Του Χρήστου Φώτου
Επετειακό έτος, για τον Giorgio de Chirico, (Τζόρτζιο ντε Κίρικο), εκατόν τριάντα χρόνια από τη γέννησή του και σαράντα χρόνια από τον θάνατο του Ιταλού ζωγράφου, που γεννήθηκε στις 10 Ιουλίου 1888 στον Βόλο και πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1978.
Ο μεγάλος ζωγράφος έγινε παγκόσμια γνωστός για τη Μεταφυσική Ζωγραφική, ρεύμα που διαμόρφωσε με τον Carlo Cara, αλλά και για την επιρροή που άσκησε σε καλλιτεχνικά ρεύματα του εικοστού αιώνα, όπως ο υπερρεαλισμός και η Νέα Αντικειμενικότητα. Τα θεμέλια της μεταφυσικής οπτικής και του προσωπικού ύφους του Ντε Κίρικο τέθηκαν χωρίς αμφιβολία κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Μόναχο, όπου ήρθε σε επαφή με τον μαγικό ρεαλισμό του Arnold Boecklin, τον συμβολισμό του Max Klinger, τη φιλοσοφία του Arthur Schopenhauer και τις ψυχολογικές θεωρίες του Otto Weiniger. Οι πίνακες του διέπονται από οραματικά και ποιητικά στοιχεία, ενώ χαρακτηρίζονται από την ιδιαίτερη έμφαση του Ντε Κίρικο σε αινιγματικές συνθέσεις και στην αμφισημία των αντικειμένων. Το νεοκλασικό ύφος που υιοθέτησε μετά το 1919, όπως και σχεδόν το σύνολο των έργων του μετά την περίοδο της Μεταφυσικής Ζωγραφικής του, θεωρήθηκε από πολλούς κριτικούς υποδεέστερο, ωστόσο η παραγωγή του κατά την περίοδο 1911-19 αναγνωρίζεται από την πλειοψηφία τους ως σημαντική και ξεχωριστή στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης.
Πώς όμως και γεννήθηκε στον Βόλο ο Ντε Κίρικο;
Toν Σεπτέμβριο του 1881 υπογράφηκε μεταξύ της κυβέρνησης Κουμουνδούρου και του Evaristo De Chirico (Εβαρίστο ντε Κίρικο), μηχανικού, εκπροσώπου του τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης Θεοδ. Μαυρογορδάτου, σύμβαση κατασκευής σιδηροδρομικής γραμμής από Βόλο στη Λάρισα. Ο Evaristo De Chirico ήταν ο πατέρας του μεγάλου ζωγράφου Giorgio De Chirico και μαζί με άλλους μηχανικούς ίδρυσε κατασκευαστική εταιρεία και ανέλαβε την κατασκευή των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων.
Στις 22 Απριλίου του 1884 έγιναν στον Βόλο τα εγκαίνια του Σιδηροδρόμου, με την παρουσία του βασιλιά Γεωργίου Α’.
Στα εγκαίνια έγιναν τα αποκαλυπτήρια του καλλιτεχνικού μνημείου της Αθηνάς με την προτομή του Γεωργίου Α’, έργα και τα δύο του Ιταλού γλύπτη Previsan. Και τα δύο αυτά αγάλματα υπάρχουν σήμερα στον χώρο μπροστά στον σιδηροδρομικό σταθμό του Βόλου.
Έτσι δημιουργήθηκε ο Σιδηροδρομικός Σταθμός, ο οποίος, όπως μας πληροφορεί ο Μιχ. Γρηγορόπουλος, στο βιβλίο του «Περιήγησις εν Ελλάδι», «εν μέσω των περιβαλλόντων αυτόν αμφιλαφών δένδρων προσομοιάζει ωραία εξοχική επαύλει».
Στη συνέχεια το 1893 άρχισε η κατασκευή του της σιδηροδρομικής γραμμής Βόλου – Λεχωνίων – Μηλεών, η οποία αποπερατώθηκε τον Ιούλιο 1903.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής στον Βόλο, του Εβαρίστο ντε Κίρικο με τη σύζυγό του επίσης Iταλίδα Τζέμα ντε Κίρικο, γεννιέται στην πόλη μας ο μεγάλος ζωγράφος.
Τόσο για το ζωγράφο Ντε Κίρικο, όσο και για τους Θεσσαλικούς Σιδηροδρόμους έχουν γίνει επανειλημμένα εκδηλώσεις και το 1995 διοργανώσαμε ως ΔΗΚΙ (Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Βόλου), ημερίδα*, επί Δημαρχίας Δημ. Πιτσιώρη.
Πόσο όμως ως πόλη έχουμε αξιοποιήσει τους Ντε Κίρικο;
Αν κάποιος ξένος επισκεφθεί την πόλη πού θα δει τους Ντε Κίρικο;
Α. Τρενάκι. Επαναλειτουργία στη γραμμή Βόλος – Λεχώνια- Μηλιές.
Μεγάλη η κληρονομιά που μας άφησε ο πατέρας Ντε Κίρικο, το τρενάκι του Πηλίου, το οποίο αφού η χούντα το κατήργησε το 1971, επανήλθε σε λειτουργία με τις προσπάθειες του συλλόγου «Φίλοι του Τραίνου», (Δαμίγος, Καραθάνου, Σκυργιάννης κ.ά.) που συνέβαλαν και ανέστησαν το τρενάκι.
Ο «πολιτισμός» και πάλι δεν άντεξε το τρενάκι να περνά μέσα από την πόλη και την οδό Δημητριάδος και έτσι το εξοβελίσαμε στα βουνά, ώστε να μην ενοχλεί και να κάνει την «ουδέτερη» διαδρομή Λεχώνια – Μηλιές.
Ήταν λάθος μας που επικαλύψαμε τις γραμμές της Δημητριάδος και δεν αξιοποιήσαμε το τρενάκι, ώστε αυτό να περνά μέσα από την πόλη, ακόμη και ως τραμ, που λειτουργούσε παλιότερα.
Σήμερα, όπου βλέπουμε στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις κεντρικά τμήματα να πεζοδρομούνται, και το αυτοκίνητο να εκδιώκεται από το κέντρο των πόλεων, ακόμη και η Πανεπιστημίου στην Αθήνα πρόκειται να πεζοδρομηθεί, είναι η ώρα να δούμε με άλλη ματιά το τρενάκι, το οποίο έχει χαρακτηρισθεί ως διατηρητέο μνημείο τέχνης.
Από μόνο του το τρενάκι θα μπορούσε να κάνει παγκοσμίως γνωστό το Βόλο, διότι η πολιτιστική κληρονομιά που λέγεται τρενάκι Πηλίου έχει ήδη προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον, απλά εμείς δεν φροντίσαμε να το αξιοποιήσουμε όσο του αξίζει, μια και στην ιστορία των σιδηροδρόμων το τρενάκι κατέχει πρωτεύουσα θέση.
Είναι βέβαιο ότι τα επόμενα χρόνια το τρενάκι θα καθιερωθεί ως ζωντανό στοιχείο της πόλης αν θέλουμε να ονομάζεται η πόλη μας ευρωπαϊκή και όχι οπισθοδρομική, μία πόλη που πρέπει να στηριχθεί στο τετράπτυχο Βόλος – Πήλιο – Ντε Κίρικο – Αργώ.
Β. Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Βόλου.
Είναι γεγονός ότι όταν δημιουργήθηκε το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού έμοιαζε με έπαυλη και η αρχιτεκτονική του αξία αναγνωρίζεται και σήμερα.
Πού είναι όμως οι Ντε Κίρικο;
Όταν έρχεται ένας ταξιδιώτης ή φεύγει από το σιδηροδρομικό σταθμό δεν αντιλαμβάνεται καμία παρουσία των Ντε Κίρικο.
Το στρογγυλό ρολόι «σήμα κατατεθέν» των απανταχού σιδηροδρομικών σταθμών του κόσμου στην πόλη μας δεν υπάρχει.
