Η κλιματική αλλαγή καταστρέφει και υποβαθμίζει την παραγωγή ελιάς στη Μαγνησία

Μια νέα περιβαλλοντική πηγή επιδράσεων και αλληλεπιδράσεων αποτέλεσαν για την ελαιοκαλλιέργεια της παραγωγικής περιόδου 2019-2020 οι ακραίες καιρικές συνθήκες του τελευταίου τριμήνου του 2019 και του πρώτου του 2020, οι οποίες επηρέασαν πολλαπλά την πορεία της ελαιοπαραγωγής. Επέδρασαν στην αύξηση του αριθμού των πληθυσμών του δάκου και την ενίσχυση των μυκητολογικών προσβολών, με συνέπεια την ποσοτική υστέρηση και την ποιοτική υποβάθμιση της ελαιοπαραγωγής.
Η ποσοτική υστέρηση της ελαιοπαραγωγής στη Μαγνησία ανήλθε σε 27% και στις Σποράδες σε 70%, ενώ η παραγωγή επιτραπέζιας (βρώσιμης) ελιάς μειώθηκε κατά 40%

Στην αντιπεριφερειάρχη Δωροθέα Κολυνδρίνη κατατέθηκε από την ομάδα εργασίας η μελέτη επίδρασης των ακραίων καιρικών φαινομένων στην ελαιοκαλλιέργεια του Νομού Μαγνησίας και τα αποτελέσματα προκαλούν μεγάλη ανησυχία για το μέλλον καθώς ο αστάθμητος παράγοντας των καιρικών συνθηκών θα μεταβάλλεται προς το χειρότερο.

Η κ. Κολυνδρίνη συντόνισε και συμμετείχε στην επιτροπή και παρουσίασε χθες στον υπουργό Μ. Βορίδη τη μελέτη η οποία θα υποβληθεί στην ευρωπαϊκή επιτροπή για να δοθούν οι αποζημιώσεις.

Η συγκριτική ποσοτική υστέρηση της παραγωγής τεκμηριώνεται από τα συγκεντρωτικά στοιχεία των παραδόσεων ελαιοκάρπου για παραγωγή ελαιολάδου και επιτραπέζιας ελιάς, τα οποία προέκυψαν κατόπιν επεξεργασίας των στοιχείων όλων των μηνιαίων δηλώσεων παραγωγής των 29 ενεργών ελαιοτριβείων της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και των τριών ελαιοτριβείων της Περιφερειακής Ενότητας Σποράδων (καθώς και των επτά επιχειρήσεων μεταποίησης επιτραπέζιων ελαιών τοπικής παραγωγής της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας).
Ειδικότερα, οι παραδόσεις ελαιοκάρπου κατά την ελαιοκομική περίοδο 2019-2020 ανήλθαν συνολικά σε 32.467,801 τόνους, από τους οποίους 28.948,652 τόνοι παραδόθηκαν προς ελαιοποίηση στα τοπικά ελαιοτριβεία (ποσοστό 89%) ενώ η υπόλοιπη συνολική ποσότητα των 3.519,149 τόνων (ποσοστό 11%) αφορούσε παραδόσεις στις τοπικές μεταποιητικές επιχειρήσεις για επιτραπέζια (βρώσιμη) ελιά διαφόρων κατηγοριών.

