Στη μνήμη Δημητρίου Κ. Μπαλαγεώργου († 2 Ιουνίου 2023)
Του Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη,
καθηγητού της Ανωτάτης
Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών,
[email protected],
www.kxkaragounis.gr
Αργούμε, αγαπητοί, αλλά δε λησμονούμε να τηρήσουμε τον λόγο μας. Το φύλλο τής 30ής Ιουνίου 2024 φιλοξένησε άρθρο μας σε μορφή «ρεπορτάζ» για το σπουδαίο Διεθνές Βυζαντινομουσικολογικό Συνέδριο, το οποίο θα διεξήγετο στην Αθήνα (1-4 Ιουλίου 2024) αφιερωμένο στη μνήμη τού εκλεκτού επιστήμονος, συναδέλφου, επιστήθιου φίλου και αδελφού, αείμνηστου Δημητρίου Κ. Μπαλαγεώργου εκ Τρικάλων. Ο Δημήτρης μας εκοιμήθη εν Κυρίω απροσδόκητα, σε ηλικία 58 ετών, στις 2 Ιουνίου 2023, όντας τότε αναπληρωτής καθηγητής Βυζαντινής Μουσικολογίας τού Τμήματος Μουσικών Σπουδών τού ΕΚΠΑ. Η περιοχή μας απήλαυσε πολλές φορές τον μακαριστό αδελφό σε ποικίλα συνέδρια, λατρευτικές ευκαιρίες και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, τις οποίες θα ενθυμούμαστε πάντοτε ζωηρά και νοσταλγικά.
Στο άρθρο εκείνο είχαμε υποσχεθεί ότι, πρώτα ο Θεός, να παρουσιάσουμε ένα «ρεπορτάζ» από τα Πεπραγμένα τού Συνεδρίου. Κάπως αργοπορημένα ερχόμεθα να τηρήσουμε την υπόσχεση.
Εμπνευστής, ψυχή και εκ των διοργανωτών τού Συνεδρίου υπήρξε ο καθηγητής τού Τμήματος Μουσικών Σπουδών τής Φιλοσοφικής τού ΕΚΠΑ στην Κατεύθυνση τής Βυζαντινής Μουσικολογίας, Αχιλλεύς Χαλδαιάκης, ο οποίος στο παρελθόν διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος και κοσμήτωρ τής Σχολής, σήμερα δε είναι μέλος τού Πρυτανικού Συμβουλίου τού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην Οργανωτική Επιτροπή συμμετείχε και ο δικός μας Θοδωρής Καραθόδωρος, εκ της Νέας Αγχιάλου, καθηγητής έως πρότινος του Μουσικού Σχολείου Βόλου και νυν μέλος ΕΔΙΠ τού Τμήμ. Μουσικών Σπουδών τού ΕΚΠΑ, εγγονός τού μακαριστού Θεοδώρου Ζουμπούλη, περιφήμου πρωτοψάλτου επί 60 συναπτά έτη τού Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου Νέας Αγχιάλου, ο οποίος υπήρξε μαθητής τού σπουδαίου μουσικοδιδασκάλου και πρωτοψάλτου Δημητρίου Μήτρου.
Στο Συνέδριο έδωσαν το «παρών» 47 βυζαντινομουσικολόγοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό, καθηγητές ποικίλων κατευθύνσεων όλων των Τμημάτων Μουσικών Σπουδών, των Εκκλησιαστικών Ακαδημιών, των Θεολογικών Σχολών και άλλων φορέων. Όλοι είχαν να θυμηθούν συγκινητικές στιγμές από τη συνεργασία και φιλία με το μακαριστό τιμώμενο πρόσωπο· άλλοι εξεφράσθησαν δημοσίως, άλλοι θέλησαν να κρατήσουν μυστικό τον θησαυρό των αναμνήσεών τους.
Δεν είναι δυνατόν, βεβαίως, να χωρέσουν εδώ οι τίτλοι όλων των επιστημονικών ανακοινώσεων. Κατ’ εξαίρεση, θα αναφερθούν οι εισηγήσεις που αποδεικνύουν, πώς μπορεί να μελετηθεί η Ψαλτική διεπιστημονικώς, αλλά και πώς η ίδια δύναται να συνδράμει γενικότερα τις έρευνες άλλων επιστημών:
Αναστασία Γεωργάκη, Η ψαλτική φωνή στη σύγχρονη Βυζαντινή Μουσική: επιστημονικές προσεγγίσεις για το φωνητικό ιδίωμα μέσω ακουστικής ανάλυσης.
Αρετή Ανδρεοπούλου, Μελέτη και προσομοίωση των ακουστικών χαρακτηριστικών της Ιεράς Μονής Παναγίας Καπνικαρέας.
Xριστίνα Αναγνωστοπούλου – Πολύκαρπος Πολυκαρπίδης, Υπολογιστική μουσικολογία για την ανάλυση της Βυζαντινής Μουσικής.
Κωνσταντίνος Τσιμπίδας, Η Ψαλτική Τέχνη με άλλο βλέμμα· το βυζαντινό μέλος μέσα από τη σημειογραφία Braille.
Ιάκωβος Στάινχάουερ, Η αισθητική της απουσίας στη Μουσική.
Ιωάννης Φούλιας, Θεωρητικά συγγράμματα για την Ευρωπαϊκή Μουσική στο Αρχείο Ψάχου.
