Προτεινόμενα βιβλία με επιστημονικό ενδιαφέρον

Του Μηνά Χαραλαμπίδη,
βιολόγου

Το περπάτημα και τα οφέλη του,
Shane O’Mara,
Κάκτος

Ο συγγραφέας: Ο Shane O’Mara είναι καθηγητής Πειραματικής Έρευνας Εγκεφάλου στο Trinity College του Δουβλίνου. Είναι διευθυντής ερευνητής του Ινστιτούτου Νευροεπιστήμης του Trinity College, ενός από τα κορυφαία ερευνητικά κέντρα νευροεπιστήμης στην Ευρώπη. Είναι επίσης ανώτερος ερευνητής του Wellcome Trust και προϊστάμενος ερευνητής του Science Foundation της Ιρλανδίας.
Υπόθεση: Το όρθιο περπάτημα στα δύο πόδια είναι μια αποκλειστικά ανθρώπινη δεξιότητα. Μας επέτρεψε να περπατήσουμε πέρα από την Αφρική και να εξαπλωθούμε μέχρι την Αλάσκα και την Αυστραλία. Μας απελευθέρωσε τα χέρια και το μυαλό. Τοποθετούμε το ένα πόδι μπροστά από το άλλο χωρίς να το σκεφτούμε, αλλά πόσοι από εμάς γνωρίζουν πώς το κάνουμε αυτό ή πόσοι εκτιμούν τα πλεονεκτήματα που μας προσφέρει; Σε αυτόν τον ύμνο του περπατήματος, ο νευροεπιστήμονας Shane O’Mara μάς προσκαλεί να θαυμάσουμε τα οφέλη που παρέχει το περπάτημα στο σώμα και στο μυαλό μας.
Παραδόξως, αυτή η θαυμαστή δεξιότητα έχει τις εξελικτικές της αρχές πριν από εκατομμύρια χρόνια, κάτω από τη θάλασσα. Οι τελευταίες έρευνες, ωστόσο, αποκαλύπτουν με ποιον τρόπο ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα εκτελούν τη μηχανική μαγεία της ισορροπίας, της πλοήγησης σε μια πολυπληθή πόλη και της λειτουργίας του εσωτερικού μας συστήματος GPS.
Το περπάτημα είναι καλό για τους μυς και τη στάση του σώματός μας· μας βοηθάει να προστατεύσουμε και να αποκαταστήσουμε διάφορα όργανα, και μπορεί να επιβραδύνει ή να αναστρέψει τη γήρανση του εγκεφάλου μας. Με το μυαλό μας σε κίνηση, σκεφτόμαστε πιο δημιουργικά, βελτιώνεται η διάθεσή μας και μειώνεται το στρες. Το περπάτημα μαζί με άλλους ανθρώπους, για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού, αποτελεί επίσης ένα είδος κοινωνικού δεσμού που έχει συνεισφέρει στην επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Καθώς η ζωή μας γίνεται όλο και πιο καθιστική, θέτουμε σε κίνδυνο όλα αυτά. Πρέπει να αρχίσουμε να περπατάμε και πάλι, ανεβαίνοντας σε ένα βουνό, κάνοντας βόλτα στο πάρκο ή απλώς πηγαίνοντας με τα πόδια στο σχολείο ή στη δουλειά μας. Εμείς και οι κοινωνίες μας θα αλλάξουμε προς το καλύτερο.

Ο Δαρβίνος πάει στην πόλη,
Μέννο Σχίλτχαϋζεν,

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ο συγγραφέας: Ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν (1965) είναι Ολλανδός εξελικτικός βιολόγος και οικολόγος, μόνιμος επιστημονικός ερευνητής του Κέντρου Βιοποικιλότητας Naturalis στο Leiden της Ολλανδίας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης. Από το 2000 έως το 2006 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Τροπικής Βιολογίας και Διατήρησης στην επαρχία Σάμπαχ της μαλαισιανής Βόρνεο. Έχει γράψει πάνω από 100 επιστημονικές εργασίες, καθώς και τέσσερα βιβλία επιστημονικής εκλαΐκευσης.
Υπόθεση: Βρισκόμαστε ήδη στο μέλλον! Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν σήμερα στις πόλεις και, επιπλέον, μεγάλο τμήμα του πλανήτη έχει άμεσα ή έμμεσα αστικοποιηθεί. Στις μέρες μας, το ανθρώπινο αποτύπωμα κυριαρχεί και πέρα από τα αστικά κέντρα: Έχουμε οργανωμένα αγροκτήματα, μεγάλες ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις θεσμοθετημένες ως βοσκοτόπους, γεωργικές καλλιέργειες, βιομηχανικές περιοχές, λιμενικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια, οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα. Εύλογα, λοιπόν, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου αποκαλεί τον Homo sapiens «απόλυτο μηχανικό οικοσυστημάτων της φύσης». Και λέγοντας «φύση» δεν εννοεί ούτε κάποιο ειδυλλιακό δάσος ούτε τη ζούγκλα του Αμαζονίου ούτε καν τους ωκεανούς, αλλά μια πυκνοχτισμένη, πολύβουη τσιμεντούπολη με ατμοσφαιρικό νέφος!
Αν και συχνά μας δίνει αυτή την εντύπωση, το αστικό περιβάλλον δεν είναι μια έρημος που την κατοικούν μόνο ο άνθρωπος και τα κατοικίδιά του. Αντίθετα, σφύζει από άγρια ζωή – φυτά και ζώα. Όμως όλοι αυτοί οι οργανισμοί πρέπει να βρουν τρόπους για να ανταπεξέλθουν στις σκληρές και ακραίες συνθήκες που επικρατούν εκεί: Στην αυξημένη θερμοκρασία («αστική θερμονησίδα»), τον συνεχή θόρυβο, τον κατακερματισμό της ενότητας του χώρου από δρόμους και κτήρια, την κυριαρχία του τσιμέντου και της σκόνης. Και το καταφέρνουν, με προσαρμογές στη συμπεριφορά και με την επιτάχυνση του ρυθμού της φυσικής επιλογής σε βαθμό που ο Δαρβίνος δεν είχε ποτέ διανοηθεί. Με ανάλαφρη διάθεση και οξεία παρατηρητικότητα, ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν περιγράφει πώς η άγρια ζωή όχι μόνο επιβιώνει στο αστικό περιβάλλον, αλλά και το φέρνει, εν πολλοίς, στα μέτρα της!