Καθηγητές της Σχολής Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αποτυπώνουν με τις θέσεις τους το πολλαπλό χτύπημα του Covid-19 στην οικονομία, που ακολούθησε του ξεσπάσματος της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης με την κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers τον Σεπτέμβρη του 2008 στην Αμερική. Απροετοίμαστες πόλεις, δημόσιο και ΟΤΑ που αρνούνται να προσαρμοστούν στα δεδομένα, επενδυτικά καταφύγια και οικονομία σε κρίση είναι ανοιχτά ζητήματα, σε μια απροσάρμοστη χώρα.
Ο καθηγητής Στέφανος Παπαδάμου του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών τονίζει πως η παγκοσμιοποίηση και ο υψηλός βαθμός ολοκλήρωσης των χρηματιστηριακών αγορών οδήγησε το 2008 στην άμεση μετάδοση της κρίσης παγκοσμίως με αρνητικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. Οι κεντρικές τράπεζες ως απάντηση σε αυτό κατέβασαν άμεσα τα επιτόκια πολιτικής και προσχώρησαν σε πολιτικές που χαρακτηρίζονται μη συμβατικές. Η λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (Quantitative Easing/QE) είναι ο βασικός εκφραστής αυτών των πολιτικών. Πρόκειται ουσιαστικά για αγορές ομολόγων και άλλων τίτλων της αγοράς απευθείας από τις κεντρικές τράπεζες με σκοπό να παρέχουν άμεσα ρευστότητα και ταυτόχρονη μείωση των επιτοκίων στα ομόλογα των κρατών και των επιχειρήσεων. Έτσι κράτη και επιχειρήσεις θα μπορούν να δανειστούν πάλι φθηνά δεδομένου ότι τα επιτόκια δανεισμού λόγω κρίσης εμπιστοσύνης είχαν εκτοξευθεί. Τι έδειξε λοιπόν η πρόσφατη ακαδημαϊκή έρευνα σχετικά με τις επιδράσεις της πολιτικής αυτής στις αγορές και στις οικονομίες; Η θετική επίδραση των ανακοινώσεων QE στις τιμές των μετοχών και των ομολόγων φαίνεται να ενοποιείται σε όλες τις μελέτες. Το αποτέλεσμα μια μεγάλη άνοδος των μετοχικών και ομολογιακών τίτλων με ταυτόχρονη μείωση των επιτοκίων διεθνώς. Το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης των ΗΠΑ αλλά και των άλλων κεντρικών τραπεζών είχε θετικές επιδράσεις και στις αναδυόμενες αγορές, ενώ η υποτίμηση του νομίσματος υπάρχει στις περισσότερες περιπτώσεις για τη χώρα στην οποία η κεντρική της τράπεζα υιοθέτησε τέτοιες πολιτικές. Τι γίνεται όμως με τις επιδράσεις στην πραγματική οικονομία; Διεθνείς μελέτες έδειξαν μια θετική αλλά ασθενική επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα αλλά και μια αρκετά θετική επίδραση στον πληθωρισμό με χρονικές υστερήσεις. Αυτό όμως που θα έπρεπε κανείς να αναρωτηθεί είναι πώς θα ήταν τα πράγματα χωρίς αυτές τις πολιτικές όταν κράτη εμφανίζονταν υπερχρεωμένα και ο αποπληθωρισμός καραδοκούσε οδηγώντας κάποιες κεντρικές τράπεζες στη λήψη ακόμα περισσότερων μη συμβατικών μέτρων όπως τα αρνητικά επιτόκια. Το σενάριο ή μάλλον αυτή η συνταγή αύξησης ρευστότητας ακολούθησε και στην περίπτωση του κορωνοϊού θα πρέπει όμως σε αυτό το σημείο να τονίσουμε ότι αυτά τα μέσα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε μόνιμη βάση αλλά να είναι κυρίως παροδικά διότι μπορεί να διατηρούν μη αποτελεσματικές και μη βιώσιμες επιχειρήσεις εκεί που δεν πρέπει και να δημιουργούν νέες χρηματιστηριακές φούσκες.
Επενδυτικά καταφύγια
Ο Αθανάσιος Φάσσας από το Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, με αφορμή την έντονη πτώση αδιακρίτως όλων των αγορών παγκοσμίως με το ξέσπασμα της πανδημίας, τονίζει πως «όλοι ασχολούνται με τυχόν επενδυτικά καταφύγια στα οποία θα μπορούσαν να στραφούν οι επενδυτές. Ένα παραδοσιακό τέτοιο καταφύγιο θεωρείται ο χρυσός, ο οποίος έχει φανατικούς θιασώτες. Πράγματι, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πτώσης (Φεβρουαρίου – Απριλίου 2020) ο χρυσός διατήρησε την αξία του. Ωστόσο, τα Αμερικανικά κυβερνητικά ομόλογα αποδείχτηκαν πολύ πιο αποτελεσματικό επενδυτικό καταφύγιο, καθώς όχι μόνο δεν έχασαν την αξία τους, αλλά κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ανέβηκαν κατά περίπου 10%. Προς επιβεβαίωση των παραπάνω, αναλύουμε επίσης τη συμπεριφορά του χρυσού το 2008. Κατά τη διάρκεια λοιπόν της μεγαλύτερης χρηματοπιστωτικής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών, ο χρυσός διατήρησε μεν την αξία του, αλλά έφτασε κάποια στιγμή τον Οκτώβριο του 2008 (όταν κορυφώθηκε η κρίση) να έχει τις ίδιες απώλειες με τον μετοχικό δείκτη S&P500, αποδεικνύοντας ότι δε μπορεί να «προστατεύσει» τους επενδυτές. Αντιθέτως, τα κυβερνητικά Αμερικανικά ομόλογα αποτέλεσαν και πάλι το «απόλυτο» επενδυτικό καταφύγιο. Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι τα ομόλογα των μεγαλύτερων και ασφαλέστερων οικονομιών του κόσμου (ΗΠΑ, Γερμανία κ.α.) έχουν την καλύτερη απόδοση/ αντίδραση σε περιόδους κρίσεων και πανικού», σημειώνει.
Απροετοίμαστες πόλεις
Ο Παναγιώτης Φιτσιλής από το Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων υπογραμμίζει πως είναι βέβαιο ότι η επιδημία του Covid-19 δημιούργησε νέες προκλήσεις στη ζωή μας και σε μεγάλο βαθμό βρήκε την κοινωνία μας, και ιδιαίτερα τις πόλεις μας, απροετοίμαστες. Μια σύγχρονη έξυπνη και βιώσιμη πόλη θα πρέπει να είναι σε θέση να διασφαλίζει όχι μόνο την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά την αδιάλειπτη λειτουργία τους κάτω από συνθήκες κρίσης. Επιπλέον, σύμφωνα με το πρότυπο ISO 37123 η ανθεκτικότητα (resilience) μιας πόλης δεν περιλαμβάνει μόνο φαινόμενα όπως σεισμούς, πυρκαγιές, πλημμύρες κ.λπ., αλλά και ό,τι άλλο διαταράσσει σημαντικά τη λειτουργία μιας πόλης, είτε περιστασιακά, είτε περιοδικά (π.χ. επιδημίες, φαινόμενα βίας, έλλειψη νερού, μόλυνση). Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έχει αναλάβει ως συντονιστής, το έργο ERASMUS+ DevOps competences for smart cities (http://devops.uth.gr), αντικείμενο του οποίου είναι η μελέτη των απαιτούμενων ικανοτήτων των στελεχών έξυπνων πόλεων. Στο πλαίσιο αυτού, όπως σημειώνει, διαπιστώσαμε ότι το θέμα της ανθεκτικότητας και της οργάνωσης των πόλεων για την αντιμετώπιση των κρίσεων δεν έχει μελετηθεί αρκετά. Επίσης διαπιστώσαμε ότι οι απαιτούμενες ικανότητες των στελεχών των ΟΤΑ, ώστε να φέρουν εις πέρας αυτό το σημαντικό αλλά και δύσκολο έργο, δεν είναι πάντα διαθέσιμες. Επομένως, είναι αναγκαίο να αντιμετωπίσουμε το χάσμα δεξιοτήτων μεταξύ των σημερινών και των μελλοντικών απαιτήσεων, του στελεχιακού δυναμικού των ΟΤΑ, δίνοντας έμφαση σε αυτές ακριβώς τις αναδυόμενες ανάγκες. Μια πρώτη μελέτη επί των αναγκαίων ικανοτήτων των στελεχών των πόλεων που αφορούν στην ανθεκτικότητα και τη διαχείριση κρίσεων θα παρουσιαστεί στο 4th Euro-Mediterranean Conference που θα διεξαχθεί τον Οκτώβριο στην Αθήνα.
