Του Άκη Καλαμαρά *
Καθώς η ελληνική κοινωνία βιώνει τις πολλαπλές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης (ανεργία, πτώση του Α.Ε.Π, μείωση αγοραστικής δύναμης κλπ),δημιουργείται αυτομάτως το ερώτημα αν θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί η σημερινή πραγματικότητα ώστε να είχε αποφευχθεί ή τουλάχιστον να είχαν μετριασθεί τα σημερινά αρνητικά αποτελέσματα.Ταυτόχρονα αντιλαμβανόμαστε πως η σημερινή εποχή, χαρακτηρίζεται από έντονη αβεβαιότητα λόγω των ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών, των μεταβάσεων στο διεθνές οικονομικό σύστημα, της αυξανόμενης ανταγωνιστικότητας και των κοινωνικών και δημογραφικών αλλαγών.Επίσης είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας την περιφερειακή διάσταση των παραπάνω ζητημάτων. Αφενός διότι η επίλυση τους κρίνεται πιο εφικτή και ενδεχομένως πιο αποτελεσματική σε περιφερειακό επίπεδο και αφετέρου διότι η συνεχής ενίσχυση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης με επιπλέον αρμοδιότητες και ρόλους αποτελεί αναγκαιότητα στο πλαίσιο της αξιοποίησης των παραγωγικών δυνατοτήτων και της άρσης των κοινωνικών ανισοτήτων.
Η προοπτική διερεύνηση (foresight), αποτελώντας μια συμμετοχική μέθοδο σχεδιασμού πολιτικής, έχει σαν στόχο τη διερεύνηση των μελλοντικών κοινωνικών, τεχνολογικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και πολιτικών εξελίξεων. Επίσης φιλοδοξεί να συμβάλει στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση βιώσιμων πολιτικών με όρους κοινωνικής ευημερίας και οικονομικής ανάπτυξης. Η προοπτική διερεύνηση επιτρέπει τη δημιουργία οραμάτων για τα επιθυμητά «μέλλοντα», την επεξεργασία συλλογικών στρατηγικών και πιθανών λογικών παρέμβασης, και ως εκ τούτου τη βελτίωση της ποιότητας των προς λήψη αποφάσεων. Επίσης, η προοπτική διερεύνηση έχει σαν στόχο τη δημιουργία δικτύων μεταξύ των ενδιαφερομένων και εμπλεκομένων μερών στη χάραξη πολιτικής. Τη δημιουργία γνώσης μέσω της ανάπτυξης στρατηγικών οραμάτων σχετικά με τις εναλλακτικές επιλογές, και την καλλιέργεια συλλογικής κουλτούρας και δράσης μέσω της συμμετοχής όλο και περισσότερων ατόμων και κοινωνικών ομάδων από το σύνολο της κοινωνίας.Ακόμα, αποσκοπεί στον προσανατολισμό της αναπτυξιακής πολιτικής, στην ενθάρρυνση της μελλοντικής σκέψης, στον εντοπισμό τομέων επενδύσεων και στο χειρισμό μεγάλων προκλήσεων.
Όπως αναφέραμε, κυρίαρχο ρόλο οφείλει να διαδραματίζει η συμμετοχή των πολιτών μιας και είναι κοινά αποδεκτό πως η συμμετοχικότητα μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα κοινωνικής νομιμοποίησης και διαφάνειας στις εφαρμοζόμενες πολιτικές. Ο εκδημοκρατισμός της λήψης αποφάσεων με τη συμμετοχή για παράδειγμα των Α.Ε.Ι (Πανεπιστήμια – Τ.Ε.Ι), των επιμελητηρίων, της βιομηχανίας, της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, φορέων εργαζομένων, της κοινωνίας των πολιτών και γενικότερα όλων των εμπλεκόμενων στην παραγωγική και αναπτυξιακή διαδικασία μιας περιφέρειας μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη. Όπως ανάπτυξη συλλογικής κουλτούρας, δημιουργία μεσομακροπρόθεσμου αναπτυξιακού οράματος και δέσμευση πάνω σε αυτό. Ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ευρύτερης περιοχής και την ανταγωνιστική εκμετάλλευση τους. Αντίληψη των μελλοντικών τάσεων της διεθνούς οικονομίας και ανάλογο σχεδιασμό για τις πολιτικές του σήμερα. Δημιουργία και ανάπτυξη κοινωνικού κεφαλαίου εντός της περιφέρειας.
Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω θα μπορούσαμε να πούμε πως η προοπτική διερεύνηση στηρίζεται σε δύο προϋποθέσεις. Στο ότι δεν υπάρχει ένα μοναδικό μέλλον, αλλά πολλά πιθανά «μέλλοντα», και στο ότι σήμερα είναι δυνατόν να κάνουμε επιλογές που θα επηρεάσουν τις μελλοντικές εξελίξεις. Ταυτόχρονα, είναι κρίσιμο να συμπεριλαμβάνουμε σχετικούς φορείς στη διαδικασία και στη λήψη των αποφάσεων με σκοπό να οδηγηθούμε προς την επιθυμητή αναπτυξιακή κατεύθυνση.
Οι περιφέρειες οφείλουν να παίξουν καταλυτικό ρόλο στο σχεδιασμό της αναπτυξιακής πολιτικής, βασιζόμενες στις μεθόδους της προοπτικής διερεύνησης. Η εμπλοκή όλο και περισσοτέρων φορέων και συλλογικοτήτων στο σχεδιασμό αναπτυξιακών πολιτικών έχει σαν βασική προϋπόθεση την ύπαρξη δημιουργικής και ανοικτής σκέψης. Ως εκ τούτου αναμένεται να συμβάλει θετικά στο σχεδιασμό της παραγωγικής ανασυγκρότησης έχοντας το βλέμμα στραμμένο στις μελλοντικές ευκαιρίες και προκλήσεις. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως ο καλύτερος τρόπος ώστε οι περιφέρειες και οι τοπικές κοινωνίες να προβλέψουν τις μελλοντικές εξελίξεις, είναι να τις σχεδιάσουν.
* Ο Άκης Καλαμαράς είναι Υπ. Διδάκτορας στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας