Συνέντευξη
Αρτέμης Χαλάτσης
[email protected]
fb/artemis chalatsis
Ο Βασίλης Νικολάου (Vaszilisz Nikolau), με καταγωγή από τον Βόλο, γεννήθηκε στην Ουγγαρία από γονείς πολιτικούς πρόσφυγες. Μετά τον εμφύλιο (1946-49), δυστυχώς πολλοί Έλληνες βρέθηκαν σε ανατολικές χώρες και τη Ρωσία, ώστε να γλιτώσουν από τις φυλακές, τους ξυλοδαρμούς, ακόμη και τον θάνατο, απόρροια του εμφυλίου πολέμου.
Ο Βασίλης Νικολάου γεννήθηκε στη Βουδαπέστη, μεγάλωσε κι ενηλικιώθηκε στο χωριό Μπελογιάννης και ήρθε στη χώρα μας ως επαναπατρισθέντας Έλληνας το 1981 σε ηλικία 30 ετών. Σήμερα είναι συνταξιούχος, επισκέπτεται συχνά το χωριό του στην Ουγγαρία και θα ήθελε κάποια στιγμή να επιστρέψει μόνιμα. Στις μέρες μας η πλειονότητα των κατοίκων του χωριού εργάζεται σε κοντινές πόλεις. Πολλοί διατηρούν ακόμα την ελληνική τους ταυτότητα, όμως ο ελληνικός πληθυσμός είναι αρκετά μειωμένος και δεν ξεπερνά τα 200 άτομα. Το χωριό θεωρείται «κοιτίδα του Ελληνισμού στην Κεντρική Ευρώπη».
Το Ελληνικό χωριό της Ουγγαρίας
Το χωριό Μπελογιάννης, σε απόσταση 45 χλμ. νοτιοδυτικά της Βουδαπέστης, που ήταν αμιγώς ελληνικό, σήμερα κατοικείται κυρίως από Ούγγρους. Από τα συνολικά 1.200 άτομα που κατοικούν σήμερα στο χωριό, οι Ούγγροι αποτελούν το 60% του πληθυσμού κι ακολουθούν οι Έλληνες με μόλις 20%. Το χωριό είναι από τα νεότερα της Ουγγαρίας, καθώς η ανοικοδόμησή του άρχισε στις 6 Μαΐου 1950 και χτίστηκε αποκλειστικά από εθελοντές σε συνολική έκταση 4,54 τ.χλμ. Σε σύντομο χρονικό διάστημα ανεγέρθηκαν περισσότερα από 400 σπίτια, σχολείο, παιδικός σταθμός, βιβλιοθήκη, λαϊκό μέγαρο, ιατρείο και δημαρχείο, που στέγασαν τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες του εμφυλίου. Αρχικά ονομάστηκε Γκερεγκφάλβα (Görögfalva), δηλαδή Ελληνοχώρι, αφού προοριζόταν να φιλοξενήσει μόνο εξόριστους Έλληνες, ηττημένους αριστερούς του εμφυλίου πολέμου. Στις 3 Απριλίου 1952 μετονομάστηκε σε Μπελογιάννης (Beloiannisz) προς τιμήν του αγωνιστή της αντίστασης Νίκου Μπελογιάννη, ο οποίος είχε εκτελεστεί στην Ελλάδα λίγες μέρες νωρίτερα. Το χωριό είχε τότε 1.850 Έλληνες κατοίκους. Μετά το 1974, και κυρίως μετά το 1982, αρκετοί επέστρεψαν στην Ελλάδα, όταν τους επιτράπηκε η επάνοδος. Όμως, άλλοι, ιδίως οι νεότεροι, παρέμειναν για πάντα στην Ουγγαρία.
«Ιστορική» υπήρξε η επίσκεψη που πραγματοποίησε στο Μπελογιάννη, τον Μάρτιο του 2007, ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κάρολος Παπούλιας, που είχε γίνει δεκτός με πρωτοφανείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού και συγκίνησης από τους κατοίκους του. Ο Κάρολος Παπούλιας είχε πρωτοεπισκεφθεί το χωριό τον Δεκέμβριο του 1994 ως υπουργός Εξωτερικών και ήταν ο πρώτος υπουργός ελληνικής κυβέρνησης που βρέθηκε εκεί, ενώ τότε με την παρέμβασή του, είχε ρυθμιστεί μια σειρά περιπτώσεων της απόκτησης ή επανάκτησης της ελληνικής ιθαγένειας.
