Οι πιο σκληρά εργαζόμενοι…

Του Γ. Καπουρνιώτη

Τελείωσε η περίοδος της ξενοιασιάς, της χαλάρωσης, της ξεκούρασης, των ηλιόλουστων διακοπών. Τα σχολεία ξεκινούν, τα πανεπιστήμια θα υποδεχτούν τους νέους φοιτητές, οι οικογενειακές υποχρεώσεις αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι προσωπικές ανάγκες αναδύονται, εν όψει του δύσκολου χειμώνα που έρχεται.
Η σκέψη και μόνο ότι σε λίγες μέρες η ξαπλώστρα και η θάλασσα θα έχουν αντικατασταθεί από το πρωινό ξύπνημα της Ελληνίδας μάνας, η οποία φημίζεται για την αγάπη και την αφοσίωσή της, που επί χρόνια κάθε μέρα συνεχίζει να λέει το γνωστό της ψέμα! Ενώ είναι επτά και τέταρτο, επιμένει να λέει πως είναι οκτώ παρά τέταρτο! Και στην τελική, είναι τώρα αυτός ωραίος τρόπος για να ξυπνήσει ο μαθητής, με άγχος; Και αυτό, γιατί το εκπαιδευτικό σύστημα τον αναγκάζει από πολύ μικρή ηλικία, να βρίσκεται με ένα ρολόι στο χέρι και να τρέχει από μάθημα σε μάθημα και από κοντά οι γονείς του να τον πιέζουν, προκειμένου να τον εξοπλίσουν με περισσότερα εφόδια γνώσης, γιατί θεωρούν πως έτσι τον βοηθούν!
Πολλά τα μαθήματα – γνωστικά αντικείμενα, πολλές οι απαιτήσεις. Το πρωί σχολείο, μετά ολοήμερο, φροντιστήριο, ξένες γλώσσες, αθλητισμός, ωδεία, μαθήματα πληροφορικής, επανάληψη στο σπίτι και… καμία ερευνητική εργασία πάνω σε ένα θέμα που ζητήθηκε από κάποιον καθηγητή. Αυτή είναι η εποχή μας! Η εποχή που φτιάχνει νέους ευερέθιστους, με φοβίες, χωρίς όνειρα, χωρίς προοπτικές, χωρίς κέφι. Κάθε μέρα για δώδεκα χρόνια θα γεμίζουν το βράδυ την τσάντα και θα τρέχουν από το πρωί έως το βράδυ: «Σου το είπα θα αργήσουμε» ή «Μαρία, ετοιμάσου, σε 5 λεπτά φεύγουμε για το φροντιστήριο» και μετά, αν είναι τυχεροί, άλλα τέσσερα ή πέντε χρόνια στο πανεπιστήμιο. Και εκεί πολλά μαθήματα, συχνά δυσανάλογες απαιτήσεις, σκληρές εξεταστικές: «Με έκοψε πάλι» ή «Ο τσιγκούνης, με πέρασε με 5,9».
Τα μαθήματα είναι πολλά και το πεδίο των γνώσεων διευρύνεται διεθνώς. Οι επαγγελματικές κατευθύνσεις απλώνονται, μεταβάλλονται. Άρα το σχολείο, σε όλες τις βαθμίδες, πρέπει να παρακολουθεί με δυσκολία τις γνωστικές ανακατατάξεις, ενίοτε και τις γνωστικές μόδες της κάθε εποχής! Και ποια είναι η λύση; «Δίαιτα», δηλαδή, «Να τα φορτώσεις στον κόκορα» ή υστερία, δηλαδή, η επιδοσιακή υπερένταση που καταλαμβάνει συχνά γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικούς. Επομένως, έχει δημιουργηθεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει έναν άκρατο ανταγωνισμό και τη «φροντιστηριοποίηση» μέσα και έξω από το σχολείο. Δύσκολα κάτι που δεν ανήκει στη σφαίρα «του εξεταστικά χρήσιμου» κινητοποιεί το ενδιαφέρον των μαθητών, ιδιαίτερα στο Λύκειο.

