Ο τύμβος του Δερβενίου

Του ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Πάνε χρόνια όταν πρωτάκουσα για τον περίφημο, όπως τον αποκαλούσαν, τύμβο του Δερβενίου. Αλλά τύμβο άκουγα και τύμβο δεν μπορούσα να βρω, μια και το Δερβένι, εκτός από άγνωστος τόπος, παρέπεμπε σε άλλους προσιτούς ή τουριστικούς προορισμούς, αλλά χωρίς κανένα αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Η ασθενής πληροφορία μου έλεγε πως ήταν κάπου στα προάστεια της Θεσσαλονίκης, σε έναν λόφο ή κάτι τέτοιο, που δεν εξειδίκευε το τοπίο και το στίγμα του.
Είχα εντοπίσει στο περίπου την περιοχή, η οποία ήταν κοντά στο Ωραιόκαστρο, αλλά όσες φορές κι αν έψαξα, ρωτώντας δεξιά – αριστερά, κανείς δεν ήταν σε θέση να με διαφωτίσει γι’ αυτό. Τόσο για το Δερβένι, όσο και για τον θρυλικό, όπως είχε καταντήσει, αρχαίο Τύμβο.
Το ψαχτήρι μου δεν ήταν επίμονο ούτε μεθοδικό. Απλά όταν περνούσα από το Ωραιόκαστρο και στάθμευα δεξιά του δρόμου για Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, βγαίνοντας από τον κύριο άξονα, ρωτούσα βενζινοπώλες, μαγαζάτορες, περαστικούς και βιομηχανικούς εργάτες.

Ήταν ποτέ δυνατό να βγάλω άκρη με αυτούς; Έτσι συνέχιζα το ταξίδι μου, δίχως στάλα επιμονής και βασανιστικής έρευνας.
Είχα απελπιστεί σε βαθμό που να νομίζω πως ο τύμβος αυτός ήταν καρπός της φαντασίας μου και πως δεν τον είχα διαβάσει πουθενά.
Δεν με βοηθούσαν ούτε οι ηλεκτρονικές πληροφορίες, αλλά ούτε και κάποιος σοβαρός ερευνητής των αρχαίων μνημείων, μπορούσε να με πληροφορήσει. Έστω και αμυδρά.
Περνούσαν τα χρόνια και τον περασμένο Δεκέμβρη γυρνώντας από τη Δράμα με προορισμό την Ήπειρο, σταμάτησα – και πάλι – για να βάλω αέριο στο αμάξι. Δεξιά και εκτός άξονα, μόλις χίλια πεντακόσια μέτρα πριν βγω στον κεντρικό άξονα της Εγνατίας Οδού.
Ζήτησα κι πάλι πληροφορίες για το Δερβένι. Μου είπαν πως εδώ γύρω κάποτε το λέγανε Δερβένι, αλλά για αρχαία και λοιπά ιδέα δεν είχαν.

Μια πινακίδα όμως, έδειχνε στην απέναντι πλευρά του βοηθητικού δρόμου την ένδειξη, με στροφή αριστερά κι ύστερα χανόταν οποιαδήποτε στροφή και αν έπαιρνες…
Φέτο που στάθηκα για αέριο, μπήκα στο πρατήριο που ήταν και μικρό μαρκετάκι και ζήτησα κάτι για φαγητό. Η κυρία του ταμείου με εξυπηρέτησε ευγενικά και τότε εγώ τη ρώτησα αν ξέρει πού βρίσκεται το Δερβένι και αν ξέρει να υπάρχει εκεί κοντά κάποιος αρχαιολογικός χώρος.
Πού να ρωτούσα για τύμβους και πράσινα άλογα…
Η κυρία αποτάθηκε στο αφεντικό, που ήταν κάτοικος της περιοχής κι εκείνος εντελώς ανόρεκτα μου έδειξε τον βορρά, πως κάπου εκεί σε δυο περίπου χιλιόμετρα ήταν ένας κρυμμένος εσωτερικά του δρόμου αρχαιολογικός χώρος.
Τον ευχαρίστησα και πήρα δρόμο για το εσωτερικό του βορρά. Στα χίλια περίπου μέτρα από τη στροφή προς τον λόφο διέκρινα στα δεξιά μου όπως ανέβαινα μια ταμπέλα που έγραφε ότι εδώ ήταν ο αρχαιολογικός χώρος της Λητής.