Διαπιστώθηκε ότι η ελαιοκομική περίοδος 2019-2020 υπολείπεται σημαντικά ως προς την ποσότητα των παραδόσεων για παραγωγή ελαιολάδου, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του παραγόμενου ελαιολάδου της Π.Ε. Μαγνησίας και ιδίως της Π.Ε. Σποράδων, συγκριτικά με την περίοδο 2017-2018.
Οι συνολικές παραδόσεις βρώσιμης ελιάς ήταν ιδιαίτερα μειωμένες την περίοδο 2019-2020, ανερχόμενες μόνο σε 3.519,149 τόνους έναντι 5.894,077 τόνων της ελαιοπαραγωγικής περιόδου αναφοράς 2017-2018 (ποσοστό μείωσης 40%). Αντίστοιχα μεγάλες είναι οι αποκλίσεις των παραδόσεων κατά κατηγορία, ήτοι: 500,052 τόνοι «Πράσινες», 1.375,845 τόνοι «Μαύρες» και 499,031 τόνοι «Καλαμών».
Η ποσότητα του ελαιολάδου που παρήχθη κατά την ελαιοκομική περίοδο 2019-2020 ήταν μειωμένη κατά 27% σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 2017-2018 (παραγωγή 4.740 τόνοι έναντι 6.527 τόνων.
Η ποιότητα του ελαιολάδου της περιόδου 2019-2020 υποβαθμίστηκε σημαντικά έναντι εκείνης της περιόδου αναφοράς (2017-2018) και συγκεκριμένα: το «έξτρα παρθένο» ελαιόλαδο μειώθηκε σε ποσοστό 38%, ενώ αυξήθηκε η παραγωγή «παρθένου» κατά 94% και «βιομηχανικού» (λαμπάντε) κατά 22%.
Η παραγωγή επιτραπέζιας (βρώσιμης) ελιάς στην Π.Ε. Μαγνησίας υστέρησε σημαντικά και μειώθηκε σε ποσοστό 40% σε σχέση με το έτος αναφοράς (μείωση κατά 2.375 τόνους.
Μεταξύ των τριών κατηγοριών βρώσιμης ελιάς της περιοχής τη μικρότερη μείωση εμφάνισε η κατηγορία «Πράσινες» (17%) ενώ τις μεγαλύτερες μειώσεις είχαν οι κατηγορίες «Καλαμών» (55%) και «Μαύρες» (65%).
Η παραχθείσα ποσότητα ελαιολάδου κατά την επίμαχη περίοδο (2019-2020) ήταν μειωμένη σε ποσοστό 70% σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (2017-2018).
Πολύ σημαντική υπήρξε και η ποιοτική υποβάθμιση της εσοδείας, αφού μειώθηκε η παραγωγή «έξτρα παρθένου» και «παρθένου» ελαιολάδου κατά 74% και 18% αντίστοιχα, ενώ παράλληλα αυξήθηκε υπερβολικά η παραγωγή βιομηχανικού ελαιολάδου (λαμπάντε) κατά 367% .

Καταστροφή
Η ελιά αποτελεί την επικρατέστερη καλλιέργεια της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και σχεδόν μονοκαλλιέργεια για την Περιφερειακή Ενότητα Σποράδων. Ο ελαιώνας της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας καταλαμβάνει έκταση που καλύπτει περίπου το 30% του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων και εκτείνεται στις ελαιοκομικές περιοχές των Δήμων Βόλου, Νοτίου Πηλίου, Αλμυρού και ένα μικρό μέρος του Δήμου Ρήγα Φεραίου. Ο ελαιώνας της Περιφερειακής Ενότητας Σποράδων καταλαμβάνει ποσοστό περίπου 96% επί του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων και εκτείνεται στις ελαιοκομικές περιοχές των Δήμων Σκιάθου, Σκοπέλου και Αλοννήσου.
Το συγκριτικά μεγάλο μέρος των καλλιεργούμενων εκτάσεων αφορά στην ποικιλία «Αμφίσσης» ή «Κονσερβολιά», που καλλιεργείται σε ποσοστό 90,69% στην Π.Ε. Μαγνησίας και είναι μονοκαλλιέργεια στην Π.Ε. Σποράδων, με ποσοστό 98,78% .
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε. η ποικιλία αυτή δηλώνεται από τους παραγωγούς για προορισμό χρήσης την ελαιοποίηση σε ποσοστό 57,61%, μικτή χρήση (39,28%), ενώ μικρό ποσοστό 3,11% καλλιεργείται για βρώσιμη (επιτραπέζια) ελιά.

