Του Γ. Καπουρνιώτη
Στη σύγχρονη εποχή, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή social media έχουν κατακλύσει τις ζωές μας. Άνθρωποι δημοσιεύουν φωτογραφίες, μοιράζονται ιδιωτικές τους στιγμές, εν ολίγοις εκθέτουν την προσωπική τους ζωή. Κυρίως, όμως, οι χρήστες προτιμούν να αναρτούν φωτογραφίες τους, τις γνωστές σε όλους μας selfies ή αυτοφωτογραφίες, όπου σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια είναι: «η φωτογράφιση του παρουσιαστικού μας από εμάς τους ίδιους, μέσω κινητών τηλεφώνων ή ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών όπου κοινοποιούνται συχνά στο Facebook, στο Twitter, στο Snapchat και στο Instagram».
Ως εκπαιδευτικός, έχω προσέξει ότι αυτή η νέα μόδα – πάθους έχει δημιουργήσει εθισμό και συνήθως αρχίζει ως αστείο μέσα στην παρέα των φίλων και σταδιακά παίρνει διαστάσεις επιδημίας στους νέους. Τροφοδοτούμενο δε και από την επίδραση των διασημοτήτων και τη διαρκώς αυξανόμενη λόγω και της εξοικείωσής τους από νωρίς στη χρήση των έξυπνων κινητών τηλεφώνων και την άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν εμφανίζει σημεία κάμψης και έχει γίνει πρωταρχική μορφή επικοινωνίας. Όμως τι επίδραση θα μπορούσαν οι selfies να έχουν στην αίσθηση της ταυτότητας των νεαρών ατόμων και τον τρόπο που εκλαμβάνουν τον εαυτό τους;
Σύμφωνα με την Πάμελα Ράτλετζ, ψυχολόγο ειδικευμένη στον τομέα των ΜΜΕ και διευθύντρια του Media Psychology Research Center, τα social media έχουν έρθει για να μείνουν, είτε μας αρέσει είτε όχι. Οι νέοι μας θέλουν να αποθανατίσουν τις στιγμές τους, να δημιουργήσουν αναμνήσεις, να θυμούνται στιγμές μέσα από φωτογραφίες και όλα αυτά να θέλουν να τα μοιραστούν με τον περίγυρό τους. Όμως, αν δεν γίνεται αυτό με μέτρο, τότε, ναι, είναι αρκετά ανησυχητικό. Η όλο και διογκούμενη τάση λήψης τους, η συνεχής προβολή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η φρενήρης δραστηριότητα των χρηστών καθώς και η διατυμπάνιση του αυτοπροβαλλόμενου περιεχομένου που παρατηρείται συχνά ξεπερνούν τα όρια του φυσιολογικού, γιατί οι selfies αποτελούν έναν τρόπο κατασκευής της κοινωνικής ταυτότητας και σημαντικό παράγοντα ενίσχυσης της εικόνας του ατόμου στη διαδικτυακή κοινωνική ζωή. Οι ιστορικοί και οι ανθρωπολόγοι του μέλλοντος που θα μελετούν τον οπτικό πολιτισμό του 21ου αιώνα, θα σαστίσουν μπροστά στην καθολικότητα του φαινομένου της ψηφιακής αυτοφωτογράφησης ή αλλιώς «selfie».
Παράλληλα το κυνήγι της τέλειας εμφάνισης όσων τραβούν selfies δείχνει μια ακόμη επικίνδυνη διάσταση του φαινομένου: ο ναρκισσισμός. Αρχικά, οι χρήστες βγάζουν φωτογραφίες με σκοπό να αποθανατίσουν τις μοναδικές τους στιγμές και να τις μοιραστούν με φίλους τους. Στη συνέχεια, όμως, ο αρχικός σκοπός αλλάζει, δηλαδή παρατηρούν σχολαστικά τη φωτογραφία τους, μήπως έχει κάποιο «ελάττωμα», πριν τη δημοσιεύσουν και όταν δεν βρίσκουν κάτι που θα τους εμποδίσει να την αναρτήσουν, συνεχίζουν να την κοιτούν και να αυτοθαυμάζονται. Το να πούμε καμιά φορά στον εαυτό μας ότι είναι ωραίος δεν είναι κακό. Ίσα-ίσα πρέπει να έχουμε αυτοπεποίθηση, αλλά όταν αυτό φτάνει τα όρια της αλαζονείας, τότε είναι ναρκισσισμός. Σε αυτή την περίπτωση τα ψηφιακά δίκτυα κοινωνικής αλληλεπίδρασης χρησιμοποιούνται για να ανατροφοδοτούν την υπέρμετρη αίσθηση σημαντικότητας εαυτού που χαρακτηρίζει αυτούς τους ανθρώπους. Ο ψηφιακός κόσμος κάνει τους ναρκισσιστές να νιώθουν μοναδικοί με τα likes, τις θετικές κριτικές και τα σχόλια που τους ακολουθούν. Όσα λοιπόν περισσότερα likes κερδίζει, τόσο πιο υπέροχα αισθάνεται και λόγο του νεαρού της ηλικίας τους και του εύθραυστου συναισθηματικού τους κόσμου επιζητούν εντονότερα την ευρύτερη αποδοχή και τον θαυμασμό των γύρω τους. Με λίγα λόγια, αυτό το «χεράκι» – «φατσούλα» στις μέρες μας ανεβάζει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση που λείπει, δυστυχώς, από τη νεολαία.
