Του Ιάσονα Αποστολάκη*
Και μέσα στο κατακαλόκαιρο τι μας έλειπε; Μια αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Απορριμμάτων. Αφού πετύχαμε ως χώρα τους στόχους του (μέγιστη ειρωνεία) ας το αναθεωρήσουμε. Θα ήταν κωμικό αν δεν ήταν τόσο σοβαρό. Η γενική εκτίμηση από την πρώτη ανάγνωση που γίνεται υπό πίεση, λόγω του επίτηδες περιορισμένου χρόνου για διαβούλευση, είναι ότι το σχέδιο του νέου ΕΣΔΑ συνιστά ακραία συντηρητική στροφή, σε σχέση το υφιστάμενο ΕΣΔΑ, του οποίου η μη υλοποίηση των στόχων δεν οφείλεται στο περιεχόμενό του, αλλά στην πολιτική διαχείρισή του από την προηγούμενη (που ενώ πολύ σωστά το ψήφισε, θα έπρεπε να το στηρίξει παραπάνω) και την τωρινή κυβέρνηση, φυσικά.
Τι επιχειρούν με το νέο σχεδιασμό;
Η συνταγή είναι η εξής και δυστυχώς ξεκάθαρη: θεσμοθετείται η ενεργειακή αξιοποίηση (καύση) των σκουπιδιών, ενώ παράλληλα πριμοδοτείται η ιδιωτικοποίηση όλων των επιπέδων και σταδίων διαχείρισης (συλλογή, διαλογή, επεξεργασία) και η παραχώρηση σε ιδιώτες μέσω ΣΔΙΤ. Την βρήκαμε λοιπόν τη λύση… καθαρίσαμε.
Το ερώτημα είναι, έχει πιθανότητες επιτυχίας αυτή η συνταγή; Στο κομμάτι έστω της διαχείρισης απορριμμάτων. Θα εστιάσω κυρίως στην καύση γιατί στο Βόλο μας αφορά. Ας βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά, με επιχειρήματα και χωρίς υπερβολές.
Χάριν συζητήσεως ας δεχτούμε όλα τα γνωστά επιχειρήματα των υπερμάχων της καύσης και της ιδιωτικοποίησης. Ας δεχτούμε πως υπάρχει στην Ελλάδα η πλέον σύγχρονη τεχνολογία θερμικής αξιοποίησης που δεν ρυπαίνει το περιβάλλον και υπάρχουν και καλοί-ευσυνείδητοι ιδιώτες επιχειρηματίες που θα μαζεύουν γρήγορα και φτηνά τα σκουπίδια, θα τα επεξεργάζονται στις μονάδες και στο τέλος θα καίνε τα δευτερογενή παράγωγα προκειμένου να αξιοποιηθούν ενεργειακά.
Κατανοητό ως εδώ; Αυτό δεν είναι το ιδανικό μοντέλο των οπαδών της καύσης και της ιδιωτικοποίησης; Ας το δεχτούμε λοιπόν, για να δούμε αν ακόμα και με αυτό το «ιδεατό» τους μοντέλο μπορεί να βρεθεί πραγματική λύση στο πρόβλημα. Διότι η διαχείριση απορριμμάτων είναι πρόβλημα και μάλιστα μεγάλο.
Ας ξεχάσουμε επίσης, πως ζούμε στην Ελλάδα με τις περιπτώσεις επιχειρηματιών που εμπλέκονται στα σκουπίδια και θησαύρισαν λειτουργώντας αποτυχημένα εργοστάσια ή άλλων που έστηναν ΚΔΑΥ (Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών) της συμφοράς που κατά διαβολική σύμπτωση πολλές φορές αρκετά από αυτά κάηκαν. Ας κάνουμε πως δεν βλέπουμε και δεν γνωρίζουμε τα παραδείγματα ευρωπαϊκών κρατών που εγκαταλείπουν το ένα μετά το άλλο την καύση, πως δεν ακούσαμε για την περίπτωση της Κίνας, μέχρι πρότινος ο μεγαλύτερος υποδοχέας, που σταμάτησε να εισάγει πλαστικά που προέρχονται από σκουπίδια για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ρύπανσης. Ας δεχτούμε πως ζούμε σε ένα πρότυπο κράτος με ισχυρούς και διαφανείς θεσμούς που η εξουσία δεν χαρίζεται σε μεγάλα επιχειρηματικά λόμπι και η δικαιοσύνη είναι πολύ αυστηρή και πάντα αδέκαστη…
Ακόμα και έτσι να ήταν τα πράγματα, αυτό το σχέδιο που μας παρουσιάζει η κυβέρνηση είναι καταδικασμένο να αποτύχει και οι λόγοι κατά τη γνώμη μου είναι απλοί. Η ίδια η εμπειρία έχει δείξει πως ο συγκεντρωτισμός στη διαχείριση των σκουπιδιών σε συνδυασμό με την ιδιωτικοποίηση προκάλεσε το σημερινό αδιέξοδο. Το συγκεντρωτικό μοντέλο διαχείρισης και η ιδιωτικοποίηση μας οδήγησαν σε γελοία ποσοστά ανακύκλωσης και τεράστια ποσοστά ταφής.
Ας δούμε το ιδανικό, γι’ αυτό που συζητάμε, παράδειγμα της Αττικής με τον ΕΔΣΝΑ (αυτός ντε που θα στείλει «δοκιμαστικά» στην ΑΓΕΤ υλικό πράσινου κάδου προς καύση) και τη μοναδική χωματερή για 5.000.000 ανθρώπους. Ας δούμε την περίπτωση του εκεί πανάκριβου και αναποτελεσματικού ΕΜΑΚ (εργοστάσιο Μηχανικής ανακύκλωσης). Ας δούμε τι κατάφεραν μέχρι σήμερα τα ΣΕΔ (Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης) και τα ΚΔΑΥ. Μια τρύπα στο νερό με το μεγαλύτερο σκουπιδότοπο της Ευρώπης (Φυλή).
