Της
Αναστασίας Βελέντζα
Ο τουρισμός έχει σημαντική άμεση και έμμεση επίδραση στο ΑΕΠ και στην απασχόληση πολλών κλάδων της ελληνικής οικονομίας. Πριν την εμφάνιση της πανδημίας του Covid-19 οι προοπτικές για τον ελληνικό τουρισμό ήταν ενθαρρυντικές, καθώς αναμένονταν άνοδος, αλλά τελικά σημείωσε μεγάλη πτώση, με αποτέλεσμα να επιστρέψει στα μεγέθη του 1990. (UNWTO, World Tourism Barometer, 2020).
Συγκριτική ανάλυση των αεροπορικών αφίξεων στην Ελλάδα για τα έτη 2019-2020
Για το 2020 τα μεγέθη της επιβατικής κίνησης αποκαλύπτουν το πλήγμα της πανδημίας στον ελληνικό τουρισμό, με συνολικό αριθμό αφίξεων 6,4 εκατ. παρουσιάζοντας μείωση -73,3%/-17,6 εκατ. σε σχέση με το 2019 όπου είχαν καταγραφεί 24 εκατ. επιβάτες.
Στον πίνακα 1 αποτυπώνονται οι αεροπορικές αφίξεις επιβατών από το εξωτερικό και οι αντίστοιχες μεταβολές τους των 15 πρώτων χωρών προέλευσης, για το σύνολο των αεροδρομίων της Ελλάδας για τα έτη 2019 και 2020.
Το 2020 οι περισσότεροι τουρίστες προήλθαν από τις συνήθεις χώρες προέλευση και αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα διατήρησε τη θέση της στις προτιμήσεις των ταξιδιωτών, κυρίως αυτών που προέρχονται από την ΕΕ, των οποίων η δυνατότητα πραγματοποίησης αυξημένης δαπάνης βελτιώνεται την τελευταία δεκαετία.
Οι κύριες χώρες προέλευσης ταξιδιωτών στην Ελλάδα είναι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, το Ην. Βασίλειο και οι ΗΠΑ, που αντιπροσωπεύουν το 36% των αφίξεων και το 51% των σχετικών εισπράξεων για την περίοδο 2016-2019. Το 2020 τα εν λόγω μερίδια αυτών των χωρών αυξήθηκαν σε 48% και 60% αντίστοιχα, που σημαίνει οτι η χώρα διατήρησε τη θέση της στις προτιμήσεις των ταξιδιωτών. Επιπλέον, οι χώρες αυτές κατέγραψαν σημαντικό αριθμό κρουσμάτων, γεγονός που ενισχύει την τάση αποφυγής διασυνοριακών μετακινήσεων ακόμη και χωρίς ταξιδιωτικούς περιορισμούς. (Τράπεζα της Ελλάδος, 2019).
Η Γερμανία διατηρήθηκε στην πρώτη θέση των διεθνών αεροπορικών αφίξεων καθώς κατέγραψε τη μικρότερη μείωση σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες. Ειδικότερα από τη Γερμανία καταγράφηκε μείωση -59,2% έναντι -73,3% του μέσου όρου. Γενικότερα η γερμανόφωνη αγορά εμφάνιση τη μικρότερη μείωση με την Ελβετία -59,8%, την Αυστρία -62,4% και τη Γερμναία -59,2%. Για πρώτη φορά την τελευταία πενταετία η Σουηδία και η Ρωσία βρέθηκαν εκτός top-15 χωρών προέλευσης. Το Ισραήλ κατέγραψε τη μεγαλύτερη μείωση -86,9%, ενώ καταγράφηκαν 94 χιλ. αεροπορικές αφίξεις καθώς υποχώρησε στη 13η θέση στον πίνακα κατάταξης, χάνοντας τέσσερις θέσεις σε σύγκριση με το 2019. (ΣΕΤΕ, 2021)
Συγκριτική ανάλυση των δεικτών κύκλου εργασιών στον τομέα υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης για τα έτη 2019-2020
Για το έτος 2020, ο κλάδος της παροχής υπηρεσιών καταλύματος είχε μεγαλύτερη ετήσια μεταβολή (-78%) σε σύγκριση με τον κλάδο παροχής υπηρεσιών εστίασης (-41,7%). Ο γενικός δείκτης κλάδου 55-56 για το 2020, καθώς και οι επιμέρους δείκτες έχουν πολύ μεγάλες αρνητικές διαφορές σε σύγκριση με το 2019. Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται οι δείκτες κύκλου εργασιών στον τομέα υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης, καθώς και οι δείκτες στους επιμέρους κλάδους της παροχής υπηρεσιών καταλύματος, κλάδος 55 και της παροχής υπηρεσιών εστίασης, κλάδος 56 για τα έτη 2019 και 2020. Ο κύκλος εργασιών περιλαμβάνει τα συνολικά ποσά που τιμολογήθηκαν από τις επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, και τα οποία αντιστοιχούν σε πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών που παρασχέθηκαν σε τρίτους, χωρίς να περιλαμβάνει τον ΦΠΑ και άλλους επιμέρους φόρους.
Με βάση την μέχρι στιγμής εξέλιξη της πανδημίας στην Ελλάδα, ιδιαίτερα σε σχέση με τους κύριους ανταγωνιστές της που είναι η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία και η Πορτογαλία, η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να βελτιώσει την συγκριτική της θέση και να ανακάμψει κάπως πιο γρήγορα από άλλες αγορές. Επίσης, η μεγάλη διασπορά της πελατειακής της βάσης αποτελεί άλλο ένα πλεονέκτημα που της δίνει την δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τις διάφορες αγορές, καθώς θα επανακάμπτουν.
