Άρθρα

Παραμύθια με σοφούς τρελούς και με αλληλεγγύη

Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου*

Θα συνεχίσουμε και σήμερα με παραμύθια, όμως τέτοια που θα φαιδρύνουν την ατμόσφαιρα, αλλά και θα διδάξουν. Θα μας κάνουν να γελάσουμε και να σκεφτούμε πόσο σημαντική είναι η κατανόηση στην κοινή δοκιμασία, η αλληλεγγύη που πρέπει να δείχνουμε.
Μια κατηγορία των λαϊκών παραμυθιών (εκτός από τα μαγικά και τις ιστορίες για τα ζώα) είναι τα ευτράπελα-ανεκδοτολογικά παραμύθια, πολύ μεγάλη κατηγορία, που περιλαμβάνει ιστορίες για ανόητους (άντρες και γυναίκες), για σοφούς τρελούς, χωρατά και αστεία, ιστορίες και ανέκδοτα του Νασρεντίν Χότζα κ.ά. Ως χαρακτήρες της λαϊκής μυθοπλασίας, αλλά και της λογοτεχνίας οι τρελοί (μωροί, περίεργοι, ανόητοι, γελωτοποιοί, σαλοί κ.λπ.) εμφανίστηκαν κατά την αρχαιότητα και τους βρίσκουμε σε όλους τους λαούς και σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Και υπάρχει, βέβαια, η σχετική βιβλιογραφία (πβλ. Αίσωπος, Η Γιορτή των Τρελών, Μωρίας εγκώμιο, Δον Κιχώτης, Χίλιες και μια νύχτες κ.ά.).

Το βιβλίο «Παραμύθια με σοφούς τρελούς», με επιμέλεια, πρόλογο και σημειώσεις του γνωστού αφηγητή λαϊκών παραμυθιών Δημήτρη Β. Προύσαλη, εκδόσεις Απόπειρα, Αθήνα 2019, σελ. 201, περιέχει αστείες ιστορίες, χωρατά και καμώματα, παραξενιές και χαζομάρες, κρυμμένες αλήθειες σε έναν ανάποδο κόσμο, όπου η τρέλα είναι λογική κι ο ορθολογισμός τρέλα. Είναι ό,τι καλύτερο για το σήμερα, δεδομένης της συγκυρίας, της δεινής δοκιμασίας που περνάμε όλοι.
Το εξώφυλλο με τον Χότζα ανάποδα καθισμένο πάνω στο γαϊδουράκι δείχνει το δόγμα κόντρα σε όλα, προϊδεάζοντας τον αναγνώστη τι θα συναντήσει στις ιστορίες: Γέλιο και δάκρυ, αυτοσαρκασμό, αφέλεια και εξυπνάδα, τραγωδία και κωμωδία, τον κατεργάρη, τον αφελή, τον τρελό, τον σοφό, την ανάποδη πλευρά της ζωής, που ωστόσο κρύβει αλήθεια και σοφία. Ασφαλώς πολλά από αυτά μας θυμίζουν τον Καραγκιόζη με τα παιχνίδια και τις πονηριές του.

Οι ιστορίες, αφηγημένες και γραμμένες από 17 σύγχρονους αφηγητές λαϊκών παραμυθιών, ακούστηκαν στον Μαραθώνιο Αφήγησης κατά το 5ο Φεστιβάλ Αφήγησης «Αθήνα… μια πόλη παραμύθια» (Μάρτιος 2018). Συλλογικό το έργο, ήτοι: Βέρα Αισώπου, Μαρούσα Απειρανθίτου, Θεόδωρος Ίντας, Αποστολία Καφφέ, Αγγελική Καψωμενάκη, Φλώρα Κολιαράκη, Έλλη Κούβαρη, Αναστασία Κουκουζέλη, Ερμιόνη Ντέτσικα, Δημήτρης Β. Προύσαλης, Λουκία Σουγιά, Κωνσταντία Τσαλαπατάνη, Αναστασία Φλωράκη, Ιωάννα Φώκου, Λίζη Χανδακάρη, Δημοσθένης Χαρούλης, Ελεάνα Χατζάκη.