Οι θιασώτες της καύσης και της ιδιωτικοποίησης γνωρίζουν τα σκουπίδια ως νούμερα και ποσοστά. Λένε τόσα παράγουμε, αυτή τη σύνθεση έχουν, τόσα εργοστάσια χρειαζόμαστε να τα επεξεργαστούμε και τόσα για να τα καίμε. Και με τι κέρδος… Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ζήτημα αν έχουν δει σε όλη τους τη ζωή ένα κάδο σκουπιδιών την ώρα που αδειάζεται το περιεχόμενό του στις χωματερές. Αν γνώριζαν τι σημαίνει πραγματικά σύμμεικτο σκουπίδι θα καταλάβαιναν πως το μεγάλο πρόβλημα των σκουπιδιών είναι η επιμόλυνση από την σύμμειξη και όχι το πώς θα βρούμε τρόπους να τα εξαφανίζουμε ή να μην τα θάβουμε. Όσο υπάρχουν κάδοι που είναι ανακατεμένα αποφάγια με χαρτιά, πλαστικά, ψόφια ζώα, χαρτιά τουαλέτες, σερβιέτες κλπ, το πρόβλημα των σκουπιδιών δεν θα λυθεί όσα εργοστάσια και να γίνουν.
Οι εμπνευστές του νέου ΕΣΔΑ είναι τόσο άσχετοι και τόσο αγκυλωμένοι ιδεολογικά, που δεν μπορούν να καταλάβουν ότι το πρόβλημα δεν είναι το πώς θα εξαφανίσουμε τα σκουπίδια με την καύση και τους ιδιώτες. Δεν είναι το πώς θα αντικαταστήσουμε τις χωματερές με εργοστάσια. Τα σκουπίδια είναι φυσικοί πόροι που πρέπει να τους διαφυλάξουμε και δεν πρέπει ούτε να τα θάβουμε, ούτε να τα καίμε γιατί έτσι κατασπαταλούμε τους φυσικούς πόρους και τους στερούμε από τις επόμενες γενιές. Το πρόβλημα είναι το πώς θα παράγουμε λιγότερα σκουπίδια και πως αυτά που παράγουμε θα τα μαζεύουμε ξεχωριστά προκειμένου να μην επιμολύνονται από την σύμμειξη για να επανέλθει το μεγαλύτερο ποσοστό τους στη ζωή.
Μα θα μου πει κανείς αυτό απαιτεί διαλογή των σκουπιδιών στην πηγή.
Κάνουν οι Δήμοι κάτι για αυτό, για παράδειγμα ο Δήμος Βόλου; Διαλογή στην πηγή χωρίς την ενεργό συμμετοχή των Δήμων δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει ούτε στον αιώνα τον άπαντα και το Εθνικό Σχέδιο δεν ασχολείται καν με τη συμμετοχή των πολιτών και των Δήμων. Χωρίς καλά επεξεργασμένα τοπικά σχέδια διαχείρισης που θα βάζουν στο επίκεντρο τους πολίτες, που θα τους προτρέπουν και θα τους υποχρεώνουν να μην βάζουν μαζί σε μια σακούλα τις σερβιέτες με τα αποφάγια και τα πλαστικά δεν μπορεί να λυθεί το πρόβλημα των σκουπιδιών.
Οι πιο πολλοί δήμαρχοι (για να μην πω μόνο για τον δικό μας) είναι αδιάφοροι, οι περιφερειάρχες επίσης. Εκεί λοιπόν θα χρειαζόταν ένα πραγματικά επιτελικό κράτος με Εθνικό Σχέδιο. Να λύνει με θεσμικό τρόπο ακόμα και τα προβλήματα ανικανότητας και αδιαφορίας και ελλιπούς περιβαλλοντικής παιδείας.
Πως είναι ικανό το κράτος να υποχρεώνει τους δήμαρχους και τους πολίτες να πληρώνουν φόρους και να πειθαρχούν στους νόμους και δεν είναι ικανό να τους επιβάλει να κάνουν κάτι που είναι για το δικό τους καλό και να τους «πείσουν» να μην πετούν τα σκουπίδια τους όλα μαζί; Φυσικά και μπορεί, αλλά όταν αυτοί που σχεδιάζουν είναι δέσμιοι των επιχειρηματικών συμφερόντων που θησαυρίζουν από τα σκουπίδια τι να περιμένει κανείς;
Κάτι τελευταίο για το τι τελικά είναι σημαντικό για πολλούς. Η βιτρίνα ή η ουσία. Την Τρίτη 25/8 λήγει η παράταση της διαβούλευσης για το σχέδιο νόμου. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ΚΕΔΕ, ΕΝΠΕ, ΠΟΕ-ΟΤΑ έχουν θέση; Οι Δήμαρχοι της περιοχής; Η περιφέρεια Θεσσαλίας;
Όλοι αυτοί όπως και κόμματα που διαθέτουν επαγγελματικά στελέχη για αυτό (!), οι ΦΟΔΣΑ που έχουν συμβούλους και παρασύμβουλους, ούτε που ασχολήθηκαν με τη διαβούλευση.
Δεν φταίει το κακό το ριζικό μας…
* Δημοτικός σύμβουλος Βόλου-Επικεφαλής της δημοτικής κίνησης «Μαζί για το Βόλο»
Υποψήφιος Διδάκτορας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας