«Οι Μάηδες της Μακρινίτσας» – Μια λαϊκή τελετουργία στο Πήλιο

Του Νίκου Διαμαντάκου

Το τελευταίο διάστημα κυκλοφόρησε ένα πολύ εντυπωσιακό βιβλίο, με τον τίτλο «Οι Μάηδες της Μακρινίτσας» και τον υπότιτλο «Μια λαϊκή τελετουργία στο Πήλιο», προϊόν των Εκδόσεων Επίκεντρον Α.Ε. της Θεσσαλονίκης. Έχει χοντρά χαρτονένια εξώφυλλα και 284 σελίδες (20Χ29 εκ.), που κοσμούνται με καλλιτεχνικές φωτογραφίες.
Την επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης έχει κάνει ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης, ο οποίος έχει συντάξει και μια εκτενή εισαγωγή. Σημειώνει ότι το θέμα του βιβλίου είναι λαογραφικό θεατρικό δρώμενο και έχει τις ρίζες του στους μυθικούς θεούς Άδωνη και Διόνυσο. Γράφει ότι είναι πόνημα κοινής προσφοράς ειδικών εγκρίτων επιστημόνων, για τους οποίους παρέχει βιογραφικά τους στοιχεία και προς τους οποίους εκφράζει θερμές ευχαριστίες.

Αυτοί είναι οι: α) Ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης, καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, με θέμα «Δρώμενα και λαϊκές γονιμικές τελετουργίες της Άνοιξης», β) ο επιμελητής της έκδοσης Α. Καπανιάρης, δρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής Ιστορίας και Εθνολογίας του Πανεπιστημίου Θράκης, με θέμα «Οι Μάηδες της Μακρινίτσας Πηλίου: Ιστορικό, εννοιολογικό πλαίσιο, προέλευση και περιγραφή του δρώμενου», γ) η Νάντια Μαχά – Μπιζούμη, επίκουρος καθηγήτρια Λαογραφίας και Εθνολογίας του Πανεπιστημίου Θράκης, με θέμα «Η εκφραστική και αφηγηματική δυναμική του ενδεδυμένου σώματος των ζεϊμπέκων στους Μάηδες της Μακρινίτσας», δ) η Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου, με θέμα «Παρενδυσία, μεταμφίεση, παραπλάνηση στους Μάηδες της Μακρινίτσας», ε) ο Γιάννης Πραντσίδης, τ. επίκουρος καθηγητής του ΤΕΦΑΑ του ΑΠ Θεσσαλονίκης, με θέμα «Δρώμενα και χορός – η περίπτωση των Μάηδων της Μακρινίτσας», στ) ο Βαγγέλης Μπαντελάς, κοινωνικός ανθρωπολόγος, εκπαιδευτικός Μουσικής, με θέμα «Οι μουσικές φόρμες των σκοπών στο εθιμικό δρώμενο των Μάηδων», ζ) ο Κωστής Δρυγιανάκης, συνθέτης, με θέμα «Ζουρνάδες και νταούλια στους Μάηδες της Μακρινίτσας: Σκόρπιες σημειώσεις μιας ανολοκλήρωτης έρευνας» και η) ο Νίκος Τσούκας, πρόεδρος Κοινότητας Μακρινίτσας Πηλίου (1990-2002), με θέμα «Οι Μάηδες της Μακρινίτσας Πηλίου, ένα δρώμενο βαθιά ριζωμένο στους κατοίκους της περιοχής».