Ένα σοβαρό πρόβλημα που θα εντόπιζα είναι ότι διδάσκονται, παράλληλα, μοναχικά αντικείμενα, αναπτυγμένα, που συνδέονται, το ένα ερήμην του άλλου! Με σύνηθες αποτέλεσμα να μην οργανώνεται το τέμπο, ο ρυθμός διδακτικής σύνθεσης, παραλαβής του νοήματος, να μην συντίθενται γνωστικά σύνολα. Τα παιδιά ζουν μέσα σε παράλληλα, αποκομμένα, μη διασταυρούμενα μαθησιακά σύμπαντα. Κατά αυτό τον τρόπο, κομματιάζεται η διανοητική τους φυσιογνωμία, το γνωστικό τους επίπεδο, η ανασφάλεια – όσο περισσότερη ύλη τόσο πιο νομιμοποιημένη γνωστική περιοχή! Τα βιβλία, τα αναλυτικά προγράμματα και τα προγράμματα σπουδών, «ταΐζουν» είτε την αμυντική αποστήθιση (να του τα πω, για να το περάσω), είτε την παραίτηση (να εγκαταλείψω) είτε την υπερκόπωση ή τη σκοτεινή στροφή σε καταστροφικό αυτοοικτιρμό, μια αίσθηση γενικής αποτυχίας. Μια διαψευσμένη ύπαρξη, που δεν δικαίωσε ούτε τις προσδοκίες των γονιών ούτε το ίδιο το παιδί/φοιτητή στην απίστευτη, μοναχική αβεβαιότητά του.
Τα παιδιά στη μαθητική και φοιτητική ανηφόρα είναι μόνα και αισθάνονται σε έναν κόσμο προκατασκευασμένο που δέχονται παθητικά τους όρους του, τις προκατασκευές του. Και, αν δεν τα καταφέρουν, τότε γίνονται «αποκλίνοντα» («αποκλίνοντες», «αποκλίνουσες»), υστερούν, χάνουν μέτρα στο σπριντ, εγκαταλείπουν. Το τελευταίο είναι το χειρότερο. Η εξάχνωση των ελπίδων. «Δεν είμαι τίποτα, δεν αξίζω τίποτα».
Σε αυτό τον μονομανή, δύσκολο «πλανήτη», συχνά αιχμαλωτίζονται τα παιδιά. Είναι οι πιο σκληρά εργαζόμενοι – κι ας το ξεχνούν πολλοί ή κάνουν το λάθος να τα υποτιμούν. Μέσα σε αυτό το χάος, τα παιδιά παλεύουν και τρέχουν διαρκώς προκειμένου να κάνουν πράξη τα όνειρά τους – τα όνειρα που εμείς τα πείσαμε πως έχουν, αγνοώντας τις κλίσεις και τα ταλέντα τους, εστιάζοντας στις στρατιές πειθαρχημένων και δυστυχισμένων ανθρώπων που διαρκώς παράγουμε. Από τη χαρά, το ανεκβίαστο της μάθησης, αιχμαλωτίζονται στην καταναγκαστική γνωστική «γραμμή παραγωγής». Από τη διαίσθηση, την ευφυή αταξία, τη μπάλα, το ερωτικό παιχνίδι, στη στολή εργασίας, στις ταξινομήσεις, σε κείμενα, γεμάτα στεγνή ορθότητα και κοντοκουρεμένη στιλπνότητα.
Οι σκληρά εργαζόμενοι, οι μαθητές, από την ερχόμενη εβδομάδα και σε λίγο καιρό οι πρωτοετείς φοιτητές, θα στοιχηθούν. Και όλοι εμείς, εγωιστικά, θα στοιχηματίζουμε πάνω τους…