Λέω μπα δεν είναι εδώ ο τύμβος του Δερβενίου. Ούτε το Δερβένι αναφέρεται, αλλά ούτε και μιλάει για τύμβο ή τάφο.
Έκαμα περίπου άλλα χίλια πεντακόσια μέτρα ώσπου βρέθηκα σε αδιέξοδο. Τέρμα τα δίφραγκα που λένε. Γύρισα απογοητευμένος να φύγω.
Σε όλο το ανέβασμα αυτό συναντούσα πινακίδες με το όνομα της περιοχής που λεγόταν Ανθούπολη. Τίποτ’ άλλο.
Άρα η περιοχή ήταν η Ανθούπολη ή το λιγότερο αυτή να είναι η Λητή.
Κατηφορίζοντας για να βγω στην Εγνατία, συνάντησα σε μια στάση λεωφορείου δυο αγόρια – μαθητές που μόλις είχαν σχολάσει από παρακείμενο σχολείο.
Λέω, δεν τους ρωτάω, τι έχω να χάσω, μπορεί τα παιδιά να έχουν ακούσει κάτι στο σχολειό τους από κανέναν φωτισμένο δάσκαλο.
Στάθηκα λοιπόν και ανοίγοντας το τζάμι τους ρώτησα αν ξέρουν κάποιον αρχαιολογικό χώρο εκεί κοντά.
Μου έδειξαν απέναντι σχεδόν από τη στάση και κάπου πενήντα μέτρα διαγώνια έναν πευκιώνα και μια τάφρο λέγοντάς μου ότι εκεί υπάρχει κάποιος χώρος, αλλά δεν ξέρουν τι ακριβώς είναι και τι περιέχει.
Ευχαρίστησα τα παιδιά και προχώρησα με τα πόδια ώς το σημείο που μου είχαν υποδείξει και όπου υπήρχε η πινακίδα του αρχαιολογικού χώρου της Λητής.
Άρα Λητή και Δερβένι πρέπει να συμπίπτουν. Αλλά Ανθούπολη;
Βλέπω μια τάφρο, αριστερά μου κι εκεί ανάμεσα σε πεύκα κρυβόταν μια πεζογέφυρα που γεφύρωνε ένα βαθύ ρέμα και έμπαζε σε μια γυάλινη είσοδο που έδειχνε διπλοκλειδωμένη.
Προχώρησα διστακτικά και διεπίστωσα πως υπήρχε στο πλάι της μεγάλη πινακίδα με τις παρακάτω ενδείξεις – πληροφορίες, στα ελληνικά και στα αγγλικά:
Ο Μακεδονικός τάφος του Λαγκαδά ή Τάφος του Μακρίδη Μπέη, από το όνομα του ανασκαφέα του βρίσκεται στο νότιο άκρο του νεκροταφείου του Δερβενίου. Πρόκειται για ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα, το οποίο κατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα για την ταφή ενός και μόνο επιφανούς νεκρού. Το ταφικό κτίσμα και ο δρόμος που οδηγούσε σε αυτό, μετά την ολοκλήρωση της ταφής του νεκρού, καλύφτηκαν με τύμβο, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου διατηρείται μέχρι σήμερα. Ο τύμβος είχε ύψος 19 μέτρα και διάμετρο τουλάχιστον 75 μ. Η πρόσοψη του τάφου είχε τη μορφή τετραστύλου μνημείου ιωνικού ρυθμού. Στο κέντρο της πρόσοψης που ήταν χρωματισμένη, υπήρχε θυραίο άνοιγμα που έφερε δίφυλλη ξύλινη πόρτα με χάλκινο επιχρυσωμένο διάκοσμο. Η πόρτα προστατευόταν από τις ωθήσεις των χωμάτων του τύμβου με επάλληλες λιθοπλίνθους που σφράγιζαν την είσοδο του τάφου.
Προσπάθησα να δω μέσα από το τζάμι της εισόδου και κάνοντας τα χέρια αντήλιο διέκρινα σε πρώτο πλάνο μια σάλα περίπου άδεια και σε βάθος περίπου είκοσι μέτρων έναν αρχαίο τάφο, μακεδονικού προπύλου σαν παιχνίδι.

