Οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις για το ελληνικό φαρμακείο σήμερα, καθώς και ο ρόλος του φαρμακοποιού στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, βρέθηκαν στο επίκεντρο του 6ου Πανθεσσαλικού Φαρμακευτικού Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, στις 28 και 29 Νοεμβρίου 2020. Το συνέδριο διοργάνωσαν οι Φαρμακευτικοί Σύλλογοι Θεσσαλίας και κατατέθηκαν σημαντικές εισηγήσεις για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, τα αυτοάνοσα σε σχέση με τις πνευμονίες και την αντιμετώπιση των παιδιών που προσβάλλονται από κορωνοϊό.
Κατά τη διάρκεια του στρογγυλού τραπεζιού για τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις του φαρμακείου σήμερα, που πραγματοποιείται παραδοσιακά κάθε χρόνο στο Πανθεσσαλικό Συνέδριο, έλαβε χώρα η πλήρης εισήγηση του προέδρου του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου κ. Απόστολου Βαλτά, ο οποίος τοποθετήθηκε για τα θέματα του κλάδου και το μέλλον των φαρμακείων, σε μια συζήτηση με τους προέδρους των Φαρμακευτικών Συλλόγων της Θεσσαλίας κ.κ. Κώστα Ματσιόλη, πρόεδρο του Φαρμακευτικού Συλλόγου Μαγνησίας, Δημήτρη Αναστασίου, πρόεδρο του Φαρμακευτικού Συλλόγου Τρικάλων, Δημήτρη Γαγάτση, πρόεδρο του Φαρμακευτικού Συλλόγου Καρδίτσας και Θάνο Κουτσούκη, πρόεδρο του διοργανωτή Συλλόγου της Λάρισας.
Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του στρογγυλού τραπεζιού παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της Πανελλήνιας Έρευνας για τα φαρμακεία, η οποία διεξήχθη με αφορμή το Συνέδριο και στην οποία συμμετείχαν όσοι εκ των φαρμακοποιών επιθυμούσαν. Η έρευνα που διεξήχθη για πρώτη φορά, και μάλιστα με τόσο μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων, δίνει την ευκαιρία στα θεσμικά όργανα του κλάδου για την εξαγωγή ιδιαιτέρως χρήσιμων συμπερασμάτων, καθώς κατέγραψε τις σκέψεις και τις ανησυχίες των φαρμακοποιών.
Παρουσιάζοντας τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας, ο πρόεδρος του Φ.Σ. Λάρισας κ. Θάνος Κουτσούκης ανάφερε ότι «οι φαρμακοποιοί ζητάνε: Τη θεσμοθέτηση των υπηρεσιών, τη δίκαιη αντιμετώπιση από την Πολιτεία στο θέμα της αναγνώρισης και της αμοιβής τους, ανθρώπινο ωράριο, να απαλλαγούν επιτέλους από την αδικαιολόγητη γραφειοκρατία, να μην ταλαιπωρούνται από τις ελλείψεις, να μπει φραγμός στην ανεξέλεγκτη και χωρίς κανόνες ανάπτυξη των e-shop, πιο έντονη προσπάθεια εκ μέρους των θεσμικών μας οργάνων στην επιμόρφωση και μάλιστα σε συγκεκριμένους τομείς.
Ακόμη, ανησυχούν για όσα έχουν συμβεί και για το γεγονός ότι το επάγγελμα παραμένει ανοχύρωτο με τις τόσες πολλές θεσμικές ήττες του παρελθόντος και είναι σε γενικές γραμμές θετικά κείμενοι σε μεταξύ τους συνενώσεις και συμπράξεις.
