Άρθρα

Όταν η απελπισία, γίνεται τόλμημα

Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου
(Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ)

Οι αγώνες των γυναικών για να διεκδικήσουν θεμελιώδη δικαιώματα, που η κοινωνία για αιώνες είχε αρνηθεί, αφήνει συχνά στο περιθώριο τις προσπάθειες όσων, σε εποχές αναντίλεκτα δύσκολες, προσπάθησαν να προβάλλουν τις αρχές μιας ισότιμης κοινωνίας.
Η λογοτεχνική δημιουργία ανέδειξε γυναικείες μορφές που αψηφώντας κινδύνους και αδιαφορώντας για ριζωμένες προκαταλήψεις που καταδίκασαν γενεές σε καθεστώς αφόρητης καταπίεσης, αποτόλμησαν να διαρρήξουν τα δεσμά της υποτέλειας.

Πρωτοσέλιδο για τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης

Το σκηνικό μιας υπόθεσης, μάλλον παραγνωρισμένης, που είχε απρόβλεπτες συνέπειες στη μοίρα των γυναικών στην Ευρώπη ήταν ο σιδηροδρομικός σταθμός Sirkeci στην ιστορική συνοικία Eminonu, της Κωνσταντινούπολης άλλοτε αφετηρία και τερματικός σταθμός του Orient Express. Αν και σήμερα μόνον ο Μαυριτανικός διάκοσμος και τα πολύχρωμα βιτρό φέρνουν τις μακρινές αναμνήσεις εποχών μυστηρίου και εξωτικών αφηγήσεων, με το συριγμό του τρένου να αναγγέλλει το μακρινό ταξίδι από την Ανατολή στη Δύση, ο σταθμός γνώρισε μέρες λαμπρές φέρνοντας σε επαφή ανθρώπους, συνήθειες και ρεύματα ιδεολογικά. Είναι η εποχή της δεσποτείας του Abdul Hamid του 2ου, τελευταίου ουσιαστικά Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ασκούσε απόλυτο έλεγχο στην επικράτεια. Νεωτερισμοί εισάγονται στην πρωτεύουσα που αλλάζουν βαθμιαία τη ζωή των ανθρώπων, αλλά η θέση των γυναικών παραμένει δεινή. Όσο κι αν η εικόνα του χαρεμιού που ερεθίζει των φαντασιακό των Ευρωπαίων με τις ορέξεις των Σουλτάνων είναι ιστορικό παρελθόν, ελάχιστα περιθώρια ελευθερίας υπάρχουν για τις γυναίκες που διαβιούν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Τη μοίρα αυτή δεν συμμερίζονται δυο γυναίκες Μουσουλμάνες με καταγωγή γαλλική από πατέρα και μητέρα Καυκάσια. Παρά τα προνόμια της τάξης τους, με σπουδές και γλωσσομάθεια ασυνήθιστη για την εποχή τους, επηρεασμένες από το έργο του Loti και τη γνωριμία τους με τη Γαλλίδα δημοσιογράφο Marie Lera εκτιμούν ότι η κατάσταση πρέπει να αλλάξει. Η υψηλή θέση του πατέρα τους, στην ανώτερη βαθμίδα του υπουργείου Εξωτερικών του Σουλτάνου, και οι ανέσεις διαβίωσης στην πλέον κοσμική και πολυτελή συνοικία της Κωνσταντινούπολης, το Peran, δεν κατασίγασαν το πάθος τους να παραχωρηθούν και στις γυναίκες δικαιώματα που θα βελτιώσουν τη θέση τους. Μηχανεύονται από κοινού με τη Γαλλίδα δημοσιογράφο συνάντηση με το Γάλλο συγγραφέα Pierre Loti για να ξεκινήσει μια επιχείρηση χειραγώγησης με στόχο να γνωστοποιηθεί στην Ευρώπη η κατάσταση των γυναικών στον Μουσουλμανικό κόσμο. Οι συναντήσεις τους με το συγγραφέα θα γίνουν σε συνθήκες μυστικότητας και μυστηρίου καθώς δεν αποκαλύπτουν ποτέ τα πρόσωπά τους. Το εγχείρημα θα έχει αίσιο αποτέλεσμα με τη δημοσίευση του μυθιστορήματος «Les desenchantees» («Οι απελπισμένες») που θα προκαλέσει αίσθηση στην Ευρώπη.