Είναι άκρως ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες και οι επισημάνσεις που δίνει εισαγωγικά ο Προύσαλης για την Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης (20 Μαρτίου), τη διεθνή εικόνα της Προφορικής λαϊκής αφήγησης, τη διάδοση, τη συμμετοχή της Ελλάδας κ.ά. Εξαιρετική επίσης είναι η αναφορά του στη φιγούρα του Τρελού-Σοφού, απ’ αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα, και η ιδιαίτερη αναφορά στον εμβληματικό Νασρεντίν Χότζα, αφού 11 ιστορίες, προερχόμενες από την Περσία, τη Μικρά Ασία, την Καππαδοκία και την Τουρκία, σχετίζονται με τις χιουμοριστικές παραξενιές και σοφίες του. Ακολουθούν άλλες τέσσερις ιστορίες για «ανόητους» και «χαζούς» και άλλες δύο από την προφορική παράδοση. Αξίζει να επισημάνουμε ότι κάθε ιστορία έχει υποστεί από τους σύγχρονους αφηγητές, λίγο ή πολύ, μεταπλασμό, συμφυρμό ή μυθοπλαστική διεύρυνση, με τη φιλοδοξία να καταστούν ενδιαφέρουσες αφηγήσεις. Και πάνω απ’ όλα να δώσουν μηνύματα αλήθειας και σοφίας μέσα από το γέλιο και την τρέλα! Ο αναγνώστης θα το διαπιστώσει αυτό με πολλή ικανοποίηση.

Το βιβλίο «Πορτοκαλί παραμύθια», με υπότιτλο «Τα παραμύθια της αλληλεγγύης», αφηγημένα στο Πορτοκαλί ραδιόφωνο και γραμμένα από τη Θούλη Στάικου, εκδόσεις Εύμαρος, β’ έκδοση, Αθήνα 2019, σ. 77, έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα αναδεικνύοντας την κοινωνική αξία της κατανόησης και προσφοράς στον συνάνθρωπό μας. Η συγγραφέας (γεν. Καβάλα 1952) με σπουδές στην Αρχιτεκτονική Αθηνών εργάστηκε ως σχεδιάστρια, ζωγράφος, εικονογράφος, επιμελητής κειμένου κ.ά. Από το 2012 είναι μέλος του Δικτύου Αλληλεγγύης Καλλιθέας, έχει εκδώσει ένα βιβλίο για παιδιά, μια συλλογή διηγημάτων κ.ά.

Διαβάζουμε στον Πρόλογο: «Τα Πορτοκαλί παραμύθια έχουν μια δύναμη μαγική. Μας πείθουν πως αυτά που εξιστορούν είναι δυνατόν να συμβούν και στη σκληρή πραγματικότητα, αν έχουμε αλληλεγγύη!…». Να θυμηθούμε ότι στην περίοδο της οικονομικής κρίσης αναπτύχτηκαν κινήματα αλληλεγγύης, κοινωνική αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, στέκια αλληλεγγύης κ.ά. Και σήμερα για τον κοινό εχθρό, τον αόρατο κορωνοϊό, οφείλουμε να αναπτύξουμε με υπευθυνότητα την αλληλοϋποστήριξη και την αμοιβαία ενίσχυση. Και τα 12 παραμύθια αυτά, ομόκεντρα στην ιδέα της αλληλεγγύης, μαζί με την αισθητική απόλαυση προσφέρουν στον αναγνώστη με λογοτεχνικό τρόπο μηνύματα για το τι μπορούμε ως κοινωνία και οργανωμένη πολιτεία να πετύχουμε.
Τα παραμύθια της συλλογής (εκτός από δύο που είναι διασκευές, η Πετρόσουπα και Το Αρνάκι και η Πασχαλιά) είναι γραμμένα λαϊκότροπα σε χαρακτήρες, δομή και κύκλο εντυπώσεων, με ενδιαφέρουσα πλοκή και γλώσσα. Μας παραπέμπουν σε μοτίβα άλλων παραμυθιών με πλούσια μυθοπλαστική διεύρυνση, προβάλλοντας την ύψιστη φιλοσοφική και κοινωνιολογική αρχή «ο άλλος είμαι εγώ»! Είναι παραμύθια ευχάριστα, διασκεδαστικά και… αλληλέγγυα!

*Ο Β.Δ. Αναγνωστόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το