Εντυπωσιάστηκα από το είδος και την παρτιτούρα του μνημείου και ταυτόχρονα μελαγχόλησα που το σύστημα του χώρου δεν μου επέτρεπε να εισχωρήσω στα ενδότερά του για να δω αν επρόκειτο για πραγματικό αρχαίο στολίδι ή ήταν παίγνιο της φαντασίας μου.
Στον ίδιο χρόνο όμως χάρηκα που επιτέλους ανακάλυψα αυτό τον περίφημο τύμβο του Δερβενίου.
Αλλά Δερβένι γιατί; Όταν τελείωσα τις ανακαλύψεις μου και γυρίζοντας στο αυτοκίνητο είδα έναν καθωσπρέπει κύριο που λέω πως αυτός τουλάχιστον θα μου λύσει την απορία.
Και μου την έλυσε. Η περιοχή λεγόταν παλιά Δερβένι.
Εν πάση περιπτώσει βλέπω δεξιά από τη γυάλινη είσοδο ένα χωμάτινο μονοπάτι που ανηφόριζε παράλληλα με το κτίριο του μνημείου.
Το πήρα κι ανέβηκα μερικά σκαλοπάτια περπατώντας σε ένα μαλακό υπόστρωμα χώματος. Βρέθηκα στο ύψος περίπου του κτιρίου κι εκεί μια στροφή του μονοπατιού με έφερε πίσω από τη φαινομενικά πρώτη σάλα του μνημείου, σε ένα είδος αερογέφυρας, κατά την οποία είχα από κάτω μου ακριβώς ολόκληρο τον μακεδονικό τάφο, με το εκπληκτικά περίτεχνο εισόδιο πρόπυλο.
Ουσιαστικά από αυτό το σημείο βλέπεις με πανεποπτική θέαση τον ατομικό αυτό τάφο.
Όμως πίσω από τον τάφο είδα να εγείρεται ένας ολόκληρος και πανύψηλος λοφοειδής χωμάτινος τύμβος, ο οποίος ήταν ανασκαμμένος και καλυμμένος σε ορισμένα σημεία με πρόχειρο πανί.
Αυτός ήταν τελικά ο περίφημος τύμβος του Δερβενίου που μένει στο απυρόβλητο του κοινού ενδιαφέροντος.
*
Το σημείο του τύμβου βρίσκεται σε απόσταση περίπου δεκαπέντε χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη, στη βορειοανατολική της πλευρά, στο λεγόμενο Δερβένι. Χιλιάδες οδηγοί περνάνε κάθε μέρα λίγα μέτρα πιο κάτω από το μνημείο καθώς διασχίζουν την Εγνατία Οδό, αλλά δε γνωρίζουν τι θησαυρό κρύβει ο ανώνυμος λόφος ελάχιστα πάνω από την άσφαλτο.
Σύμφωνα λοιπόν με τις αποκαλύψεις η Λητή συμπίπτει με το Δερβένι, άσχετα αν παντού οι πινακίδες μιλούν για Ανθούπολη. Κοντολογίς ο αρχαιολογικός χώρος στεγάζει ανυπολόγιστης αξίας ευρήματα, μεταξύ των οποίων ο πάπυρος, αλλά και ο περίφημος κρατήρας του Δερβενίου, μιας σημαντικής νεκρόπολης του μακεδονικού βασιλείου.
Τελικά ο ελάχιστος αυτός δρομίσκος που πήρα για να φτάσω στην οροφή του τάφου μου αποκάλυψε τον εκπληκτικό διθάλαμο μακεδονικό τάφο με την εντυπωσιακή ιωνική πρόσοψη.
Αυτός είναι ο τάφος με τα πολλά ονόματα: Tάφος Μακρίδη Μπέη ή Τύμβος Δερβενίου ή νεκροταφείο Λητής ή μακεδονικός τάφος του Λαγκαδά…