Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Ο Σύρος Λουκιανός που έγινε διάσημος από τους πολύ εμπνευσμένους «Νεκρικούς Διαλόγους» του, υπήρξε ίσως ο κορυφαίος στυλίστας συγγραφέας της αρχαιότητας. Δίχως να είναι μεγάλος με την τρέχουσα έννοια, άφησε έργα που θεωρήθηκαν προϊόντα μιας μεγάλης εποχής.
Οι «Εταιρικοί» και ιδίως οι «Νεκρικοί Διάλογοι» που φιλοτέχνησε, έκριναν πρόσωπα και καταστάσεις που τα διακρίνει λεπτή ειρωνεία, σκωπτική διάθεση, φαντασία και απαράμιλλη οξυδέρκεια.
O Λουκιανός γεννήθηκε το 120 μ.Χ. στα Σαμόσατα της Συριακής Κομμαγηνής, ήταν Σημιτικής καταγωγής και σπούδασε ερμογλύφος (γλύπτης Ερμών), μια τέχνη που τον στιγμάτισε σε όλη του τη ζωή.
Στον ύπνο του είδε να μάχονται η ερμογλυφική και η Παιδεία. Τον κέρδισε όμως η Παιδεία.
Η ρητορική της Ιωνίας μετέβαλε τον προικισμένο χαρακτήρα του βάρβαρου Ασιάτη και τον μεταμόρφωσε σε καλλιεργημένο Έλληνα.
Μητρική του γλώσσα ήταν η συριακή, έμαθε όμως τέλεια τα ελληνικά κι έγινε μοναδικός τεχνίτης του αττικού λόγου.
Επαγγέλθηκε τον δικηγόρο στην Αντιόχεια. Αλλά καθώς ήταν γεννημένος συγγραφέας κι ονειροπόλος, έψαχνε ελεύθερο χώρο για δράση. Ξεκίνησε λοιπόν να ταξιδεύει. Διέσχισε τη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία και την Ιταλία. Μέσα από τα ταξίδια αυτά έζησε τον δρόμο της περιπέτειας, γύρισε τον κόσμο κι έγινε σοφιστής. Αποτέλεσμα να γίνει περισσότερο «Έλληνας» από οποιονδήποτε άλλον, με συνέπεια να μην μπορεί να κάνει πολύν καιρό μακριά από την Ελλάδα.
Έτσι ανάμεσα στα έτη 165 και 180 μ.Χ. τον βρίσκουμε στην Αθήνα όπου βέβαια οργιάζει ως σοφιστής και συγγραφέας.
Υπήρξε συνομήλικος του Μάρκου Αυρήλιου, ζώντας τα δημιουργικότερα χρόνια της ζωής του στην Αθήνα. Και παρότι πολέμησε σφοδρά τους χρηματιζόμενους ρήτορες και φιλόσοφους, δέχτηκε θέση δημοσίου υπαλλήλου στην Αίγυπτο, όπου και πέθανε σε ηλικία 72 ετών.
*
Ο Λουκιανός δοκιμάστηκε σε κάθε είδος του λόγου. Έγραψε κυρίως ρητορικά βιβλία και σατιρικούς διαλόγους.
Τον καθιέρωσε όμως μόνο ο Διάλογος…
Αξιοποίησε τη σάτιρα του κυνικού Μένιππου (4ος π.Χ. αιών), του οποίου χάθηκαν όλες οι σάτιρες και ο οποίος παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στους «Διαλόγους» του Λουκιανού.
Ο Λουκιανός υπήρξε ένας καθυστερημένος κλασικός, ένας δεξιοτέχνης των στοχαστικών προσαρμογών, ένας γνώστης των μυστικών της σοφιστικής, κομψός χειριστής και στυλίστας του αττικού λόγου.
Το χαρακτηριστικό του είναι επαναστατημένος και αρνητής. Αρνητής των πάντων, αφού κρίνει και κατακρίνει, χωρίς ν’ αφήνει ασχολίαστο τίποτα…
Παντού και πάντα χαριτολογεί, ειρωνεύεται, σαρκάζει και σοκάρει. Δεν ανήκει σε καμιά φιλοσοφική σχολή παρότι είναι και καλλιεργημένος και οξύτατο πνεύμα.
Διαθέτει ευρηματική φαντασία, δημιουργική άρνηση, σπινθηρισμούς και πυροτεχνήματα του πνεύματος.
Απεικόνισε τη διαμαρτυρία, τον πικρόχολο σαρκασμό, τη διακωμώδηση θεών και ανθρώπων, γύρισε στο παρελθόν, αρνήθηκε την εποχή του, δημιούργησε τον σαρκασμό, έμεινε μετέωρος μέσα στην παρακμή, αλλά έμεινε Έλληνας σε μια εποχή που έχανε την ελληνικότητά της.
Άφησε πίσω του τη θαυμαστή σπιρτάδα του ύφους του, χρήσιμους ερεθισμούς κι ανακαίνισε, τελειοποίησε και λάμπρυνε τη μορφή του διαλόγου.
Εκφράζει πραγματικότητες, αντανακλά καταστάσεις, καυτηριάζει πληγές.
*
Η μυθολογία του Λουκιανού μας θυμίζει πόσο η εποχή μας είναι δέσμια των δικών της μύθων.
