιακών κοινοτήτων αλληλοϋποστήριξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ψηφιακή κοινότητα που φέρει τον τίτλο «εξ αποστάσεως εκπαίδευσης» η οποία έχει δημιουργηθεί στο διαδίκτυο και σκοπό της είναι να υποστηρίξει άμεσα τους εκπαιδευτικούς. Η τάση των Ελλήνων να δημιουργούν κοινότητες φαίνεται πως πάντα τους έχει διασώσει. Οι ελληνικές ψηφιακές κοινότητες έρχονται τώρα να παίξουν έναν τριπλό ρόλο. Από τη μια να συνεισφέρουν με δωρεάν τεχνογνωσία που παρέχουν όλοι σε όλους και όλες, άμεση πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο και τέλος επικοινωνία, αλληλεπίδραση και ευκαιρίες για την ανάπτυξη ψυχικής ισορροπίας (ανήκω, συμμετέχω και αλληλεπιδρώ σε μια ομάδα). Είναι χαρακτηριστικό ότι στην κοινότητα «εξ αποστάσεως εκπαίδευσης» στο facebook την πρώτη ημέρα εφαρμογής της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσια, Λύκεια και ΕΠΑΛ) μέσω της πλατφόρμας webex, και ενώ είχαν κορυφωθεί τα προβλήματα («κρασάρισμα» της πλατφόρμας webex), μέσα σε λίγα λεπτά υπήρξε ενημέρωση των εκπαιδευτικών και «ανταποκρίσεις» από όλα τα σημεία της Ελλάδος. Αυτή η ψηφιακή διαδικασία συνέβαλε αμέσως στο να κατανοήσουν οι εκπαιδευτικοί ότι το πρόβλημα δεν ήταν δικό τους ή της περιφερειακής ενότητας (π.χ. Μαγνησία) ή της περιφέρειάς τους (π.χ. Θεσσαλία) αλλά ολόκληρης της χώρας. Μάλιστα σ’ αυτό τον δίαυλο που είχαν ανοίξει κυριαρχούσε το χιούμορ, ο σαρκασμός, οι συμβουλές και οι παραινέσεις, έξυπνες και φθηνές λύσεις για εξοπλισμό αλλά κυρίως τη θεμελίωση μιας αναδυόμενης κοινότητας μάθησης.

Στις συζητήσεις πια τόσο στο τηλέφωνο όσο και στα ψηφιακά φόρα κυριαρχεί η άποψη ότι η τηλεργασία φέρνει συναισθηματική και νοητική εξάντληση. Επίσης ότι τα όρια μεταξύ εργασίας και οικογενειακής ζωής είναι θολά. Αρχίζουμε να συνηθίζουμε τις «ανέπαφες επαφές», ωστόσο οι άνθρωποι έχουμε «σχεδιαστεί» για διαπροσωπικές επαφές δηλαδή για επαφές πρόσωπο με πρόσωπο. Επιπλέον, η κόπωση της οθόνης προκαλεί μείωση προσοχής και αυτό εγκυμονεί κινδύνους και πιθανά μας εκθέτει στον εργασιακό μας χώρο. Έτσι στο τραπέζι μπαίνουν ζητήματα ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης από απόσταση (σύγχρονη) αλλά και της τηλεργασίας.
Εκ των πραγμάτων σήμερα (ίσως και σε επόμενα διαστήματα της ζωής μας) απαιτείται περισσότερο από ποτέ να αναπτύξουμε την ψυχική ανθεκτικότητά μας για να έχουμε αποθέματα αντοχών. Η ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας συνδέεται άμεσα με τη σφυρηλάτηση της ψηφιακής ανθεκτικότητας. Έτσι η νέα δεξιότητα είναι να μπορούμε να ελέγχουμε τον νου μας, τις σκέψεις μας και να επιλέγουμε τις σκέψεις και πράξεις που είναι περισσότερο ωφέλιμες σε αυτές τις δύσκολες και αβέβαιες στιγμές.
Σε τέτοιες στιγμές γίνονται επίκαιρα τα λόγια του Viktor Frankl (Αυστριακός ψυχίατρος και νευρολόγος, επιζών του ολοκαυτώματος) : «Όταν δεν μπορούμε πια να αλλάξουμε μια κατάσταση, καλούμαστε να αλλάξουμε τους εαυτούς μας».

*Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το