Προκλήσεις από τη χρήση της σχολικής τσάντας

του Δρ Παναγιώτη Β. Τσακλή*

Οι προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ασχολούμενοι με την πρόληψη των καταπονήσεων στα παιδιά, είναι πολλές και αφορούν στοιχεία όπως, η ποικιλομορφία του σωματικού τους μεγέθους, ο ρυθμός ανάπτυξης τους και ο υψηλός επιπολασμός της παχυσαρκίας, αλλά και διαφορές μεταξύ τους στις φυσικές ικανότητες και τη δύναμη, καθώς και σε γνωστικά χαρακτηριστικά.

Παρατηρούμε μεγάλη ποικιλομορφία σε παιδιά δευτέρας δημοτικού, με τα κορίτσια να μεγαλώνουν γρηγορότερα από τα αγόρια. Η παιδική παχυσαρκία έχει τριπλασιαστεί από την δεκαετία του 60 έως σήμερα, με τα παιδιά 6-11 ετών να εμφανίζουν αύξηση από 4%
σε 16% μέσα στις δεκαετίες και αυτά των 12-19 ετών, από 5% σε 16%. Η φυσική ικανότητα δύναμης, εμφανίζεται μεγαλύτερη στα αγόρια έναντι των κοριτσιών, μετά τα 10 έτη, με μεγαλύτερη διαφορά μετά τα 16. Η ικανότητα δύναμης των παιδιών συχνά υπερεκτιμάται και κατά την ενασχόληση τους με τον αθλητισμό από μικρές ηλικίες, ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφάνισης κακώσεων και συνδρόμων καταπόνησης, που μπορεί να επηρεάσουν και την ανάπτυξή τους. Ταυτόχρονα, τα παιδιά θέλουν να κάνουν δραστηριότητες που τους αρέσουν και τείνουν να υπερβάλουν με αυτές, είτε είναι αθλήματα και παιχνίδια ή άλλες δραστηριότητες γνωστικού περιεχομένου, όπως σερφάρισμα στο διαδίκτυο, βιντεοπαιχνίδια, κινητό κ.λπ.
Είναι θεμελιώδους σημασίας, τα παιδιά να διδαχθούν σωστή εμβιομηχανική από μικρή ηλικία, ώστε να κατανοήσουν και να αισθανθούν το σώμα τους σε σχέση με την σωστή στάση τους σε κάθε δραστηριότητα και να εμπεδωθούν τα ορθά πρότυπα, τα οποία και οργανώνονται στον εγκέφαλο τους σαν κινητική μάθηση, περίπου από τα 7 έτη.

Η χρήση της σχολικής τσάντας, είναι μια δυναμική δραστηριότητα του παιδιού, που περιλαμβάνει όλη τη διαδικασία φόρτωσης και μεταφοράς, με ότι συνεπάγεται αυτό για
το μυοσκελετικό του σύστημα. Μελέτες στις ΗΠΑ, δείχνουν πάνω από 40 εκ. παιδιά, να κουβαλούν το σχολικό υλικό τους σε σακίδια πλάτης, με αρκετές χιλιάδες μυοσκελετικές κακώσεις και το 23% των μαθητών δημοτικού και το 33% του γυμνασίου, να δηλώνουν πόνο στην περιοχή της πλάτης. Ως εναλλακτική λύση προτείνονται οι τροχήλατες τσάντες (τρόλεϊ). Σε μελέτη δική μας, σχετικά με τις επιβαρύνσεις από το σακίδιο πλάτης σε σύγκριση με τις τσάντες τρόλεϊ, είδαμε πως οι μαθητές των μικρότερων τάξεων του δημοτικού (1η-2η τάξη) προτιμούν τις τσάντες τρόλεϊ σε σχέση με τους μεγαλύτερους μαθητές (5η – 6η τάξη), που προτιμούν τις τσάντες ώμου. Στους μαθητές των μεσαίων τάξεων (3η – 4η τάξη), τα ποσοστά μοιράζονται. Σε σχέση με το σημείο εμφάνισης του πόνου, παρατηρήθηκε ότι οι μαθητές με σάκο ώμου, στην πλειοψηφία τους ανέφεραν πόνο στους ώμους, 54,7%, στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης, 6,7%, στη θωρακική μοίρα σπονδυλικής στήλης, 4,0% και 34,6% δεν ανέφεραν πόνο, ενώ εκείνοι με τρόλεϊ μόνο το 17,6% ανέφεραν πόνο στους ώμους, στον αγκώνα 9,9%, στον καρπό 8,8%, στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης 6,6% και το 57,1% δεν ανέφεραν πόνο. Είναι ξεκάθαρο πως οι τροχήλατες τσάντες καταπονούν λιγότερο και είναι πιο εύχρηστες, ειδικά για μεταφορές σε απόσταση, αρκεί να έχουν και δυνατότητα ρύθμισης του βραχίονα τους, ώστε να έλκεται από κατάλληλο ύψος λαβής, ανάλογα τα μεγέθη του παιδιού.
Οι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν μυοσκελετικούς τραυματισμούς στα παιδιά λόγω των σακιδίων πλάτης, είναι κυρίως το μεγαλύτερο του φυσιολογικού βάρους και
το μεγάλο χρονικό διάστημα και απόσταση μεταφοράς. Το μέγιστο βάρος της τσάντας, δεν πρέπει να υπερβαίνει το 15% του σωματικού βάρους του παιδιού και οι μελέτες δείχνουν πως κατά μέσο όρο, τα παιδιά του γυμνασίου μεταφέρουν τσάντες περίπου 7.0 κιλά, ενώ του λυκείου περίπου 6.3 κιλά.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες καταπόνησης των μαθητών, όπως μη εργονομικά έπιπλα, η κακή διαρρύθμιση της αίθουσας διδασκαλίας, η υποκινητικότητα και η έλλειψη άσκησης, μας οδηγούν σε μία κατάσταση των παιδιών μας, υπό συνεχή μάχη με το περιβάλλον τους, η οποία δεν είναι συνειδητά αντιληπτή από αυτά, μιας και η παιδικότητα και το νεαρό της ηλικίας θολώνουν την αίσθηση. Πολώ δε μάλλον, εκφεύγουν της αντίληψης των ίδιων των γονέων και των ειδικών του χώρου της εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα την αναποτελεσματικότητα

Ο Δρ Παναγιώτης Β. Τσακλής είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,
Εργαστήριο Εμβιομηχανικής και Εργονομίας @ErgoMechLab
ΣΕΦΑΑΔ – ΤΕΦΑΑ, Sen. Res. Dept of Molecular Medicine and Surgery, Karolinska Institute, Sweden ptsaklis@gmail.com