Κύριε Νικολάου πείτε μας για την καταγωγή σας…
Γεννήθηκα το 1951 στη Βουδαπέστη της Ουγγαρίας, δίπλα ακριβώς στο γήπεδο της ποδοσφαιρικής ομάδας Φενετσβάρος. Οι γονείς μου ήταν πολιτικοί πρόσφυγες. Μετά τον εμφύλιο, καθώς ήταν αριστεροί, έφυγαν μέσω Γράμμου – Αλβανίας – Γιουγκοσλαβίας κι έφτασαν στην Ουγγαρία. Όλοι μαζί εκείνοι οι Έλληνας θα ήταν 2.000 άτομα. Οι γονείς μου ήταν Έλληνες γεννημένοι ο μεν πατέρας μου στην Κάπουρνα Μαγνησίας με το όνομα Νικόλαος Νικολάου και ήταν στην ομάδα του Μάρκου Βαφειάδη, η δε μητέρα μου ήταν Σαρακατσάνα την καταγωγή, γεννημένη στους Σοφάδες Καρδίτσας και λεγόταν Γεωργία Μανταλόβα. Ο πατέρας μου τραυματίσθηκε κατά τον εμφύλιο στην κοιλιακή χώρα και τον είχε χειρουργήσει στα βουνά του Γράμμου ο Πέτρος Κόκκαλης, γνωστός ιατρός χειρουργός της εποχής και πατέρας του μετέπειτα γνωστού επιχειρηματία Σωκράτη Κόκκαλη. Ο Πέτρος Κόκκαλης ήταν γιατρός στη Δρέσδη της Ανατολικής Γερμανίας, καθώς, εξ όσων γνωρίζω, έφυγε κι εκείνος ως πολιτικός πρόσφυγας. Ο πατέρας μου είχε καταδικαστεί σε θάνατο «επί ανυποταξία εν επιστράτευση» από το στρατοδικείο Λάρισας (13-12-1947), μαζί με πολλούς άλλους αριστερούς συντρόφους.
Τι θυμάστε από το χωριό σας το Ελληνοχώρι ή Μπελογιάννης, όπως μετονομάσθηκε αργότερα προς τιμήν του εκτελεσθέντος Νίκου Μπελογιάννη;
Αρχικά οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες έφτασαν στην Βουδαπέστη όπου κι έμειναν. Στη συνέχεια το Ουγγρικό κράτος έδωσε εντολή και κτίσθηκε ένα χωριό 45 χλμ. έξω από τη Βουδαπέστη που ονομάσθηκε στην αρχή Ελληνικό χωριό όπου και στεγάστηκαν όλοι οι Έλληνες. Μετά τη δολοφονία του Νίκου Μπελογιάννη μετονομάστηκε σε Μπελογιάννης. Εκεί οι Έλληνες εργάζονταν στα Κολχόζ, δηλαδή στα συνεταιριστικά αγροκτήματα. Τους δόθηκε όλους από ένα σπίτι, μια κανονική οικία με αυλή και βαθύ κήπο.
Εγώ, όπως σας είπα, γεννήθηκα το 1951, ενώ ο αδερφός μου το 1950 και η αδερφή μου το 1955. Εκεί μεγάλωσα ως παιδί και πήγα σχολείο. Έμαθα τα ελληνικά, τα ουγγρικά (μαγυάρικα) και τα ρωσικά, τα οποία ακόμα και σήμερα μπορώ και μιλάω αρκετά καλά.
Κατά το σχολικό έτος 1957/58 φοίτησα στην Α’ τάξη Δημοτικού, όπως μαρτυρά και το ενδεικτικό που έχω κρατήσει όπου φαίνονται και τα μαθήματα, αλλά και οι βαθμοί που έπαιρνα κάθε εξάμηνο. Ο διευθυντής του σχολείου μας λεγόταν Βαγγέλης Κουλιός. Στις μικρές τάξεις διδασκόμασταν Λεκτικές Ασκήσεις, Μητρική Γλώσσα και Φιλολογία Ανάγνωση, Ασκήσεις στη μητρική γλώσσα, Αριθμητική, Ωδική, Γυμναστική και τέλος αναγραφόταν και η διαγωγή μας. Στις μεγαλύτερες τάξεις εξεταζόμασταν και στη Μαγυάρικη Γλώσσα και Φιλολογία. Είχαμε μορφωτικές και αθλητικές δραστηριότητες αγόρια κορίτσια, είχαμε πολύ δυνατή αθλητική ομάδα ποδοσφαίρου, τμήμα με παραδοσιακούς χορούς και κάθε 20 Αυγούστου γινόταν στο χωριό φεστιβάλ παραδοσιακών χορών και αντάμωμα των πολιτικών προσφύγων.
Στο σχολείο θυμάμαι πως όλα τα χρόνια μάς έδιναν πρωινό κολατσιό γάλα ή τσάι και μια φέτα ψωμί με μαρμελάδα βερίκοκο. Το μεσημέρι τρώγαμε φαγητό όλα τα παιδιά μαζί. Όλα ήταν δωρεάν και μας τα παρείχε το κράτος. Η μάνα μου εργάζονταν σε ένα ραφτάδικο που έστελνε ρούχα στο Βιετνάμ, ενώ ο πατέρας μου στα Κολχόζ.
