Ένας νέος φορέας με την επωνυμία «Σύνδεσμος Παραδοσιακών Ελαιώνων Νοτιοδυτικής Μαγνησίας» και με διακριτικό τίτλο «Olivetto Magnes» ιδρύθηκε και δραστηριοποιείται από τον Απρίλιο του 2021 μετά από μια σειρά σκέψεων και προβληματισμών για το μέλλον της τοπικής ελαιοκομίας. Οι βάσεις για το εγχείρημα στήθηκαν από τους ιδρυτές της τον Μάρτιο του 2020 και πλέον αριθμεί περισσότερους από 100 παραγωγούς της περιοχής, οι οποίοι διαρκώς αυξάνονται.
Επίκεντρο του φορέα που ως βασικό και συστατικό στοιχείο έχει τους παραδοσιακούς ελαιώνες, ορίστηκε ο Πτελεός, με την εξαρχής συμμετοχή στο εγχείρημα και των γύρω περιοχών Αγ. Δημητρίου Αχιλλείου, Αχιλλείου, Αγ. Θεοδώρων, Νηες Σούρπης, Αμαλιάπολης και Δρυμώνος που διαθέτουν τα ίδια χαρακτηριστικά.
Γεωγραφικά οι ελαιώνες αναπτύσσονται σε όμοιο ημιορεινό ανάγλυφο, διαθέτουν πλούσια βιοποικιλότητα και σε συνδυασμό με άλλα διαθέσιμα στοιχεία πληρούν τα κριτήρια των παραδοσιακών ελαιώνων και της παραδοσιακής καλλιέργειας αναδεικνύοντας την ελαιοκομική κουλτούρα της περιοχής που αναδύεται από μια διαδρομή 3.000 ετών με αναφορές ακόμη από τα Ομηρικά Χρόνια. Έτσι αναμφισβήτητα οι τοπικοί ελαιώνες παρουσιάζονται διαχρονικά ως ένα φυσικό μνημείο, με ένα οικοσύστημα με ποικίλα και σε πολλές περιπτώσεις μοναδικά στοιχεία χλωρίδας και πανίδας.
Σύμφωνα με τους ιδρυτές του Συνδέσμου, η ολιστική προσέγγιση για την περιοχή παρουσιάζεται συμπυκνωμένα ως εξής: «Αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό δείγμα Μεσογειακού Αγρο-Οικοσυστήματος (Olea-Ceratonion), με μοναδική Αρχιτεκτονική/Οικολογία Τοπίου, στο οποίο το Ελαιόδεντρο είχε και έχει δεσπόζουσα θέση τόσο στο φυσικό περιβάλλον, όσο και στην τοπική ζωή & κουλτούρα για αιώνες».
Επί της ουσίας, ο φορέας με έδρα τον Πτελεό Μαγνησίας, έχει οργανωτικό και αναπτυξιακό χαρακτήρα. Στοχεύει στην εφαρμογή ενός νέου μοντέλου ελαιοκομίας που αφενός θα κάνει βιώσιμη και ελκυστική στις νεότερες γενιές την ελαιοκομία, αφετέρου θα προχωρήσει σε ενέργειες για την αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων που παρουσιάζονται ως εμπόδια στην ευρύτερη περιοχή τόσο λόγω της κλιματικής αλλαγής, όσο και των νέων δεδομένων που διαμορφώνουν την αγορά κυρίως στα προϊόντα του ελαιόλαδου και της επιτραπέζιας ελιάς.
Παρά το γεγονός ότι η περιοχή, βάσει επιστημονικών δεδομένων, παράγει υψηλής ποιότητας εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, καθώς και επιτραπέζιες ελιές αντίστοιχης διατροφικής αξίας, εντούτοις, οι καλλιεργητικές δυσκολίες, λόγω της ημιορεινής θέσης των ελαιώνων, το υψηλό κόστος καλλιέργειας και αγροεφοδίων, οι μεγάλες ελλείψεις σε οργάνωση, σε υποδομές, σε τεχνολογικό εξοπλισμό, σε επιστημονική υποστήριξη και σε κεφαλαιακή κάλυψη, την καθιστούν μέρα με τη μέρα μη ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες περιοχές χαμηλού κόστους που ευνοούν την εντατική και υπερεντατική καλλιέργεια και αναπτύσσονται εντός και εκτός Ελλάδας. Ο κίνδυνος της μη ανταγωνιστικότητας οφείλεται όχι μόνο στην εμφάνιση της εντατικής καλλιέργειας στα πεδινά, αλλά κυρίως στην αδυναμία αξιοποίησης των εξαιρετικών, συχνά δε μοναδικών ποιοτικών χαρακτηριστικών των προϊόντων της περιοχής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χάνεται στις περισσότερες περιπτώσεις η προστιθέμενη αξία ποιότητας και να μειώνονται δραματικά τα έσοδα των ελαιοπαραγωγών.