Οι ανθρώπινοι χαρακτήρες του Λουκιανού δεν τέμνονται άμεσα με την εποχή τους, δεν αποτελούν παράγωγα ειδικών όρων της εποχής των Αντωνίνων, μα βρίσκονται σε όλους τους τόπους και σ’ όλους τους καιρούς.
Οι διάλογοί του διέσυραν την πίστη στους θεούς, τη δεισιδαιμονία, την πρόληψη, τις φτηνές σκοπιμότητες, τη φιλοχρηματία, τις αδυναμίες και τις αυταπάτες των ανθρώπων.
Η σάτιρα του Λουκιανού συνδύασε την άνεση της καθημερινής κουβέντας με τεχνάσματα σοφιστικής, τις ιδέες με τους χαρακτήρες, τον στοχασμό με τη θεατρικότητα, τη σάτιρα με τη ζωή.
Οι «Νεκρικοί Διάλογοι» γράφονται τον ίδιο χρόνο με «Tα εις εαυτόν» του Μάρκου Αυρήλιου.
Κι ενώ ο ένας ανεβαίνει στη σφαίρα των ουράνιων ιδεών, ο άλλος κατεβαίνει στο βασίλειο των νεκρών.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για τη δημιουργία είτε τεχνητών παραδείσων είτε τεχνητής κόλασης.
*
Η περιπλάνηση στον Άδη δεν γίνεται χωρίς οδηγό. Ο οδηγός είναι η Νέκυια (το λ της Οδύσσειας). Προβάλλει αυτούσιους τους στίχους του Ομήρου. Δεν κρύβεται, ούτε αντιγράφει.
Πολλοί ήρωες των Νεκρικών Διαλόγων ανήκουν στον κύκλο της ομηρικής μυθολογίας.
Οι Εταιρικοί Διάλογοι, κάθε άλλο παρά σεμνότυφοι είναι, αφορούν στις πόρνες, τις διάσημες, αλλά και τις άσημες, τις έξυπνες και καλλιεργημένες, αλλά και τις λαϊκές και αναγκαιούχες πόρνες της Αθήνας.
Μην ξεχνάμε ότι σφοδρός πολέμιός τους υπήρξε ο Δίων ο Χρυσόστομος (1ος μ.Χ. αι.).
Πιο κάτω παρατίθεται ποιοι ήταν οι διαλεγόμενοι στους 30 Νεκρικούς Διαλόγους του Λουκιανού:
1. Ο Διογένης και ο Πολυδεύκης
2. Ο Πλούτων και ο Μένιππος
3. Ο Μένιππος, ο Αμφίλοχος και ο Τροφώνιος
4. Ο Ερμής και ο Χάρων
5. Ο Πλούτων κι ο Ερμής
6. Ο Τερψίων και ο Πλούτων
7. Ο Ζηνόφαντος και ο Καλλιδημίδης
8. Ο Κνήμων και ο Δάμνιππος
9. Ο Σιμύλος και ο Πολύστρατος
10. Ο Χάρων, ο Ερμής και διάφοροι άλλοι Νεκροί
11. Ο Κράτης και ο Διογένης
12. Ο Αλέξανδρος, ο Αννίβας, ο Μίνως και ο Σκιπίων
13. Ο Διογένης και ο Αλέξανδρος
14. Ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος
15. Ο Αχιλλέας κι ο Αντίλοχος
16. Ο Διογένης κι ο Ηρακλής
17. Ο Μένιππος και ο Τάνταλος
18. Ο Μένιππος και ο Ερμής
19. Ο Αιακός, ο Πρωτεσίλαος, ο Μενέλαος και ο Πάρις
20. Ο Μένιππος και ο Αιακός
21. Ο Μένιππος και ο Κέρβερος
22. Ο Χάρων και ο Μένιππος
23. Ο Πρωτεσίλαος, ο Πλούτων και η Περσεφόνη
24. Ο Διογένης και ο Μαύσωλος
25. Ο Νηρέας, ο Θερσίτης και ο Μένιππος
26. Ο Μένιππος και ο Χείρων
27. Ο Διογένης, ο Αντισθένης και ο Κράτης
28. Ο Μένιππος και ο Τειρεσίας
29. Ο Αίας και ο Αγαμέμνων
30. Ο Μίνως και ο Σώστρατος
Όπως βλέπουμε ο Μένιππος κρατάει τη μερίδα του λέοντος στους διαλόγους του Λουκιανού, ενώ η μόνη γυναίκα που συμμετέχει σε διάλογο νεκρών είναι η Περσεφόνη.
Και τώρα οι 15 Εταιρικοί Διάλογοι. Σε αυτούς συμμετέχουν οι παρακάτω:
1. H Γλυκερία και η Θαΐς
2. Η Μύρτιον, ο Πάμφιλος και η Δωρίς
3. Η Μητέρα και η Φιλίννα
4. Η Μέλισσα και η Βακχίς
5. Το Κλωνάριον και η Λέαινα
6. Η Κρωβύλη και η Κορύννα
7. Η Μητέρα και το Μουσάριον
8. Η Αμπελίς και η Χρυσίς
9. Η Δορκάς, η Παννυχίς, ο Φιλόστρατος και ο Πολέμων
10. Το Χελιδόνιον και η Δροσίς
11. Η Τρύφαινα και ο Χαρμίδης
12. Η Ιόεσσα, ο Πυθίας και ο Λυσίας
13. Ο Λεόντιχος, ο Χηνίδας και η Υμνίς
14. Ο Δωρίων και η Μυρτάλη
15. Η Κοχλίς και η Παρθενίς