Έλληνες, Ούγγροι ή κάτι άλλο;
Εκεί είχαμε το στίγμα του πολιτικού πρόσφυγα. Δεν ήμασταν ούτε Έλληνες ούτε Ούγγροι. Εκεί ήμασταν τα παιδιά του παιδομαζώματος, όπως μας αποκαλούσαν παρόλο που αυτός ο όρος δεν είναι ακριβής. Ο ακριβής όρος είναι παιδιά των πολιτικών προσφύγων. Εκεί έβγαλα το 8τάξιο Δημοτικό Σχολείο και μετά πήγα στο Τεχνικό Επαγγελματικό Λύκειο (ΤΕΛ), με ειδίκευση στη μηχανολογία. Ακολούθως, σε ηλικία 18 ετών, έπιασα αμέσως δουλειά στο εργοστάσιο μπύρας στη Βουδαπέστη. Πηγαινοερχόμουν καθημερινά στην πρωτεύουσα με το τρένο, το μετρό και το τραμ. Η απόσταση ήταν περίπου 50 χλμ. Έχω ωραίες αναμνήσεις τόσο από τη δουλειά μου, όσο κι από τη ζωή μου εκείνη την εποχή.
Γιατί έφυγες από την Ουγγαρία και ήρθες στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα ήρθα τον Ιούνιο του 1981 επί κυβέρνησης Γεωργίου Ράλλη. Εγώ δεν ήθελα να έρθω. Ήρθα με το ζόρι. Ο πατέρας μου είχε πεθάνει το 1971 και θάφθηκε στο χωριό. Αρχικά ήρθαν στην Ελλάδα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς μου. Εγώ όμως είχα τη δουλειά μου, μου άρεσε το χωριό και γενικά η ζωή εκεί. Υπήρχε τάξη, υπήρχε οργάνωση. Κάποια στιγμή πριν το ’80 είχε έρθει ο Φλωράκης επίσημη επίσκεψη στην Ουγγαρία και συναντήθηκε με τις Αρχές της χώρας. Μετά από αυτό το γεγονός, βγήκε ένα πρόγραμμα που σου έδινε τη δυνατότητα για όσους είχαν 25 χρόνια στη χώρα να ακολουθήσουν μία από τέσσερις επιλογές. Είτε να παραμείνουν στην Ουγγαρία λαμβάνοντας είτε την Ουγγρική είτε την ελληνική υπηκοότητα, είτε να επαναπατρισθούν στην Ελλάδα, είτε να μετοικίσουν σε κάποιο τρίτο κράτος. Η οικογένειά μας επέλεξε να επιστρέψει στην Ελλάδα.
Με τι ασχολήθηκες στην Ελλάδα ;
Στην αρχή έπιασα δουλεία ως εργάτης στους δρόμους. Έσκαβα γκασμά με τα συνεργεία. Τον Δεκέμβριο του 1984 έπιασα δουλειά στο ΚΕΓΕ στο Φυτόκο ως εργάτης γενικών καθηκόντων με γνώσεις μηχανολογίας, καθώς υπήρχε κενή θέση και με προσέλαβαν. Εκεί διευθυντής ήταν ο γεωπόνος Νίκος Γιάγκου, που ήταν πολύ καλός και με πρόσεξε. Κι εγώ όμως δούλεψα πάρα πολύ κι αυτό το εκτίμησαν όλοι. Έπειτα από 11 χρόνια μετατάχθηκα στη Νομαρχία Μαγνησίας και τοποθετήθηκα στο Πρωτόκολλο. Συνταξιοδοτήθηκα στις 31-12-2011 έχοντας συνολικά 37 χρόνια προϋπηρεσίας μαζί με εκείνα της Ουγγαρίας. Παντρεύτηκα το 1982 κι έκανα μία κόρη κι ευτύχησα να δω και τρία εγγονάκια.
Έχεις ξαναπάει στο χωριό Μπελογιάννης;
Έχω ξαναπάει κάποιες φορές. Μάλιστα η πρώην κοινότητα Μηλεών, επί δημάρχου Απόστολου Αρέθα, είχε αδελφοποιηθεί με τον Δήμο Σιµοντόρνιας Ουγγαρίας που είναι κοντά στο χωριό κι εγώ είχα μεσολαβήσει ώστε να γίνει αυτή η αδελφοποίηση. Ήμουν παρών κατά τις εκδηλώσεις αδελφοποίησης ως μεταφραστής, καθώς και στις πρώτες επισκέψεις στην Ουγγαρία. Δυστυχώς τα επόμενα χρόνια δεν διατηρήθηκε αυτή η επαφή, ενώ εξ όσον γνωρίζω υπήρχε μεγάλη διάθεση από τους Ούγγρους ώστε να συνεχιστεί η ανταλλαγή επισκέψεων μεταξύ των δύο αυτών περιοχών. Γενικότερα, όμως, προσπαθώ να πηγαίνω στο χωριό μου, το Μπελογιάννης, ανά διαστήματα, καθώς κάποιοι φίλοι και συμμαθητές μου έχουν παραμείνει εκεί και κρατήσαμε επαφή όλα αυτά τα χρόνια. Θα ήθελα κάποια στιγμή να μπορέσω να πάω να μείνω για περισσότερο διάστημα. Πάντα με ευλάβεια και με εκτίμηση σκέπτομαι την πρώτη πατρίδα μου, την Ουγγαρία.