Της Μαρίας Σπανού
Με ξεχωριστή χαρά πληροφορηθήκαμε χθες στην ανακοίνωση της Ακαδημίας Αθηνών για τα τιμώμενα πρόσωπα του 2020, την απόφασή της να τιμήσει με το Βραβείο Ανδρέα Πετρόπουλου τον Βολιώτη, ομότιμο καθηγητή του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης και ιστορικό ερευνητή Γεώργιο Γκέκο. Η βράβευση αυτή από την Τάξη των Γραμμάτων και των Τεχνών αφορά στο βιβλίο του «Η Επιστροφή 1822/1823. Αγωνιστές του Α. Υψηλάντη στον δρόμο για την Ελλάδα», μια ξεχωριστή έκδοση του επίσης βραβευμένου οίκου Καπόν (2019).
Πρόκειται για μια εξαιρετική ιστορική μονογραφία, που συμπληρώνει ένα κενό στη βιβλιογραφία σχετικά με την ιστορία των αγωνιστών του Αλέξανδρου Υψηλάντη, που επιβίωσαν μετά την ολέθρια ήττα της επανάστασης του 1821 στη Μολδοβλαχία. Παρά την αποτυχία της, οι συνέπειές της αξιολογούνται θετικά, καθώς χάρις σε αυτή κινητοποιήθηκε μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, υπήρξε διεθνής συγκίνηση για τη θυσία των ανδρών του Ιερού Λόχου και ευνοήθηκε σε έναν βαθμό η εξέγερση στην υπόλοιπη Ελλάδα. Είναι δε γνωστό, ότι όταν ο Υψηλάντης εγκατέλειψε τον αγώνα, ο στρατός σκόρπισε. Από τη στιγμή που έκλεισε το κεφάλαιο της επανάστασης στη Μολδοβλαχία, δεν γνωρίζαμε έως τώρα, ποια ήταν η μοίρα των ανώνυμων στρατιωτών του Υψηλάντη. Πώς βρήκαν τρόπο να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να συνεχίσουν τον Αγώνα; Εκεί ακριβώς εστιάζεται το ερευνητικό ενδιαφέρον του Γ. Γκέκου, οποίος μετά από ενδελεχή έρευνα σε πολυάριθμες ελβετικές και γερμανικές πηγές, μουσεία, πρωτόλεια ντοκουμέντα και δημοσιεύματα της εποχής καταφέρνει να συγκροτήσει έναν ικανό πυρήνα για να φωτίσει στη συνέχεια τη σκοτεινή αυτή ιστορική πτυχή, εντελώς άγνωστη, η οποία εν τάχει έχει ως εξής: Oι διασωθέντες από τις φονικές μάχες αγωνιστές, φοβούμενοι τα τουρκικά αντίποινα, αποφάσισαν το ταξίδι της επιστροφής. Οι περισσότεροι, εκ των οποίων πολλοί ήταν τραυματίες και άρρωστοι, διάβηκαν τα σύνορα και βρήκαν καταφύγιο σε ρωσικό έδαφος. Εκεί ανασυγκροτήθηκαν, σε πόλεις όπως η Οδησσός και το Κισινάου, όπου υπήρχαν ακμάζουσες ελληνικές παροικίες και σε άλλες περιοχές. Οι υπόλοιποι αγωνιστές, γύρω στους 1.000 με 1.500, κυρίως αυτοί του ελλαδικού χώρου, λαχταρούσαν να επιστρέψουν στους τόπους καταγωγής τους για να συνεχίσουν τον απελευθερωτικό αγώνα.
Οι φυγάδες εκτεθειμένοι στο άγνωστο και στον βαρύ χειμώνα, διέσχισαν ρωσικές περιοχές και έφθασαν στην Πολωνία αποδεκατισμένοι από λιμούς και κακουχίες. Όσοι επέζησαν, πέρασαν στη Γερμανία και από εκεί στην Ελβετία. Ρακένδυτοι και πεινασμένοι, είχαν απομείνει μόνον 160 άτομα, βρήκαν συγκινητική υποδοχή από τους Ελβετούς, οι οποίοι έτρεφαν απεριόριστο σεβασμό στην Ελλάδα. Τους φιλοξένησαν σε πανδοχεία, στρατώνες, κοινοτικούς χώρους και σπίτια 29 πόλεων και χωριών, με πλήρη σίτιση, ρουχισμό, ιατρική περίθαλψη, ακόμη και χρήματα. Εκεί, η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων τους καθήλωσε για μήνες, ενώ η Γαλλία τους έκλεινε τον δρόμο. Οι Ελβετοί, μετρώντας πάνω από 100 φιλελληνικούς συλλόγους τους συμπαραστάθηκαν καθολικά. Το ίδιο η Εκκλησία, ο Τύπος και η ελβετική διανόηση.
Επαγωγικά, η πρωτότυπη αυτή ιστορία που ανασύρεται χάρη στην ακούραστη ερευνητική προσπάθεια του Γ. Γκέκου και μας προσφέρει ένα πολύτιμο κεφάλαιο της Επανάστασης του 1821, ολοκληρώνεται. Τελικά, η Γαλλία υποχώρησε, και έπειτα από 3.000 χιλιόμετρα που διένυσαν πεζή οι Έλληνες έφθασαν το 1823 στο πολυπόθητο λιμάνι της Μασσαλίας. Επιβιβάστηκαν σε τρία καράβια και εν τέλει 158 άτομα επέστρεψαν στην πατρίδα. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται δεκαεπτά μαχητές από τη Μαγνησία, που κατάφεραν να επιστρέψουν κι αυτοί στην Ελλάδα με σκοπό να συνεχίσουν τον αγώνα. Η μελέτη αυτή αποκτά ιδιαίτερη αξία λόγω και του επετειακού έτους που ανατέλλει και τον εορτασμό των 200 ετών από την Επανάσταση.
Είναι πολύ τιμητικό που μεταξύ των βραβευομένων από την Ακαδημία ερευνητών, καλλιτεχνών, εκπαιδευτικών και ανθρώπων που ξεχώρισαν με τις πράξεις τους και άνοιξαν νέους δρόμους στα γράμματα και τις επιστήμες, περιλαμβάνεται φέτος ένας δικός μας άνθρωπος, που τυχαίνει να είναι επίτιμο μέλος του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου. Του αξίζουν από όλους μας θερμά συγχαρητήρια!