Αξιολογώντας τα διαρθρωτικά στοιχεία της ελαιοκαλλιέργειας και της παραγωγής ελαιολάδου των τελευταίων ετών σε σύγκριση με το 2019 δεν διαπιστώνονται σημαντικές αλλαγές ούτε στο γενετικό υλικό του ελαιώνα, που εξακολουθεί να αντιπροσωπεύεται παραδοσιακά από ελαιόδεντρα της ποικιλίας «Αμφίσσης» ή «Κονσερβολιάς Βόλου» ούτε στους σημαντικούς παράγοντες του περιβάλλοντος, που αφορούν στην καλλιεργητική πρακτική των παραγωγών για την κατεργασία του εδάφους, την άρδευση, τη λίπανση, το κλάδεμα των δένδρων και τη φυτοπροστασία. Οι επιδράσεις των παραπάνω παραγόντων εκτιμάται ότι παραμένουν αμετάβλητες κατά μέσο όρο, επηρεαζόμενες κατά τόπους από τη μορφή απασχόλησης των ελαιοπαραγωγών (αποκλειστική ή δευτερεύουσα συμπληρωματική), το μέγεθος της εκμετάλλευσης, και την τουριστική αξιοποίηση της περιοχής, διαρθρωτικά στοιχεία τα οποία επίσης δεν υπέστησαν αξιοσημείωτες μεταβολές.

Πρωτόγνωρη πληθυσμιακή «έκρηξη» του δάκου
Η πρωτόγνωρη πληθυσμιακή «έκρηξη» του δάκου που σημειώθηκε από τον Οκτώβριο μέχρι και τα τέλη Νοεμβρίου, οφείλεται κυρίως στις ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες των μηνών αυτών.
Την εποχή της πληθυσμιακής έκρηξης του δάκου, νέοι ψεκασμοί για την αντιμετώπιση του εντόμου δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν γιατί είχε αρχίσει η συγκομιδή του ελαιοκάρπου και κανένα εντομοκτόνο δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, αφού για όλα τα εγκεκριμένα σκευάσματα για χρήση η τελευταία επέμβαση πρέπει να γίνει 7 – 28 ημέρες πριν τη συγκομιδή.
Την έντονη δακοπροσβολή ακολούθησε προσβολή από ξηροβούλα ή σαποβούλα.
Η σχετικά αυξημένη σχετική υγρασία κατά τους μήνες Οκτώβριο και Νοέμβριο, η οποία μπορεί να αποδοθεί και στις μεγαλύτερες τιμές του ύψους βροχής των μηνών αυτών σε σχέση με τις κανονικές τιμές, ευνόησε την εμφάνιση γλοιοσπορίου, μη αντιμετωπίσιμου την εποχή αυτή, αφού είχε αρχίσει η συλλογή του ελαιοκάρπου και όλα τα εγκεκριμένα χαλκούχα μυκητοκτόνα έχουν χρόνο εφαρμογής τουλάχιστον 14-21 ημέρες πριν τη συγκομιδή.
Η έντονη ανάπτυξη του δάκου, συνέβαλε επίσης στην εμφάνιση πιο πρώιμης και πιο έντονης επιδημίας γλοιοσπορίου.
Το γλοιοσπόριο προσβάλλει συνήθως τους ώριμους καρπούς και σπανιότερα άλλα μέρη του φυτού (άνθη, φύλλα, ποδίσκοι, νεαρά κλαδιά). Το 2019, βάσιμα εκτιμάται ότι το γλοιοσπόριο προσέβαλε τόσο τα άνθη (άνοιξη) όσο και τους ώριμους καρπούς (Οκτώβριο – Νοέμβριο).
Η ποσοτική υστέρηση της ελαιοπαραγωγής στην Π.Ε. Μαγνησίας ανήλθε σε 27% και στην Π.Ε. Σποράδων σε 70%, ενώ η παραγωγή επιτραπέζιας (βρώσιμης) ελιάς μειώθηκε κατά 40%. Πολύ σημαντική υπήρξε και η μείωση της παραγωγής «έξτρα παρθένου» ελαιολάδου, ενώ αυξήθηκαν θεαματικά οι ποσότητες του «παρθένου» και του «βιομηχανικού» ελαιολάδου.