Είναι το ρολόι που έχει αποτυπώσει σε πολλούς πίνακες ο ζωγράφος Ντε Κίρικο, όπως αποτύπωσε και το τρενάκι.
Ούτε επίσης μία αφίσα με ένα έργο του Ντε Κίρικο θα δει κανείς στην αίθουσα αναμονής ή στα γραφεία των υπαλλήλων.
Αυτό που άμεσα και χωρίς κόστος μπορεί να γίνει είναι να τοποθετηθούν στην αίθουσα αναμονής του σιδηροδρομικού σταθμού (τώρα επισκευάζεται), αλλά και στα γραφεία αφίσες με έργα του Τζόρτζιο ντε Κίρικο και μάλιστα αυτά που να αποτυπώνουν το τρενάκι. Επίσης δύο φωτογραφίες μία του Εβαρίστο Ντε Κίρικο και μία του Τζόρτζιο ντε Κίρικο σε κορνίζες και λίγα λόγια βιογραφικά (δίγλωσσο) για τον καθένα και τη σύνδεσή τους με την πόλη.
Επίσης θα μπορούσαμε να φιλοτεχνήσουμε δύο προτομές για τους Ντε Κίρικο και να τοποθετηθούν σε περίοπτη θέση του σταθμού.
Cozenza, κι… όμως δεν είναι Βόλος.
Με τύχη αγαθή και φιλοξενία των αγαπητών Ντάριο και Ελένης βρέθηκα, το περασμένο καλοκαίρι, στη Κοζέντσα, μία πόλη στη Νότιο Ιταλία, στην Καλαβρία, όπου και τα ελληνόφωνα χωριά.
Με την πρώτη βόλτα στον κεντρικότερο δρόμο της, στην Corso Mazzini, εντυπωσιάζεται κανείς από τα μεγάλα και ψηλά μπρούντζινα αγάλματα, αντίγραφα έργων του Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Αναρωτήθηκα αν είχε σχέση ο Ντε Κίρικο με την Κοζέντσα. Καμία, απλώς εκτίμησαν το έργο του και διακόσμησαν το κεντρικότερο δρόμο τους με τους Αρχαιολόγους, Έκτωρ και Ανδρομάχη, Μεγάλο Μεταφυσικό.
Και μάλιστα έκαναν και κάτι πιο ευρηματικό ανέβασαν στο You Tube βίντεο με την Corso Mazzini, την κεντρική αγορά δηλαδή και τα αγάλματα του Ντε Κίρικο, το οποίο μπορεί να δει κανείς.
Αυτό που δεν έκανε ο Βόλος το πραγματοποίησε η Κοζέντσα, κι ας μην είναι η γενέτειρα του Ντε Κίρικο.
Τέσσερα – πέντε μεγάλα αγάλματα του Ντε Κίρικο είναι επιβεβλημένο να τοποθετηθούν στο πιο πολυσύχναστο σημείο της πόλης στην παραλία του Βόλου, η οποία ειρήσθω εν παρόδω, θα έπρεπε να αποκτήσει χαρακτήρα πεζόδρομου και όχι εν δυνάμει οδού.
Είναι γεγονός ότι η πόλη τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιάσει μία πολιτιστική κάμψη (λόγω οικονομικής κρίσης και Δημοτικής Αρχής) μέχρι και τα μπρούντζινα αγάλματα αφαιρέθηκαν μπροστά από το Δημαρχείο για να πωληθούν ως μέταλλο!, χωρίς φυσικά να αντικατασταθούν. Η πόλη χρειάζεται ένα πολιτισμικό σοκ για να αρχίσει η πολιτιστική ανάκαμψη, και πάντως αν και η σημερινή συγκυρία δεν βοηθά στα επόμενα χρόνια αυτό θα συμβεί.
*βλ. σχετική έκδοση πρακτικών, Χρ. Φώτου, Ο Βόλος και οι Θεσσαλικοί Σιδηρόδρομοι 1882 – 1906