Τα κείμενα διανθίζονται με περισσότερες από εκατό φωτογραφίες, από τις οποίες οι 32 είναι ασπρόμαυρες, από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1960. Οι νεότερες είναι όλες έγχρωμες, στην πλειοψηφία τους ολοσέλιδες ή και δισέλιδες. Όλες τέρπουν την όραση του αναγνώστη, αισθητοποιώντας και συμπληρώνοντας τις πολλές καλολογικές και ελεγμένες γνώσεις, που προσφέρουν οι εκλεκτοί συντάκτες των κειμένων.
Οι φωτογραφίες οφείλονται κατά μέγα μέρος σε προσφορές των καλλιτεχνών φωτογράφων Λέοντα Μουρτζούκου, Βαγγέλη Τσιάμη και Αργύρη Ζαφειρίδη, του συλλέκτη Θανάση Γέρμανου και αρκετών κατοίκων της Μακρινίτσας.
Το πολιτιστικό και λαογραφικό δρώμενο των Μάηδων της Μακρινίτσας έχει την αρχή στην αρχαία Ελλάδα, διατηρήθηκε σε πολύ αντίξοες περιόδους και εξακολουθεί να υπάρχει, ατόφιο, αγαπητό και διασκεδαστικό για άτομα όλων των ηλικιών.
Για τη σύνθεση του θιάσου θα κάνω μια σύντομη ενημέρωση. Οι Μάηδες ήταν ένα συγκρότημα είκοσι περίπου ανδρών με κωμική αμφίεση. Κάποιοι άντρες υποδύονταν γυναικείους ρόλους, που προκαλούσαν πηγαίο γέλιο, αλλά ποτέ ειρωνικά σχόλια για τους υποδυόμενους. Ο αριθμός των συμμετεχόντων δεν ήταν αυστηρά προκαθορισμένος, αλλά εξαρτιόνταν από τα πρόσωπα που προθυμοποιούνταν να λάβουν μέρος, τα διαθέσιμα χρήματα, καθώς και από τις διαθέσιμες φορεσιές. Οι συμμετέχοντες στον θίασο των Μάηδων αποτελούνταν: α) Από τον χότζα, β) τον γενίτσαρο, γ) το κορίτσι (τη νύφη), δ) τον Μάη, ε) τον γύφτο, στ) τη γύφτισσα, ζ) τον γιατρό, η) την αρκούδα, θ) τον αρκουδιάρη, ια) τον Εβραίο, ιβ’) τα τέσσερα έως οχτώ ζεμπέκια ή ζεμπέκηδες και ιγ’) ένα ή τρία διαβολάκια. Ο κατάλογος των παραπάνω διευρυνόταν από τη γριά ή «μονοδοντού», τους μαθητές του γιατρού, τα «φραγκούλια» και από τον βρακοφόρο αράπη, που εκπροσωπούσε το πνεύμα του κακού. Όλοι οι μετέχοντες στο μαγιάτικο δρώμενο χόρευαν ζωηρά και χαρούμενα, με τα ρυθμικά βαριά χτυπήματα των νταουλιών και τους οξείς ήχους των ζουρνάδων.
Για την πλοκή του δρώμενου και τον ρόλο του καθενός προσώπου, χρειάζεται η ανάγνωση των κειμένων του παρόντος βιβλίου και, αν είναι δυνατόν, η ζωντανή παρακολούθησή του δρώμενου.

Ο Αλέξ. Καπανιάρης και ο Νίκος Τσούκας, συνεργάτες της πρώτης έκδοσης βιβλίου για τους «Μάηδες της Μακρινίτσας» το έτος 2014 και πάντοτε πρόθυμοι, καλοπροαίρετοι και αποδοτικοί πρωτεργάτες της ετήσιας εκδήλωσης για τους «Μάηδες της Μακρινίτσας», υπογραμμίζουν στα κείμενά τους ότι η έκδοση αυτού του πολύ αξιόλογου βιβλίου, τόσον από άποψη περιεχομένου όσον και από άποψη εκτύπωσης, οφείλεται στη γενναιόδωρη χορηγία της οικογένειας Κωνσταντινίδη. Ως αντίδωρο η έκδοση αφιερώνεται στη μνήμη του Σταύρου Κωνσταντινίδη (1929-2019), στη γυναίκα του Λορέττα και στα παιδιά τους Κωνσταντίνο και Αγγελική Κωνσταντινίδη.
Πολύ εντυπωσιασμένος από το λαμπρό δημιούργημα της κοινής προσπάθειας όλων των αναφερθέντων επιστημόνων και καλλιτεχνών, εκφράζω θερμά συγχαρητήρια προς όλους, προσθέτοντας και τη Σοφία Ξυνογαλά, για τη φιλολογική επιμέλεια, καθώς και την Αποστολία Παλάσκα και τις Γραφικές Τέχνες «Παλμός», για την άψογη έκδοση του βιβλίου.