Επινοητικότητα στην οργανωμένη κοινωνία
Η Πηνελόπη Βέργου από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών δηλώνει πως όταν ο Mike Davis, το 2005 έγραψε το βιβλίο «The monster at our door» αναφερόμενος στην επικινδυνότητα μίας πανδημίας και μάλιστα ζωονόσου, όπως ήταν η γρίπη των πτηνών (H5N1 αλλιώς), κανείς δεν έδωσε σημασία στον ρόλο μίας πανδημίας στο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα. Σήμερα, η διασπορά της πανδημίας του Covid_19, με την ταχύτατη εξέλιξη παγκοσμίως, λόγω της δικτύωσης όλων των μεγάλων πόλεων και των αερομεταφορών ήρθε για να επιβεβαιώσει αυτή την εξέλιξη. Μοιάζει κοινοτυπία το γεγονός ότι οι κρίσεις και οι καταστροφές χτυπούν τους πιο αδύναμους, όμως αυτό πράγματι συνέβη, παρόλο που αρχικά ξεκίνησε από τους πιο «ορατούς» και «κινητικούς» που δικτυωμένοι στον παγκόσμιο ιστό κόλλησαν την ασθένεια. Κάτι που μας απασχολεί ιδιαίτερα ως απάντηση στην κρίση και στην εξάλειψη των ανισοτήτων είναι, ποιες θα είναι οι αντιδράσεις της αγοράς, του κράτους, των νοικοκυριών και των κοινοτήτων σε αυτή την κρίση και ποιες είναι οι μελλοντικές πιθανότητες αλλαγών στις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις; Σήμερα, αυτό που πραγματικά διαφάνηκε είναι η ανάγκη και η επινοητικότητα της οργανωμένης κοινωνίας, που οδηγεί σε νέα συστήματα που στηρίζονται στη βιωσιμότητα, σταθερότητα και ενσωμάτωση. Η έννοια της κοινότητας και οι νέες μορφές συλλογικής αντιμετώπισης των αναγκών μέσα από κοινωνικές πρωτοβουλίες εμπεριέχουν την έννοια της κοινωνικής καινοτομίας. Η κοινότητα αποκτά ιδιαίτερη σημασία, ενώ μέσα από συλλογικές δράσεις μπορεί να δημιουργηθούν νέες συμμετοχικές δημοκρατικές διαδικασίες και μία ενεργοποίηση της τρίτου τομέα ή αλλιώς της κοινωνικής οικονομίας. Ο ρόλος των Πανεπιστημίων είναι ιδιαίτερα σημαντικός σε αυτή τη μεταβατική περίοδο, για την παρατήρηση, έρευνα και μεταφορά γνώσης αυτών των νέων, γνώριμων όμως, κοινωνικών πρακτικών.