Η Πέρσα Κουμούτση είναι συγγραφέας και μεταφράστρια λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στο Κάιρο Αιγύπτου και ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση μεταφράζοντας έργα σπουδαίων συγγραφέων ανάμεσά τους τον Αιγύπτιο νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ (15 έργα) από τα αραβικά, καθώς και έργα άλλων σημαντικών αραβόφωνων και αγγλόφωνων δημιουργών. Τιμήθηκε για το σύνολο των μεταφράσεων με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, ενώ έχει λάβει κι άλλες διακρίσεις από πολιτιστικούς φορείς και το πανεπιστήμιο ελ Άζχαρ του Καΐρου. Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει οκτώ μυθιστορήματα τα περισσότερα με κύριο άξονα τον διαπολιτισμικό διάλογο ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Τα βιβλία της «Στους δρόμους του Καΐρου» (2014), «Δυτικά του Νείλου» (2006), εκδόσεις Ψυχογιός και «Αλεξανδρινές φωνές στη οδό Λέψιους» (2017), επίσης από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορεί στην αραβική γλώσσα. Το βιβλίο της «Η Επιστροφή» είναι το όγδοο μυθιστόρημά της.
Συνέντευξη
ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ
Η επιστροφή, το μυθιστόρημά σας που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Πάντα έγραφα ιστορίες με επίκεντρο τον άνθρωπο, τον ψυχικό του κόσμο και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και δρα στη ζωή σε μια δεδομένη στιγμή. Οι συμπεριφορές των ανθρώπων δεν είναι ποτέ ίδιες στην πορεία της ζωής τους. Ο άνθρωπος είναι ευμετάβλητο πλάσμα, αλλάζει και μεταμορφώνεται διαρκώς, διότι οι περιστάσεις και οι συνθήκες γύρω του μεταβάλλονται διαρκώς, ενώ πάντοτε ενεργεί σε συνάρτηση με τους εξωγενείς παράγοντες που τον περιβάλλουν. Ο ίδιος επιδρά, αλλά και δέχεται επιρροές από τους άλλους μεμονωμένα ή και ως σύνολο, ως κοινωνία δηλαδή, έτσι ακόμα και οι πλέον σταθερές μας θέσεις και απόψεις υπόκεινται σε μεταβολές ή και μεταμορφώσεις, κι αυτό είναι από τα παράδοξα της ανθρώπινης φύσης. Αυτή τη μετάβαση, την εσωτερική, κυρίως, μεταμόρφωση του ανθρώπου ήθελα να αποτυπώσω στο βιβλίο μου. Τις ανυψώσεις και τις καταβυθίσεις του, αλλά και τις συνθήκες εκείνες που δρουν καταλυτικά στην ψυχοσύνθεσή του και κατά συνέπεια στη συμπεριφορά και στις αποφάσεις του στη ζωή… Εκ παραλλήλου θίγονται κι άλλα θέματα για τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων, για τα αόρατα εκείνα νήματα που μας ενώνουν με τις ζωές των άλλων, για τη μυστήρια όσο και ανεξήγητη «ουσία» της συνάφειάς μας με τους άλλους: Τους φίλους, τους συγγενείς μας, τους συνοδοιπόρους μας στη ζωή και κυρίως τους ερωτικούς μας συντρόφους (στο βιβλίο, ο έρωτας παίζει καταλυτικότατο ρόλο στις ζωές των ηρώων). Αλλά και για την ευκολία με την οποία μπορούν να διακοπούν ή να διαρραγούν ανέκκλητα οι σχέσεις αυτές. Σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης διατηρείται πιστεύω με παραστατικότητα ο ψυχισµός των χαρακτήρων που σκιαγραφώ.
Ένα ζήτημα που θίγει το μυθιστόρημά σας είναι τα πολλά πρόσωπα της ενδοοικογενειακής βίας. Από την περίοδο που εξελίσσεται το μυθιστόρημά σας (πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) μέχρι σήμερα πιστεύετε ότι έχουν αλλάξει οι καταστάσεις αυτές;
Δυστυχώς, όχι, διότι ο άνθρωπος δεν έχει ξεπεράσει τις αδυναμίες του, κατά βάθος. Παρά την εξέλιξή του δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά. Βέβαια, σε αυτό το βιβλίο δίνεται περισσότερη έμφαση στην ψυχολογική βία που ασκείται, διότι κατά τη γνώμη μου, δεν είναι λιγότερο επώδυνη από την άλλη. Οι επιπτώσεις της είναι εξίσου οδυνηρές.