Μία απόπειρα να ομαδοποιηθούν τα γνωστικά αντικείμενα, γύρω από τα οποία κινήθηκαν οι λοιποί Σύνεδροι θα έφερνε τα εξής πορίσματα:
Ζητήματα Τυπικού και λοιπών Λειτουργικών Επιστημών παρουσίασαν οι, Αθανάσιος Γλάρος (Υμνογραφία), Διονύσιος Ανατολικιώτης (Τυπικό) και Κυριάκος Καλαϊτζίδης (Λογαοιδικές Λατρευτικές Τέχνες – Ανάγνωση και Απαγγελία).
Με τις κατά τόπους Ψαλτικές Παραδόσεις ασχολήθηκαν οι Εμμανουήλ Γιαννόπουλος (παλαιά Αγχίαλος), Φλώρα Κρητικού (Κρήτη), Μιχαήλ Στρουμπάκης (Χίος), Νίκος Ανδρίκος (Οικ. Πατριαρχείο), Εμμανουήλ Ξυνάδας (Ιεροσόλυμα), Gordana Blagojević (Νόβι Σαντ Σερβίας), Βαγγέλης Θεοδώρου (Σινά), Σάββας Πραστίτης (Κύπρος, Σινά), Παναγιώτης Μανουσάκης (Ρόδος), Κων/νος Κατσίκης (Μονή Ζάβορδας Γρεβενών), Άννα Μεσολωρά (Κεφαλονιά).
Το πολύ σπουδαίο θέμα τής Εξηγήσεως της Παλαιάς Σημειογραφίας ανέπτυξαν εις βάθος οι Αχιλλέας Xαλδαιάκης, Γρηγόριος Αναστασίου και Κωνσταντίνος Νικολακόπουλος.
Γενικότερα Κωδικολογικά και Παλαιογραφικά θέματα παρουσίασαν οι Ιωάννης Αρβανίτης, Γεωργία Μήτραινα, Άγγελος Σέφκας.
Ζητήματα Μελοποιΐας και Μορφολογίας τού Μέλους ανέπτυξαν οι Βασίλειος Σαλτερής, Πολύκαρπος Τύμπας, Xρυσοβαλάντης Ιωαννίδης, Εμμανουήλ Σουργιαδάκης, Αθανάσιος Δέλιος, Αντωνία Παπαϊωάννου (συντμήσεις), Μαρία Καπκίδη (συντμήσεις).
Ιστορικά Θέματα παρουσίασαν οι Ιωάννης Λιάκος (Νικηφόρος Ηθικός), Ευαγγελία Αχ. Χαλδαιάκη (τεκμ. Ωδείου Αθηνών), Xαρίλαος Κ. Καραγκούνης (Σεραφείμ Μυτιληναίος).
Με τη Διδασκαλία, Διδακτική και τους Διδασκάλους τού Βυζαντινού Μέλους ασχολήθηκαν οι Δημήτρης Λάσκος και Χαράλαμπος Διαφωνίδης (διδακτική Δημητρίου Μπαλαγεώργου) Βίκτωρ Τσόγιας, Πέτρος Παπαεμμανουήλ.
Επί Θεωρητικών Ζητημάτων κινήθηκαν οι Μαρία Αλεξάνδρου, Δημήτριος Ε. Λέκκας μετά του Γεωργίου Σάββα και Κωνσταντίνος Καραγκούνης.
Τέλος, τη Συγκριτική Μουσικολογία θεράπευσαν οι Θωμάς Αποστολόπουλος (Ψαλτική και Λαϊκή Μουσική· θρήνοι Πάθους) και Θοδωρής Καραθόδωρος (μετα-Βυζαντινή παράδοση στην σύγχρονη μουσική σκέψη· εξαιρετική εισήγηση τού συμπολίτη λαμπρού ερευνητού).
Αποκορύφωση του Συνεδρίου (επιστημονική, καλλιτεχνική αλλά και συναισθηματική, υπήρξε η Ψαλτική Εκδήλωση, η οποία πραγματοποιήθηκε το βράδυ τής 3ης Ιουλίου, στον προαύλειο χώρο τής Βιβλιοθήκης τής Φιλοσοφικής Σχολής: Ο Χορός Χαλτών «Ιλισιώτες Ψάλτες», υπό τη χοραρχία τού Γρηγορίου Αναστασίου (διευθυντού τού Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας τής Εκκλησίας τής Ελλάδος), έψαλε σε παγκόσμια πρώτη το Μάθημα – θρήνο για την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, «Ο Θεός ήλθοσαν έθνη…», του Μανουήλ Χρυσάφη, αυτοκρατορικού λαμπαδαρίου των μέσων τού 15ου αιώνος. Αξίζει να αναφερθεί ότι την Εξήγηση του Μέλους από την Παλαιά Σημειογραφία έκαμε ο μόλις 20χρονος εξηγητής Κωνσταντίνος Νικολακόπουλος.
Ίσως πει κανείς: Προς τι τόσες λεπτομέρειες, τόσα ονόματα; Όχι, βεβαίως, να γεμίζουν στήλες, αλλά για να καθίσταται γνωστή η τοιαύτη ανάπτυξη της Βυζαντινομουσικολογίας στην Ελλάδα και σ’ όλο τον κόσμο· για να φανερώνονται τα πλείστα γνωστικά αντικείμενα, που εμπίπτουν σ’ αυτή· για να ακούγονται τα ονόματα των επιστημόνων που πασχίζουν· για να παρακινηθούν οι νέοι που ασχολούνται με την Ψαλτική, να προχωρήσουν πιο πέρα, στη Μουσικολογία· διότι, δυστυχώς, οι ψάλτες και μουσικοδιδάσκαλοι της Μαγνησίας αυτά τα παραβλέπουν, τα περιφρονούν, αφήνοντας τον τόπο να πορεύεται με καθυστέρηση μισού αιώνα, κυριολεκτικώς. Τι να πούμε; Έχει ο Θεός!