Στο στρογγυλό τραπέζι που συντόνισε ο κ. Ιωάννης Ν. Τσανάκας, oμότιμος καθηγητής Παιδιατρικής Πνευμονολογίας ΑΠΘ, παρουσιάστηκαν τα παρακάτω θέματα: Στο ερώτημα «Αναπνευστικές λοιμώξεις: Πότε υποπτευόμαστε τον κορωνοϊό;» απάντησε μέσα από την ομιλία του ο κ. Φώτιος Κυρβασίλης, αναπληρωτής καθηγητής Παιδιατρικής Πνευμονολογίας ΑΠΘ. Πιο συγκεκριμένα ανέφερε ότι «τα συμπτώματα ιογενούς λοίμωξης στα παιδιά προβληματίζουν ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες. Η λοίμωξη από SARS-CoV-2 παρουσιάζει συχνά στα παιδιά κλινική έκφραση παρόμοια με τις υπόλοιπες συνήθεις ιογενείς λοιμώξεις. Η έγκαιρη εντόπισή της στην κοινότητα έχει κλινική και επιδημιολογική σπουδαιότητα. Για τους παραπάνω λόγους, είναι σημαντικό να καθορισθούν κριτήρια έγκαιρης ανίχνευσης των κρουσμάτων με τη λελογισμένη χρήση διαγνωστικών δοκιμασιών. Υποπτευόμαστε λοίμωξη από SARS-CoV-2 όταν το παιδί παρουσιάζει ένα από τα παρακάτω κλινικά κριτήρια σε περιοχή με υψηλό επιδημιολογικό φορτίο: Υψηλό πυρετό, βήχα που δεν προϋπήρχε. Ο βήχας να είναι επίμονος, για περισσότερο από μία ώρα ή περισσότερα από τέσσερα επεισόδια παρατεταμένου βήχα στο 24ωρο. Δεν καταλαβαίνει μυρωδιές ή γεύσεις ή τις καταλαβαίνει διαφορετικές απ’ ό,τι συνήθως (το κριτήριο αυτό αφορά στα παιδιά που συνεργάζονται).
Στην τρέχουσα πανδημία έχουν περιγραφεί περιπτώσεις επιβεβαιωμένων κρουσμάτων που εμφάνισαν πνευμονία και χρειάστηκε να νοσηλευθούν. H έγκαιρη ταυτοποίησή τους έχει ιδιαίτερη κλινική σημασία. Πνευμονία από SARS-CoV-2 υποπτευόμαστε στις περιπτώσεις όπου υπάρχουν δύο από τα παρακάτω κλινικά σε περιοχή με υψηλό επιδημιολογικό φορτίο: Πυρετός, καταβολή, βήχας».
Στην τελευταία ομιλία του στρογγυλού τραπεζιού, η κ. Ελπίς Χατζηαγόρου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής Πνευμονολογίας ΑΠΘ, αναφέρθηκε στο άσθμα στην εποχή του κορωνοϊού: «Το ποσοστό των παιδιών που χρειάζονται νοσηλεία λόγω COVID-19 είναι περίπου 6% και πολλά από αυτά ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Κάθε χρόνιο νόσημα του αναπνευστικού συστήματος μπορεί να αποτελέσει επιβαρυντικό παράγοντα εκδήλωσης της νόσου. Το άσθμα δεν θεωρήθηκε ιδιαίτερα επιβαρυντικός παράγοντας για την κλινική έκφραση της COVID-19. Ιδιαίτερα, τα παιδιά με ήπιο ή καλά ελεγχόμενο βρογχικό άσθμα δε θεωρούνται ευπαθής ομάδα.
Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας βελτιώθηκε ο έλεγχος του άσθματος λόγω καλύτερης συμμόρφωσης στα φάρμακα και μικρότερης έκθεσης σε ιούς που συνήθως πυροδοτούν ασθματικές κρίσεις. Παιδιά με μη καλά ελεγχόμενο βρογχικό άσθμα ή σοβαρό άσθμα, αν προσβληθούν με COVID-19, έχουν κίνδυνο εκδήλωσης βαριάς νόσου και έτσι θεωρούνται ευπαθής ομάδα».