Ο Γάλλος συγγραφέας, γνωστός με το ψευδώνυμο Pierre Loti, γνώρισε εποχές λαμπρής αναγνώρισης για το έργο του κατά τη διάρκεια της ζωής του (1850-1920). Αξιωματικός του γαλλικού ναυτικού δημοσίευσε μετά από παραίνεση φίλων του κείμενα ημερολογιακά πριν αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη συγγραφή. Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, με αντίπαλο μάλιστα στην υποψηφιότητα τον Emile Zola, ισχυρίζονταν ότι δεν διάβαζε ποτέ βιβλία, όσο κι αν η βιβλιοθήκη του σπιτιού στο Rochefort, αποδείκνυε το αντίθετο. Στην αξιοσημείωτη αρθρογραφία του περιλαμβάνεται η περιγραφή των θηριωδιών που διέπραξαν οι Γάλλοι στη μάχη της Thuan An (20/08/1803) στο Βόρειο Βιετνάμ. Παρά τις υποψίες των αρχών για το συντάκτη, ο Loti είχε την αναγνώριση των αναγνωστών που καταδίκαζαν τη φρίκη του αποικιοκρατικού πολέμου. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει την ανώνυμη μυθιστοριογραφία «Aziyade» Μια ιστορία αγάπης μεταξύ ενός Bρετανού ναυτικού αξιωματικού και μιας γυναίκας στο χαρέμι ενός ηλικιωμένου άνδρα που διαδραματίζεται από τη Θεσσαλονίκη στην Πόλη. Το μίγμα αφήγησης και αυτοβιογραφίας, στο ύφος του προσφιλούς του Marcel Proust, ήταν εξαιρετικά δημοφιλές στην Τουρκία, ιδιαίτερα στους κύκλους των γυναικών. Ο Loti θα βρεθεί για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη το 1904. Είναι την περίοδο αυτή που θα έχει συναντήσεις με τις ηρωίδες του μυθιστορήματος του « Les Desenchantees » (Οι απελπισμένες). Η σθεναρή προσήλωση των γυναικών στον αγώνα τους για να ορίζουν τη ζωή τους, να ελέγχουν αυτές τη σκέψη τους, να απελευθερωθούν από τα δεσμά ενός γάμου είναι πηγή έμπνευσης για τον πρώην αξιωματικό του γαλλικού ναυτικού. Όσο κι αν τα επάλληλα επίπεδα μυθιστορηματικής αφήγησης αναμιγνύουν διαφορετικές αναγνώσεις κι εκτιμήσεις μιας κοινωνίας το μυθιστόρημα ρίχνει ένα πέπλο απρόσμενο για την κατάσταση της Μουσουλμάνας γυναίκας. Κυρίως αναδεικνύει τη βούλησή της να σπάσει τα δεσμά της υποταγής.
Η δημοσίευση του βιβλίου και η επιτυχία του είχαν συνέπειες για τις δυο αδελφές Hadidje-Zennour και Nourye. Με τον φόβο αποκάλυψης της ταυτότητάς τους αποφασίζουν να δραπετεύσουν από την Τουρκία. Με διπλωματικό διαβατήριο που είχαν από καθηγητή μουσικής, περίστροφο κάτω από τα ρούχα και καλυμμένα τα πρόσωπα, παίρνουν με το τρένο τον δρόμο της εξορίας στις 8 Ιανουαρίου το 1906. Το ταξίδι σταμάτησε την επόμενη μέρα στον σταθμό του Βελιγραδίου όπου ένας Οθωμανός διπλωμάτης και δύο Σέρβοι αστυνομικοί περίμεναν να τους οδηγήσουν πίσω στην Κωνσταντινούπολη. Το ταξίδι τους διακόπτεται στο Βελιγράδι καθώς ο μεγάλος Βεζίρης έχει ειδοποιήσει τις Σερβικές αρχές και συλλαμβάνονται.

Ο Σουλτάνος ενημερώνεται και ζητά να επιστραφούν οι κόρες του Νουρί Μπέη και να τιμωρηθούν όσοι τις βοήθησαν. Ζητά μάλιστα από τον Γάλλο πρέσβη, να τιμωρήσει τον καθηγητή, είμαστε στα πρόθυρα μιας κρατικής υπόθεσης!
Οι δυο αδελφές θα αποδράσουν όμως και μετά από μια περιπλάνηση σε Βιέννη, Βενετία, Νίκαια θα φθάσουν στο Παρίσι. Η υποδοχή τους θα είναι ενθουσιώδης και τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων θα περιγράφουν το αγωνιστικό οδοιπορικό τους.
Ο αγώνας των δυο γυναικών όπως και το βιβλίο που περιγράφει τις προσπάθειές τους πέτυχε τελικά τον στόχο του και μαρτυρεί με δύναμη και αποτελεσματικότητα την κατάσταση των γυναικών στην Τουρκία. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτή τη χώρα θα βιώσει σύντομα την επανάσταση των Νεότουρκων του Ατατούρκ που θα παραχωρήσει το δικαίωμα ψήφου στα γυναίκες το 1934, μια δεκαετία πριν αποκτήσουν το δικαίωμα ψήφου οι Γαλλίδες.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το