Οι δείκτες απασχολούμενων ατόμων, ωρών εργασίας, μισθών και ημερομησθίων στον τομέα υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης
Το πλήγμα από την πανδημία και το lockdown στις επιχειρήσεις του τομέα υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης παρατηρείται συγκρίνοντας τις ετήσιες μεταβολές των δεικτών και για τα τέσσερα τρίμηνα του 2019 που είναι αρνητικές σε σχέση με το 2020. Μόνο για το Α’ Τρίμηνο του 2020 η ετήσια μεταβολή του δείκτη μισθών και ημερομισθίων είναι 2,9%.
Ειδικότερα, το β’ τρίμηνο του 2020 σε σχέση με τα υπόλοιπα τρίμηνα του 2020 καθώς και με το αντίστοιχο (β’ τρίμηνο) του 2019, ο δείκτης απασχόλησης στον τομέα υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης σημείωσε τις υψηλότερες αρνητικές μεταβολές με πτώση 39,5%, ενώ οι ώρες εργασίας μειώθηκαν 78,5% και οι μισθοί και τα ημερομίσθια 69,7%.
Η εξέλιξη των Βραχυχρόνιων Δεικτών Απασχόλησης για τους βασικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας 2019-2020
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ η πανδημία του Covid επέφερε το ισχυρότερο πλήγμα στις υπηρεσίες παροχής καταλύματος και εστίασης συγκριτικά με τους άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας με -50,3% ετήσια μεταβολή (2020/2019) του δείκτη ωρών εργασίας και με -47,4% ετήσια μεταβολή (2020/2019) του δείκτη μισθών και ημερομισθίων.
Για τον λόγο αυτό από τις αρχές Μαρτίου 2020, η Κυβέρνηση προχώρησε σε άμεση εφαρμογή μίας σειράς σημαντικών παρεμβάσεων με μεγάλο δημοσιονομικό κόστος, με στόχο την οικονομική ενίσχυση των κλάδων της οικονομίας που υπέστησαν σημαντικές απώλειες κύκλου εργασιών και κερδών, όπως ο τομέας υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι, οι εποχικά εργαζόμενοι και οι απασχολούμενοι του κλάδου του τουρισμού, του πολιτισμού, του αθλητισμού, της ψυχαγωγίας και του επισιτισμού.
Συμπεράσματα
Για την Ελλάδα ο ανταγωνισμός που αντιμετωπίζει σε σχέση με τον τουρισμό είναι σημαντικός, καθώς έχει διατηρήσει τη θέση της όσον αφορά τον αριθμό των αφίξεων, ενώ υποβιβάστηκε στη σχετική κατάταξη όσον αφορά τις εισπράξεις, παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να προσελκύει τουρίστες με υψηλότερο εισόδημα που δαπανούν περισσότερο.
Ο τουρισμός έχει παίξει πρωτεύοντα ρόλο, άμεσα και έμμεσα, στην αναπτυξιακή προσπάθεια της ελληνικής οικονομίας, με θετικά αποτελέσματα. Αυτό που θα βοηθήσει την Ελλάδα να σταθεροποιήσει τη θέση της αλλά και θα συμβάλει στην επίτευξη του στόχου για άνοιγμα σε νέες αγορές πέρα από τις παραδοσιακές, είναι η βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της, η βελτίωση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας στον τουρισμό, όπως και του εμπορικού της σήματος (brand name) στο εξωτερικό, η ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού με μικρότερο βαθμό εποχικότητας και μικρότερη σύνδεση με το μαζικό τουρισμό.
Ο εμβολιασμός του πληθυσμού κατά του Covid-19 θα προσφέρει σημαντική στήριξη στην προσπάθεια επιστροφής στην κανονικότητα, με κάποιες όμως αλλαγές. Η τουριστική δραστηριότητα για να διατηρήσει τη θέση της στην ελληνική οικονομία, θα πρέπει να προσαρμοστεί σε συνθήκες αυξανόμενου ανταγωνισμού και σε διαφορετικά κριτήρια επιλογής προορισμού από τους τουρίστες, όπως η υγειονομική ασφάλεια και οι ποιοτικές υπηρεσίες.
Προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να συμβάλει σημαντικά και η αξιοποίηση των διαθέσιμων έκτακτων πόρων οικονομικής στήριξης από την ΕΕ, με σκοπό τη δημιουργία υποδομών κυκλικής οικονομίας και πράσινης ανάπτυξης με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος, σύμφωνα και με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες.
Η πανδημία του κορωνοϊού παρέχει εντυπωσιακά μαθήματα στον τουριστικό κλάδο, στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στους ερευνητές του τουρισμού σχετικά με τις επιπτώσεις της παγκόσμιας αλλαγής. Ο τουριστικός τομέας θα είναι πολύ διαφορετικός στη μετά-covid εποχή σε σχέση με το 2019. Όσο περισσότερο συνεχίζεται η κρίση, τόσο περισσότερες επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας θα χαθούν, τόσο μεγαλύτερες είναι οι συνέπειες για τη συμπεριφορά των τουριστών και τόσο πιο δύσκολη θα είναι η ανάκαμψη της τουριστικής οικονομίας.
Η πρόκληση όμως είναι η συλλογική γνώση από αυτήν την παγκόσμια τραγωδία, η μετατροπή σε ένα πιο βιώσιμο τουρισμό, ευκαιρίες για ενθάρρυνση της καινοτομίας, καθοδήγηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων, εξερεύνηση νέων θέσεων / αγορών, άνοιγμα νέων προορισμών και μετάβαση σε πιο ανθεκτικά μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης.