Της Κυριακής Μύρικνα*
Η αστυφιλία που δημιουργήθηκε με τις πολιτικές στο εμπόριο και τη βιομηχανία που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα από τις δεκαετίες ακόμη του ’50 και του ’60 χωρίς ποτέ ουσιαστικά να έχει ανακοπεί, με την απρογραμμάτιστη και ασχεδίαστη επέκταση των πόλεων, οδήγησε τη μεν ύπαιθρο σε μαρασμό τις δε πόλεις σε αποπνικτικό δομημένο περιβάλλον. Η ανάγκη για όπως-όπως δημιουργία οικογενειακής στέγης παρουσιάζεται σε όλο της το μεγαλείο στο ξέσπασμα των ακραίων καιρικών φαινομένων και από νομοθετική άποψη με τους πολλούς νόμους των αυθαιρέτων.
Και βέβαια οι πρώτοι πληττόμενοι είναι τα φτωχότερα νοικοκυριά αλλά και οι «επιχειρήσεις» που άρον-άρον οργανώνουν κατασκευές που στο πρώτο πλήγμα βρίσκονται ως εμπόδια στη φυσική ροή των καιρικών φαινομένων και σαρώνονται δημιουργώντας πολλαπλές καταστροφές ευρύτερης έκτασης. Είναι ευθύνη μόνο των πολιτών ή μόνο του κράτους; Η ευθύνη επιμερίζεται και στους δύο παράγοντες. Είναι αλήθεια ότι οι μεν δεν ήξεραν, και το κράτος δεν τους προστάτεψε; Και μετά από τόσες δεκαετίες με φονικές πυρκαγιές, πλημμύρες και σεισμικές δονήσεις ποιες αλλαγές βλέπουμε στις πόλεις μας, αλλά και στους μικρότερους οικισμούς; Στον Ν. 1338/83 του αείμνηστου Αντώνη Τρίτση αναφέρονταν το «ενεργό οικοδομικό τετράγωνο» με την ενοποίηση των ακαλύπτων χώρων. Βρήκε την πραγμάτωσή του ξεπερνώντας χρόνιες αγκυλώσεις από εμπνευσμένους μηχανικούς τη δεκαετία του ’80 στον Βόλο, σε πολλές από τις πολυκατοικίες του κεντρικότερου σημείου της πόλης κοντά στην πλατεία του Αγ. Νικολάου, δημιουργώντας ένα εσωτερικό πάρκο, μη ορατό από τον δημόσιο χώρο, συνήθως.
Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ακριβώς το αντίθετο. Οι ακάλυπτοι παρουσιάζονται με άποψη μοναχικότητας και αποστροφής από τους γύρωθεν και το σημαντικότερο όχι μόνο την ολοκληρωτική σχεδόν τσιμεντόστρωση αλλά και τη σχετική παρέμβαση στο δημόσιο πεζοδρόμιο με υπερύψωση τόση που να το καθιστά από δυσκολοδιάβατο έως επικίνδυνο για τους περαστικούς, και κυρίως για παιδικά ή αναπηρικά καρότσια. Τι γίνεται όμως σε οποιαδήποτε ανάγκη χρήσης του δημόσιου χώρου ως κηδεμόνες μικρών παιδιών, ως προστάτες των μεγαλύτερων ηλικιακά συγγενών μας, αλλά και των νεαρών και μεσήλικων ατόμων σε κάθε έκτακτη περίσταση, μη αναμενόμενη σε φυσιολογικές συνθήκες; Ας θυμηθούμε περιπτώσεις σεισμικών δονήσεων, πλημυρών, ανάγκης αποχιονισμού αλλά και εκείνων των πιο ήπιων καταστάσεων με την «αστική θερμική νησίδα» που δεν μπορούμε να πάρουμε ανάσα στους θερμούς μήνες. Η τελευταία πανδημία που βρίσκεται σε εξέλιξη μας το θυμίζει ακόμη περισσότερο καθημερινά. Η τηλεργασία, η ανάγκη μιας ολιγόωρης εξόδου, μιας σύντομης βόλτας για ξεμούδιασμα, η πεζή μετακίνηση για γρήγορα ψώνια, απευθύνεται στον δημόσιο χώρο που τόσο εύκολα υποτιμάμε όταν περήφανοι χρησιμοποιούμε σε άλλες χρονικές περιόδους τα μηχανοκίνητα μέσα.