Tης Μαγδαληνής Θωμά
Ποιος ξέρει τι να είχε στο μυαλό η έφηβη Ελληνίδα που επιχείρησε να βανδαλίσει την ιστορική γέφυρα της Φλωρεντίας, γράφοντας με μαρκαδόρο και προκαλώντας το αντίθετο των επιδιώξεών της με ηροστράτεια λογική. Άλλωστε και ο Ηρόστρατος ήταν παιδί, για να θυμηθούμε τον Σεφέρη. Με την πιο βαθιά ενήλικη δικαιολογία.
Παιδιά που ονειρεύονται την αθανασία, ενήλικες που σαμποτάρουν τον θάνατο: Οι τοίχοι της πόλης είναι γεμάτοι από τα ίχνη και τα ανδραγαθήματά τους. Κι αν σε μια παλιότερη εποχή, τα μέσα ήταν λιγότερα, στη σημερινή, δική μας εποχή, δεν θέλεις και πολλά για να χαλάσεις ένα μνημείο. Ένα σπρέι κι ένα χέρι ανεξέλεγκτο, ένα μυαλό ανεξέλεγκτο από ωραιοπάθεια και αλαζονεία. Άλλες φορές, κάτι λιγότερο από αυτά: Απλώς η τάση του συρμού που υπερβάλλει. Όλοι γράφουν σήμερα, στους τοίχους όλων. Όπου και όπως μπορούν, χαλούν, τρυπούν, παραμορφώνουν. Η «κουλτούρα του γκράφιτι» θα το ονομάσουν κάποιοι, η «βρωμιά της εγκατάλειψης», θα πουν άλλοι. Εκεί που η πόλη ξερνάει τα κατακάθια της, βγάζει στον περαστικό τα σωθικά της: Πληγές, τραύματα κι αφορισμοί για αποσυμφόρηση. Σύμβολα και λόγια, αποφθέγματα που κρατούν, όσο να γυρίσει ο περαστικός το μάτι, να αλλάξει γωνία και να ξεχαστεί. Να αντιμετωπίσει το επόμενο σύνθημα «πολιτικό», ποδοσφαιρικό, το ίδιο αδιάφορο: Παντού και πάντα προσωπικό, όσο κι απρόσωπο. Το μεγάλο κρίμα των τοίχων να αποστραγγίζουν το περιεχόμενο και να προβάλλουν από το σύνθημα κυρίως τη μορφή του. Την αδέκαστη αισθητική και την ακαλαίσθητη παρέμβασή του. Που δείχνει, ωστόσο, την ακατάστατη δυναμική της ζωής.
Αυτό συμβαίνει, όταν δεν μπορεί κανείς να δει γύρω, τον δημόσιο χώρο ή όταν τον βλέπει μονάχα σαν χώρο εκδήλωσης της ανοικονόμητης έκφρασης, ένα πτυελοδοχείο ιδεών και λοιπών ρύπων, ένα πεδίο εκτόνωσης της βίας του εαυτού. Της ανάγκης του εαυτού να σημαδεύει για να επιβάλλει την παρουσία του. Να κυριαρχεί πάνω στο απρόσωπο Άλλο.
Είναι δημόσιο, άρα απερίφραχτο, απροστάτευτο και αυτή η στάση αφορά κάθε δημόσιο οίκημα, στη χώρα μας, υπηρεσία, ή σχολείο. Το τελευταίο, κυρίως, δέχεται τα κύματα της βίας των ανηλίκων μαθητών με τρόπο αδιαπραγμάτευτο. Το είχε επισημάνει παλιά ο Παπανούτσος, το διαπιστώνουμε και σήμερα οι εκπαιδευτικοί, παρακολουθώντας την ανάγκη των παιδιών να αφήσουν τα ίχνη τους παντού και όχι πάντα με τον πιο ειρηνικό τρόπο: Πόρτες και παράθυρα ξεχαρβαλωμένα, κουρτίνες σκισμένες, θρανία κατατρυπημένα, ποτισμένα μελάνι, μουντζουρωμένα, χαρακωμένα από υποψήφιους ξυλουργούς στην καλλιέργεια του ταλέντου της καταστροφής. Η λίστα των βανδαλισμών δεν έχει τέλος. Μπορεί να φταίνε τα χρόνια της τουρκοκρατίας, θα πει ο Παπανούτσος, δικαιολογώντας το ελληνικό μίσος προς κάθε τι δημόσιο ως στάση ενός λαού προς μια εξουσία που δεν ήταν δική του. Η ελληνική συνείδηση πλάστηκε μέσα στους αιώνες προς την κατεύθυνση αυτή, καλλιέργησε αυτοματισμούς και αντανακλαστικά τέτοια που επηρέασαν και τις νεότερες γενιές ακόμα.
Είναι, βέβαια, ωραίο να φταίει η τουρκοκρατία για τα ελαττώματά μας, αλλά τι να πούμε για τη συνέχεια του πολιτισμού που καλλιεργούν οι επιγιγνόμενοι; Η συνέχεια αυτή ως «πολιτιστική» κληρονομιά πιο δυνατή από τον γονιό, πιο αδέκαστη από τον δάσκαλο, έχει τη φόρα και τη δύναμη μιας ολόκληρης κοινωνίας. Έργο των κοινωνιολόγων, λοιπόν, να εξηγήσουν το φαινόμενο, αν δεν ξύσουν, ακόμα κι αυτοί απορημένοι, το κεφάλι τους.
Τα φαινόμενα κρύβουν πολλούς παράγοντες, όταν, πρώτα απ’ όλα, η Ιστορία διαμορφώνει την πραγματικότητα και τη ζωή. Μα αν ψάξει κάποιος να βρει τις αιτίες στο φαινόμενο αυτό του βανδαλισμού του δημόσιου χώρου, μπορεί να κερδίσει στην ερμηνεία, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα κατακτήσει και το πρακτικό αποτέλεσμα. Κι εκείνο που χρειάζεται είναι να προχωρήσει κανείς στην πράξη. Χρειάζεται, ενημέρωση, πληροφόρηση, παιδεία. Ανάγνωση της πραγματικότητας ορθή. Οριοθέτηση των πράξεων, στην ανάγκη και με την επιβολή. Και κυρίως: Καλλιέργεια του βλέμματος αισθητική. Μονάχα έτσι, το μάτι του ανήλικου που πάει να ζωγραφίσει ένα μνημείο, θα μπορέσει, ίσως, να ξεφύγει από τον μαρκαδόρο που κρατάει στο χέρι και να δει από κάτω την πέτρα που λαξεύτηκε εδώ και κάτι αιώνες και έφτασε ως την εποχή μας με την αδιαπραγμάτευτη αλήθεια της τραυματισμένη. Πώς να γίνει αλλιώς: Ακόμα και η πέτρα χρειάζεται κι αυτή τον σεβασμό μας.