Κορωνοϊός, ευπαθείς ομάδες και υποκείμενα νοσήματα
«Για τους 100 ανθρώπους που θα βρεθούν θετικοί στον κορωνοϊό, οι περίπου 90 θα το περάσουν στο σπίτι, χωρίς συμπτώματα ή με ήπια συμπτώματα, οι υπόλοιποι 10 θα χρειαστεί να πάνε στο νοσοκομείο και μπορεί 1 από αυτούς να διασωληνωθεί», επισήμανε ο κ. Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης, καθηγητής Πνευμονολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Αναφερόμενος στη συνέχεια για το πώς μπορούμε να εκτιμήσουμε τη βαρύτητα της πανδημίας, ο καθηγητής τόνισε πως η εκτίμηση εξαρτάται από τα παρακάτω στοιχεία, έχοντας το καθένα διαφορετική βαρύτητα: Ο αριθμός των κρουσμάτων (μολύνσεις), ο αριθμός των νοσηλευομένων, ο αριθμός των διασωληνωμένων, οι θάνατοι από κορωνοϊό, το σύνολο των θανάτων, οι οικονομικές συνέπειες.
Στη συνέχεια ο κ. Γουργουλιάνης επισήμανε πως αυτό που φαίνεται να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο είναι η γήρανση: «Μελέτες δείχνουν πως, συγκρίνοντας έναν άνθρωπο 75 ετών με έναν άλλο 30 ετών, ο 75χρονος έχει χάσει: 8% από την εγκεφαλική του ουσία, 16% από τον μεταβολισμό του, 30% από την κάθαρση των νεφρών του και πολύ περισσότερο, ιδιαίτερα αν είναι καπνιστής, από τη μέγιστη αναπνευστική ικανότητα».
Αυτοάνοσα νοσήματα που οδηγούν σε πνευμονοπάθεια
Ο κ. Δημήτριος Μπόγδανος, καθηγητής Παθολογίας και Αυτοάνοσων Νοσημάτων, διευθυντής Κλινικής, Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας στο Πανεπιστημιακό Γεν. Νοσοκομείο Λάρισας, Professor of Medicine (xVis) King’s College London Medical School, επισήμανε κατά τη διάρκεια της παρουσίασής του ότι «οι διάμεσες πνευμονοπάθειες είναι αποτέλεσμα βλάβης στα κύτταρα που περιβάλλουν τα αεροθυλάκια, η οποία προκαλεί εκτεταμένη φλεγμονή και πνευμονική ίνωση. Υπάρχουν περισσότερες από 300 διαφορετικές ασθένειες, οι οποίες προκαλούν διάμεσες πνευμονοπάθειες. Οι περισσότερες είναι πολύ σπάνιες και άλλες πιο συχνές, όπως η διάμεση πνευμονοπάθεια σχετιζόμενη με νόσους του συνδετικού ιστού, τα γνωστά σε όλους μας αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και το σκληρόδερμα.
Μια νέα οντότητα, η διάμεση πνευμονία με αυτοάνοσα χαρακτηριστικά συμπεριλαμβάνει όλες εκείνες τις πνευμονοπάθειες, στις οποίες αναγνωρίζεται υποκείμενο αυτοάνοσο υπόστρωμα της νόσου, χωρίς απαραίτητα να μπορεί να αναγνωριστεί συγκεκριμένο αυτοάνοσο νόσημα συσχετιζόμενο με την πνευμονοπάθεια».
Και πρόσθεσε ο κ. Μπόγδανος πως «δυστυχώς, μέχρι σήμερα η θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενειών αυτών θεωρείται ανεπαρκής και η 5ετής επιβίωση (ανάλογα και με το αυτοάνοσο νόσημα που την προκαλεί) δεν ξεπερνά κατά μέσο όρο το 50%. Η πρώιμη αναγνώριση της νόσου που προκαλεί τη διάμεση πνευμονοπάθεια και η έγκυρη θεραπεία πριν τη σημαντική επιδείνωση των ευρημάτων της αξονικής τομογραφίας αποτελεί το σημαντικότερο ίσως εργαλείο καλύτερης πρόγνωσης και αποτελεσματικότερης θεραπευτικής αντιμετώπισης. Αξίζει να σημειωθεί ότι συγκεκριμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων έχουν ενοχοποιηθεί ως αίτια πνευμονικής ίνωσης και η συσχέτισή τους θα πρέπει να είναι γνωστή στον ιατρό και τον φαρμακοποιό».