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Οι προτάσεις και οι μελέτες βιοκλιματικής πόλης είναι γνωστές στους αντίστοιχους μελετητές μηχανικούς. Τα μικρά πάρκα πόλης είναι ανάγκη και όχι πολυτέλεια στη σύγχρονη κοινωνία. Κάθε ακάλυπτος δημόσιος χώρος πρέπει να γίνει προσβάσιμος και να αποτελέσει τη μικρή πράσινη όαση της γειτονιάς, τα λεγόμενα «πάρκα τσέπης» και «αστικοί κήποι». Είναι χρέος της τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού, αλλά και της τοπικής θρησκευτικής ηγεσίας η αξιοποίηση ελεύθερων χώρων σχεδιασμένοι με φυτεύσεις τοπικών ειδών και ψηλών δέντρων και η απόδοσή τους στους πολίτες κάθε ηλικίας, ως κοινωνική προσφορά.
Αυτούς τους δύσκολους μήνες της πανδημίας και όχι μόνο, οι κάτοικοι κατηφορίζουν προς την παραλία για να αναπνεύσουν και να περπατήσουν ελεύθερα. Τα περιφερειακά πάρκα ανταποκρίνονται στους περιοίκους τους και στη γενικότερη παραγωγή οξυγόνου και ανανέωσης του αέρα της πόλης. Όχι όμως στη σύντομη έξοδο, στην πεζή μετακίνηση και στη δημιουργία του μικροκλίματος της κάθε γειτονιάς. Αν υπολογίσουμε στην πόλη του Βόλου για παράδειγμα τους αέριους ρύπους που διεισδύουν ανατολικά και δυτικά στην πόλη , όπως απέδειξαν οι πρόσφατες μετρήσεις του ΠΘ, σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη μικρών πάρκων γειτονιάς και το «τείχος» των πολυκατοικιών της παραλιακής ζώνης που δεν αφήνει τη θαλάσσια αύρα να απλωθεί μέσα στην πόλη, καταλαβαίνουμε το ζοφερό μέλλον μας. Σε κάθε περίπτωση η ευαισθητοποίηση των πολιτών κάθε ηλικιακής και οικονομικής κατηγορίας μπορεί και πρέπει να παρέμβει τώρα χωρίς αναβολές και ευγενικές περιστροφές. Άλλωστε όλες οι διεθνείς συμβάσεις προστρέχουν ακριβώς στην κοινωνική συμμετοχή και πρωτοβουλία για την προστασία του περιβάλλοντος. Ακόμη και ιδιωτικοί χώροι μπορούν να μετατραπούν σε μικρούς παραδείσους με ανοιχτή συμμετοχή στην τοπική κοινωνία και με οικονομική αξιοποίηση του χώρου τους με την προσφορά σχετικών υπηρεσιών. Λαμπρά διαχρονικά παραδείγματα το «πάρκο τσέπης» Paley park στην πολύ ακριβή περιοχή του Μανχάταν της Ν.Υόρκης, τη μετατροπή σε γραμμικό πάρκο το γνωστό «High line» επίσης στην Ν.Υ. ή εκείνο στην Αλ .Σβώλου στη Θεσσαλονίκη.
Φωτό: Paley park στην Ν.Υ
*Η κ. Κυριακή Μύρικνα είναι αρχιτέκτων μηχ/κος – εκπαιδευτικός, μέλος ΔΣ ΣΑΜ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Μαγνησίας)