Οι ασυνήθιστα δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες που επικράτησαν κατά τους τελευταίους μήνες του έτους 2019 στη Μαγνησία (υψηλές τιμές θερμοκρασίας κυρίως, αλλά και σχετικής υγρασίας και ύψους βροχής), δημιούργησαν τις προϋποθέσεις έντονης δακοπροσβολής και προσβολής από ξηροβούλα και γλοιοσπόριο που μείωσαν σημαντικά την ποσότητα και υποβάθμισαν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα του ελαιολάδου και των βρώσιμων ελαιών. Την εποχή αυτή, επεμβάσεις με εγκεκριμένα σκευάσματα, εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων, δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν γιατί ο ελαιόκαρπος είχε ωριμάσει και είχε ξεκινήσει η συγκομιδή.
Το 2019 η ελαιοκαλλιέργεια ξεκίνησε με πολύ θετικές προοπτικές, αφού ο χειμώνας που προηγήθηκε χαρακτηριζόταν από μεγάλα χρονικά διαστήματα με χαμηλές θερμοκρασίες, οι οποίες επέδρασαν ευνοϊκά στην έκπτυξη των οφθαλμών, δίνοντας ιδιαίτερα πλούσια ανθοφορία, που εξελίχθηκε υπό κανονικές για την εποχή καιρικές συνθήκες ομαλά, παρουσιάζοντας πλούσια καρπόδεση και καρποφορία στους ελαιώνες της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και της Περιφερειακής Ενότητας Σποράδων. Ωστόσο, από τα τέλη Οκτωβρίου, τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2019 επικράτησαν συνθήκες παρατεταμένης καλοκαιρίας και καιρικής αστάθειας, με υψηλές τιμές θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας αέρα.

Ειδικότερα, η επίδραση της παραμονής της θερμοκρασίας σε μη αναμενόμενα, υψηλά για την εποχή του φθινόπωρου επίπεδα σε συνδυασμό με τις άστατες καιρικές συνθήκες, που εκδηλώνονταν με συχνές ήπιες βροχοπτώσεις αλλά και σποραδικές κατά τόπους καταιγίδες, προκάλεσαν ταχύτερη ωρίμανση του καρπού, ενώ επίσης ευνόησαν την κατακόρυφη, εκθετική αύξηση του μεγέθους του πληθυσμού του δάκου και τη μείωση του μεσοδιαστήματος εμφάνισης των τελευταίων γενεών του. Υπό τις συνθήκες αυτές και αν και άρχισε νωρίτερα κατά 10-20 ημέρες η συγκομιδή του ελαιοκάρπου, οι παραγωγοί δεν ήταν δυνατό να συγκομίσουν άμεσα ολόκληρη την παραγωγή τους, ούτε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την αυξημένη προσβολή του καρπού από τον δάκο, εξαιτίας της επιτάχυνσης του ρυθμού αναπαραγωγής των ακμαίων του, αλλά και των απαγορευτικών χρονικών περιορισμών για την εφαρμογή ψεκασμών κάλυψης εν μέσω της περιόδου συγκομιδής.
Επιπρόσθετα, με τις παραπάνω επικρατούσες ακραίες θερμοκρασιακές συνθήκες και με συνθήκες αυξημένης σχετικής υγρασίας αέρα, πολύ γρήγορα αναπτύχθηκαν όχι μόνο δευτερογενείς μυκητιάσεις (σαποβούλα ή ξηροβούλα) στους δακοπροσβεβλημένους καρπούς, αλλά και γλοιοσπόριο, ενώ μετά το τέλος Οκτωβρίου 2019 ακολούθησε ευρύτατης έκτασης πτώση του ελαιοκάρπου και «στρωμάτωσή» του στο έδαφος, με συνέπεια την απώλεια μεγάλου μέρους της ηρτημένης παραγωγής και την υποβάθμιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ελαιολάδου.