Διακοπή καπνίσματος
Στο θέμα της διακοπής του καπνίσματος αναφέρθηκε κατά τη διάρκεια της ομιλίας της η κ. Χρυσή Χατζόγλου, καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, επισημαίνοντας ότι «το κάπνισμα πήρε διαστάσεις παγκόσμιας επιδημίας και αποτελεί την κυριότερη αιτία πρώιμης θνησιμότητας στις αναπτυγμένες χώρες.
Η διακοπή του καπνίσματος όμως με αυτόβουλη προσπάθεια χωρίς βοήθεια δεν είναι εύκολη, όπως φαίνεται και από τα χαμηλά ποσοστά επιτυχίας (αναφερόμενα ποσοστά από 3 έως 5%). Επιπλέον, ακόμη και αυτοί που τα καταφέρνουν και είναι αποφασισμένοι να απέχουν από το κάπνισμα, συχνά υποτροπιάζουν.
Σήμερα υπάρχουν αποτελεσματικές μέθοδοι διακοπής του καπνίσματος για όλους πληθυσμούς και όλοι οι καπνιστές πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικές μεθόδους διακοπής καπνίσματος».
Η επίδραση του COVID-19 στην αγορά φαρμάκων του αναπνευστικού
«Η πανδημία του COVID-19 άλλαξε σημαντικά τα δεδομένα στον κλάδο της υγείας με σημαντικές επιπτώσεις σε κύριες θεραπευτικές κατηγορίες όπως αυτή των αναπνευστικών νοσημάτων. Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης διαφοροποίησαν σημαντικά τις συνήθειες των χρόνιων ασθενών, αλλά και το πλαίσιο επαφής τους με τους επαγγελματίες υγείας, με το αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών να αποτυπώνεται τόσο στις πηγές, όσο και στο περιεχόμενο της συνταγογράφησης», επισήμανε κατά τη διάρκεια της παρουσίασής της η κ. Ευγενία Τρίμμη, Data Source Manager Greece IQVIA.
Πιο συγκεκριμένα: Οι συνταγές από ιδιώτες γιατρούς αυξήθηκαν κατά 3% το Q1 2020 σε σχέση με το Q1 2019, με την περιοχή της Θεσσαλονίκης να πρωτοπορεί σ’ αυτή την τάση, ενώ ο κύριος όγκος συνταγογράφησης παραμένει στα Δημόσια Νοσοκομεία.
Η συνταγογράφηση αυξήθηκε σημαντικά για όλες τις κατηγορίες φαρμάκων του αναπνευστικού κατά την περίοδο «Πανικού» της Πανδημίας (24/2-8/3), ενώ σημειώθηκε πτώση κατά τη διάρκεια του lockdown, με την κατηγορία ICS/LABA να έχει πιο σταθερή εικόνα από τις υπόλοιπες κατηγορίες.
Ο χαρακτηρισμός κάποιων νοσοκομείων ως «μονάδες αναφοράς COVID-19» οδήγησε σε αλλαγές στον όγκο και τα μοτίβα συνταγογράφησης (ειδικότητες ιατρών, περιεχόμενο συνταγής).
Η συνταγογράφηση από πνευμονολόγους αυξήθηκε το Q1 2020 για όλα τα φάρμακα του αναπνευστικού, αλλά κυρίως για τα Symbicort & Spirivα.
Οι παραπάνω αλλαγές αποτυπώνονται και στις πωλήσεις των κατηγοριών αυτών από τον πάγκο του Φαρμακείου. Ειδικότερα:
Οι πωλήσεις της κατηγορίας του αναπνευστικού (R03) αυξήθηκαν σε τεμάχια κατά 18% κατά την περίοδο «Πανικού» της Πανδημίας (24/2-8/3) σε σχέση με πέρυσι και αντίστοιχα κατά 31% κατά την περίοδο του lockdown σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.
Μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται στην κατηγορία ICS/LABA (που είναι και η μεγαλύτερη), ενώ στην περίοδο του lockdown αυξάνονται σημαντικά και οι πωλήσεις στις κατηγορίες LAMA και LABA/LAMA.
Σημαντική η συμμετοχή του TRIMBOW (ICS/LABA/LAMA) στις πωλήσεις του 2020 (ενώ δεν υπήρχε στην αγορά το 2019).