Πόσο η πατρική φιγούρα είναι σημαντική για την ισορροπημένη ζωή ενός άνδρα;
Τα πρώτα παιδικά μας χρόνια είναι τα πιο καθοριστικά για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα μας, της ψυχικής μας υπόστασης. Επομένως η πατρική όπως και η μητρική φιγούρα, το άμεσο περιβάλλον μας, με άλλα λόγια, είναι εξαιρετικά καταλυτικός στην εξέλιξή μας, στη διαμόρφωση ενός ισορροπημένου ψυχισμού, ακόμα και στις μετέπειτα επιλογές μας και στην εν γένει πορεία μας στη ζωή. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να προσπαθεί να ξεπεράσει τα όποια τραύματα δημιουργούνται στην ηλικία αυτή. Στο βιβλίο, ο ήρωας, αρχικά τουλάχιστον, παραιτείται, δεν θέλει να προσπαθήσει και δεν μπορεί να υπερβεί τα τραύματά του. Είναι ένας είδος αυτοκαταστροφικής τάσης του ανθρώπου και το βλέπουμε κυρίως να συμβαίνει στη σύγχρονη εποχή. Ο πετυχημένος άνθρωπος κατά τη γνώμη μου είναι εκείνος που ξεπερνά τα εμπόδια αυτά, που αρνείται να περιχαρακωθεί μέσα στα τείχη που του υψώνουν οι άλλοι, οι συνθήκες, η οικογένεια, κ.λπ. Μαθαίνει να υπερβαίνει διαρκώς τον εαυτό του, για να πάει πάρα πέρα. Η στασιμότητα είναι ένα είδος αυτοκαταστροφής. «Οι ακίνητοι παράδεισοι δεν μας υπόσχονται παρά μια αιώνια πλήξη» έλεγε ο Χάιντεγκερ. Πάνω σε αυτήν την ιδέα δομήθηκε το μυθιστόρημα.
Είναι πάντα θύματα τα θύματα; Μήπως κάποιες φορές είναι εξίσου υπεύθυνοι με τους θύτες;
Ναι, άλλο ένα στοιχείο που θίγεται στο βιβλίο είναι το κατά πόσο το θύμα, μπορεί να λειτουργήσει και ως θύτης κάποιου άλλου. Το έχουμε δει να συμβαίνει πολλές φορές, το έχουμε διαβάσει στα βιβλία της ψυχιατρικής και της εγκληματολογίας… Πολλές φορές, όταν τα θύματα δεν καταφέρουν να διαχειριστούν τα όποια προβλήματα έχουν αντιμετωπίσει στη ζωή, ιδίως σε μια τρυφερή ηλικία, κάποιες φορές, λειτουργούν οι ίδιοι ως θύτες κάποιων άλλων.
Ο αξιακός κώδικας αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής;
Νομίζω πως σε κάποιο βαθμό αλλάζει. Να σας πω ένα πολύ απλό παράδειγμα, παλαιότερα το να «βγάζεις τη ζωή σου στη φόρα», θεωρούνταν ανάρμοστο, απαράδεκτο και ανήκουστο, τώρα με τα social media, αν δεν το κάνεις σε θεωρούν παράταιρο και μονόχνοτο. Είναι αστείο παράδειγμα, αλλά είναι ενδεικτικό.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Τη συγχώρεση.
Τι θεωρείτε επιτυχία στη ζωή;
Η διατήρηση μιας ισορροπημένης ζωής, εσωτερικά ισορροπημένης, εννοώ, αποτελεί για μένα μεγάλη επιτυχία. Αν καταφέρει ο άνθρωπος να απαλλαγεί από τους φόβους του και πιστέψει στην αυθεντική του αξία, νομίζω πως κερδίζει την επιτυχία στη ζωή. Η αυτοεκπλήρωση είναι εσωτερική υπόθεση, δεν έχει να κάνει με αυτά που εκλαμβάνουμε ή ερμηνεύουμε οι περισσότεροι ως επιτυχία.
Έχετε μεταφράσει πολλά αραβόφωνα βιβλία με πιο πρόσφατα Την προσευχή του αηδονιού του Τάχα Χουσεΐν (εκδ. Gutenberg) και την Επιτροπή του Σονάλλα Ιμπραήμ (ΑΩ εκδόσεις)…
Κάθε βιβλίο που μεταφράζω, μου παρέχει νέο υλικό προς διερεύνηση, αφού δίνει μια ακόμα διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Έρχομαι αντιμέτωπη με νέες εικόνες και ιδέες, που ενδεχομένως δεν είχα ποτέ σκεφτεί. Μέσα από τα μάτια ενός άλλου δημιουργού, βλέπω τη ζωή να ξεδιπλώνεται στις διάφορες διαστάσεις και εκδοχές της κι αυτό είναι ένα σπουδαίο σχολείο για έναν συγγραφέα. Οι συγκεκριμένοι συγγραφείς που αναφέρετε, είναι μεγάλοι «μάστορες» της γραφίδας, δεν είναι τυχαίοι, η ενασχόλησή μου με το έργο τους αποτελεί έξοχη σπουδή για μένα.
Μετά το ιστορικό μυθιστόρημα (και ύστερα από τόσες μεταφράσεις βιβλίων) γράφετε κάτι καινούργιο;
Η φετινή μεταφραστική παραγωγή ήταν εξαιρετικά μεγάλη, τρία πεζά και δύο ποιητικές συλλογές. Χρειάζεται χρόνος, ώσπου να τα «χωνέψεις», να τα επεξεργαστείς και να αποστασιοποιηθείς αρκετά, προκειμένου να ξεκινήσεις κάτι καινούριο δικό σου. Σύντομα όμως, όταν θα έχουν κατασταλάξει όλα αυτά μέσα μου, θα επιχειρήσω να γράψω κάτι νέο.