Ο κίνδυνος, ωστόσο, που ελλοχεύει είναι ακόμη εντονότερος: από τη μια μεριά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν σημαντικό ρόλο στο πώς βλέπουμε εμείς το σώμα μας και γενικά τον εαυτό μας, ενώ από την άλλη είναι καθολικά αποδεκτό ότι προβάλλουν ψεύτικες εικόνες, εικόνες που δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα. Έτσι, άνδρες και γυναίκες εμφανίζονται πάντα αψεγάδιαστοι στα μίντια, με τέλειο σώμα, πρόσωπο χωρίς ακμή, «σωστές» αναλογίες, χαρακτηριστικά που θεωρούνται ελκυστικά και σίγουρα οι περισσότεροι θέλουν να τους μοιάσουν. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται συγκεκριμένα και «απαραβίαστα» πρότυπα ομορφιάς, τα οποία επηρεάζουν άνδρες και γυναίκες, είτε συνειδητά είτε ασύνειδα, και επικοινωνείτε το μήνυμα ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουμε αυτή την «τέλεια» εικόνα. Όταν όμως δεν μοιάζουμε σε αυτή την τέλεια εκδοχή ανθρώπου, τι γίνεται; Τότε ξεκινούν τα αρνητικά επακόλουθα: ή εμείς κρίνουμε αυστηρά τον εαυτό μας «μαστιγώνοντάς τον» ή ακούμε αρνητικά σχόλια από τους γύρω μας. Όλο αυτό περιγράφει ένα ακόμη φαινόμενο της εποχής μας, το «body shaming», μια μορφή bullying που περιλαμβάνει την έκφραση αρνητικής κριτικής και μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικό τραύμα, ειδικά στη νεαρή ηλικία που οι νέοι επηρεάζονται εύκολα από τις απόψεις του συνόλου. Αυτό το φαινόμενο μπορεί πραγματικά να εξοντώσει το άτομο, οδηγώντας στην αλλαγή της συμπεριφοράς του, στην υιοθέτηση επικίνδυνων συνηθειών (όπως οι εξαντλητικές και απειλητικές για την υγεία του δίαιτες), στο άγχος, στην κατάθλιψη και εν τέλει στη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Παρεμπιπτόντως, η καθηγήτρια Ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Cornell, Peggy Drexler υποστηρίζει ότι: «πιθανόν εκείνοι που βγάζουν selfies να νιώθουν σαν να πρωταγωνιστούν στο δικό τους reality show κι έχοντας μια υπερφίαλη ιδέα για τον εαυτό τους να θεωρούν πως οι φίλοι ή οι followers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενδιαφέρονται να τους βλέπουν ξαπλωμένους στο κρεβάτι με τα χείλη σουφρωμένα. Μοιάζουν να κοιτάζονται όλη μέρα στον καθρέφτη μπροστά σε κοινό» και προειδοποιεί πως «πιθανόν να υπάρχουν βλαβερές συνέπειες από τη διαρκή προβολή μέσω των selfies που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις οικογενειακές και επαγγελματικές σχέσεις των ατόμων και σε κάποιες περιπτώσεις να οδηγήσει ακόμα και σε βίαιες συμπεριφορές».
Δεν πρέπει, ωστόσο, να ξεχνάμε πως όλοι μας είμαστε διαφορετικοί, ξεχωριστοί και αυτό εξάλλου είναι που μας κάνει μοναδικούς. Κάθε στοιχείο μας είναι όμορφο και πρέπει να το εκτιμάμε. Η πεποίθηση ότι ένα like μπορεί να καθορίσει την ύπαρξή μας είναι εντελώς λάθος. Εστίασε σε αυτά που έχουν πραγματική αξία και εκτίμησε τη μοναδικότητα της προσωπικότητάς σου! Κάνε like στον εαυτό σου, στην πραγματική ζωή και όχι στον εικονικό κόσμο!