Τα ανωτέρω συσσωρευμένα και σημαντικά προβλήματα των παραδοσιακών ελαιώνων της περιοχής θέτουν τη διατήρηση της ελαιοκαλλιέργειας εν αμφιβόλου, ωστόσο υπάρχει ελπίδα αν υπάρξει άμεση και επιτακτική ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλιών και ευθύνης, για συνέργειες παραγωγών, για εκσυγχρονισμό και για προσαρμογή τόσο στα νέα δεδομένα, όσο και στην αξιοποίηση των εργαλείων της νέας αγροτικής πολιτικής, που προσφάτως οριστικοποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αναμένοντας ότι η επικαιροποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για τη νέα ΚΑΠ θα λάβει διαμορφωτικά υπόψη και τα τοπικά δεδομένα. Είναι οι λόγοι σύστασης του φορέα, δηλώνοντας παρών στις νέες προκλήσεις ώστε να σχεδιαστεί συγκεκριμένη ατζέντα που όχι μόνο να φέρνει στην επιφάνεια τις αιτίες των προβλημάτων, αλλά και παρουσίασης συγκεκριμένων τρόπων αντιμετώπισης και ρεαλιστικών προτάσεων της αναγκαίας περαιτέρω ανάπτυξης.
Η θέση των μελών του Συνδέσμου στον ανασχεδιασμό της τοπικής ελαιοκομίας και της βιωσιμότητάς της πρέπει να στηρίζεται σε ένα πολύ απλό σκεπτικό: «Έμφαση στην παραγωγή υψηλής διατροφικής και υγειοπροστατευτικής αξίας επιτραπέζιας ελιάς και ελαιόλαδου που μπορούν να δώσουν οι τοπικοί ελαιώνες αξιοποιώντας τα οφέλη που προσφέρουν η ντόπια ποικιλία, το μικροκλίμα, η επιστήμη και η τεχνολογία».
Βασικά σημεία του ανωτέρου εγχειρήματος είναι:
– Η ενοποιημένη δραστηριοποίηση και συνεργασία των τοπικών ελαιοκομικών κοινοτήτων που μέχρι σήμερα λειτουργούν χωρίς συντονισμό, χωρίς κατεύθυνση και χωρίς στόχους.
– H εξασφάλιση της βιωσιμότητας, η εξέλιξη και ο εκσυγχρονισμός της παραδοσιακής ελαιοκομίας με την αρωγή της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και την κατανόηση του προβλήματος από τους τοπικούς φορείς και την τοπική πολιτική ηγεσία.
– Η ανάδειξη και αξιοποίηση της κοινωνικής και περιβαντολογικής διάστασης του Ελληνικού Παραδοσιακού Ελαιώνα. Η προστασία και αξιοποίηση (και όχι στυγνή εκμετάλλευση) του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας που πλαισιώνουν την ντόπια ποικιλία ελιάς προσδίδοντάς τη μοναδικά χαρακτηριστικά.
– Η ανάδειξη της ελαιοκομικής παράδοσης αιώνων, καθώς και της τοπικής ιστορίας 3000 χρόνων που αποτελούν το ευρύτερο εξαιρετικά σημαντικό πλαίσιο των τοπικών ελαιοκομικών περιοχών.
– Η ανάδειξη των παραγόμενων Ελαιοκομικών Προϊόντων Υψηλής Διατροφικής Αξίας της περιοχής ως αποτέλεσμα του μικροκλίματος, της γεωγραφικής θέσης και των καλλιεργητικών πρακτικών μέσα από συντονισμένη εξωστρέφεια.
– Η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών οικονομίας όπως ο Αγροτουρισμός που συνδέει τον παραδοσιακό χαρακτήρα της ελαιοκαλλιέργειας, τη φυσική ομορφιά του τόπου, την ιστορία και την τοπική κουλτούρα. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαιτέρως ευεργετικά, καθώς αναπτύσσονται νέες τοπικές αγορές και στηρίζονται οι υπάρχουσες. Επιπλέον, μπορεί να δημιουργηθεί ένα συμπληρωματικό εισόδημα στις αγροτικές οικογένειες ή ακόμη και νέες θέσεις εργασίας, συγκρατώντας κυρίως τον νεανικό πληθυσμό στην ύπαιθρο.
– Η άμεση αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων που σχετίζονται με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στους ελαιώνες που είναι πλέον εμφανέστατα και αποτελούν τη νέα και πιο σοβαρή απειλή της ελαιοκαλλιέργειας.
– Η βελτίωση των εσόδων των κατοίκων των τοπικών χωρικών κοινωνιών που πλήττεται δραματικά την τελευταία τριετία.
– Η εύρεση τρόπων μείωσης του κόστους καλλιέργειας και η αξιοποίηση μεθόδων κλίμακας οικονομίας ειδικά στα αγροεφόδια που σήμερα ξεπερνούν κατά πολύ τον Ευρωπαϊκό Μέσο Όρο.
– Η αναζήτηση χρηματοδοτικών εργαλείων και συνεργειών ώστε να γίνουν άμεσα οι απαραίτητες τεχνολογικές αναβαθμίσεις και να αξιοποιηθούν επιστημονικές μελέτες που θα διευκολύνουν, ώστε να αναδειχθούν στον μέγιστο βαθμό οι διατροφικές και υγειοπροστατευτικές ιδιότητες των προϊόντων της τοπικής ποικιλίας ελιάς, δημιουργώντας σημαντικά συγκριτικά και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.
– Η ανάπτυξη εργαλείων ιχνηλασιμότητας και σήμανσης του εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου που προέρχεται από παραδοσιακούς ελαιώνες.
– Η πλήρη αξιοποίηση των επιλογών που μας δίνει η ελιά για την παραγωγή προϊόντων φυσικής διατροφής, καθώς και η αξιοποίηση της μοναδικότητας της τοπικής χλωρίδας, όπως τα άγρια βότανα και τα φαρμακευτικά φυτά. Κάτι που μπορεί να γίνει μόνο με τη δημιουργία μιας τεχνολογικά εξελιγμένης πρότυπης μονάδας μεταποίησης.
– Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός αρκετά δύσκολου, αλλά ρεαλιστικού μοντέλου ελαιοκομίας που θα διορθώνει τα σημερινά προβλήματα σε επίπεδα καλλιεργητικών πρακτικών και διαχείρισης προϊόντος, αλλά και θα βελτιώνει την αναγνωρισιμότητα τόσο της τοπικής ελαιοκομίας, όσο και των προϊόντων που παράγει.
– Η ενεργή συμμετοχή και αρωγή των τοπικών φορέων και της τοπικής πολιτικής ηγεσίας στον σχεδιασμό ενός βιώσιμου μοντέλου ελαιοκαλλιέργειας.
«Είναι σαφές ότι η επίτευξη των ανωτέρω, εξαιτίας της επί σειράς ετών συσσωρευμένων προβλημάτων, είναι ένας δύσκολος, αλλά αποδεδειγμένα όχι ανέφικτος στόχος.
Η αξία του ελληνικού ελαιώνα είναι ανεκτίμητη έστω και αν το μέλλον του φαντάζει δύσκολο. Αντί να περιμένουμε απαθείς τις εξελίξεις μπορούμε να σκεφτόμαστε, να δοκιμάζουμε λύσεις και να αξιοποιούμε τις ευκαιρίες που μας δίνει ο τόπος.
Η επιτυχία μας θα εξαρτηθεί από το πραγματικό ενδιαφέρον που θα δείξουν για το μέλλον της τοπικής ελαιοκομίας η νέα γενιά των ελαιοπαραγωγών, οι τοπικοί φορείς και η τοπική πολιτική ηγεσία στον βαθμό που επιθυμούν να είναι «βιώσιμοι» οι παραδοσιακοί ελαιώνες της νοτιοδυτικής Μαγνησίας, όπως και οι τοπικές κοινωνίες που ασχολούνται με την καλλιέργεια και τη φροντίδα του μοναδικού αυτού οικοσυστήματος με τα μεγάλα περιθώρια για βιώσιμη αξιοποίηση και ανάπτυξη» τονίζει το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου.