Άρθρα

Ο Σεπτέμβρης και η γλώσσα των δακρύων

Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Τη λέξη Ουκρανία για πρώτη φορά την άκουσα από τα χείλη του πατέρα μου, όπως και τις λέξεις Οδησσός και Κριμαία. Ήταν μέσα στις στρατιωτικές αφηγήσεις του. Λέξεις πόνου και βαθιά βιωμένες, και θυμωμένες μαζί. Αυτές κρατούσαν όλη την απέχθειά του για τον πόλεμο. Αυτές στη συνέχεια συναντήθηκαν στην Εκστρατεία της Μικράς Ασίας και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Και μού ’λεγε την ιστορία του, για τις περιπέτειες, τις δόξες και τις στάχτες της Σμύρνης σαν παραμύθι, σκουπίζοντας τα δάκρυά του. Παραμύθια μικρός δεν άκουσα. Μα ποιος στην κατοχή και τον εμφύλιο είχε τη διάθεση να λέει παραμύθια; Παρά μόνο πολεμικές ιστορίες και κατορθώματα. Κι η ψυχούλα μου σαν διψασμένο λουλούδι ρουφούσε το νεράκι της ιστορίας που της έριχναν. Κι όλα αυτά τα κουβαλήσαμε μέσα μας σαν εγκαταλείψαμε το χωριό στον εμφύλιο κι αναζητήσαμε αλλού στέγη. Πρόσφυγες μέσα στον τόπο μας. Με παρηγορούσε με τα περασμένα.

24 Φεβρουαρίου 2022, οι καμπάνες του πολέμου ήχησαν πάλι στην Ουκρανία με την εισβολή των Ρώσων και αιφνιδίασαν όλη τη Δύση, Ευρώπη και Αμερική. Η ανθρωπότητα ξύπνησε μέσα σε έναν απροσδόκητο εφιάλτη, που παράγει ακόμη και μετά από 6 μήνες – και κανείς δεν ξέρει πότε θα σταματήσει – ποτάμια βουερά δυστυχίας, κατατρεγμού, πόνου, οιμωγών και δακρύων. Κι οι δρόμοι πλημμυρισμένοι από ατέλειωτη προσφυγοθάλασσα, βρέφη και μικρά παιδιά, κοπέλες κι άγουρα αγόρια, μανάδες κι ανήμπορους. Οι άνω των 18 ετών άντρες παρέμειναν στην πατρίδα τους να την υπερασπιστούν. Παρακολουθούμε καθημερινά με φρίκη τα απίστευτα εγκλήματα εναντίον αμάχων, χωρίς έλεος, με απίστευτη αγριότητα.
Όλοι μας έχουμε λίγα ή πολλά βιώματα, άμεσα ή έμμεσα, από την τραγωδία της προσφυγιάς και η εποχή μας, δυστυχώς, φροντίζει και μας τη θυμίζει σε συνέχειες εδώ και μήνες με αυτή την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Και μας θυμίζει «οικεία κακά», την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το 1974, την παράνομη κατοχή, τις χιλιάδες των αγνοουμένων, τις χιλιάδες των προσφύγων, τον πόνο και τους ποταμούς δακρύων… Κοινή η γλώσσα των δακρύων όπου υπάρχουν πρόσφυγες… και η καρδιά μου κλαίει…

Η Μικρά Ασία στην παιδική μου φαντασία ήταν ένας ασύλληπτος μυθικός τόπος, που γεννούσε και έθρεφε την αγάπη προς την πατρίδα μου, αλλά και την εθνική ιστορία μας. Ήταν η Μεγάλη Πατρίδα μας, που μας γέννησε και μας δόξασε μια τρισχιλιετία με τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, τον Θαλή, τους φυσικούς φιλοσόφους, την Ιωνία ολόκληρη, την Καππαδοκία με τους Αγίους μας, το Βυζαντινό παρελθόν… Κι όλα αυτά τα έβρισκα μπροστά μου συχνά στις σπουδές μου κυρίως στο Γυμνάσιο και στη Φιλοσοφική Σχολή, στα ιστορικά διαβάσματα και στα αντίστοιχα ακαδημαϊκά μαθήματα (Βυζαντινολογία με τον Νικόλαο Τωμαδάκη, Βυζαντινή Ιστορία με τον Διονύσιο Ζακυθινό, Γραμματολογία με τον Στυλιανό Κορρέ κ.ά.), αλλά εκείνος που είχε αφήσει αποτυπώματα ανεξίτηλα μέσα μου με τις αφηγήσεις του ήταν ο πατέρας μου. Οι σπόροι που μου έσπειρε στην παιδική ψυχή μου ο Λοχίας του 5.42, ο ήρωάς μου, άρχισαν με το πέρασμα των χρόνων να ριζώνουν βαθιά μέσα μου, ν’ απλώνουν κλώνους και ν’ αγκαλιάζουν την ηρωική ζωή, τα τραγούδια τα Μικρασιάτικα, τα σμυρναίικα, λυπητερά και λυρικά και του Αιγαίου πελάγους τους χορούς, τις ιστορικές αφηγήσεις, τους έρωτες, τους καημούς της θάλασσας… Και σήμερα ακόμη μετά δυσκολίας συγκρατώ τα δάκρυά μου ακούγοντας το τραγούδι «Στόπα και στο ξαναλέω στο γιαλό μην κατεβείς…». Κι είναι σαν να ζωντανεύει μέσα από θρύλους και μύθους ένας κόσμος βαθύς και υποστασιακός της ύπαρξής μου και με συγκλονίζει ολόψυχα.

Αυτή τη θεία γη, την προγονική όλων των Ελλήνων πατρίδα, βεβήλωσαν και κατεδάφισαν οι Τούρκοι στη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και ακολούθησαν ο ξεριζωμός από τα πάτρια, ο δρόμος της προσφυγιάς, η εθνική τραγωδία μας… Η γλώσσα των δακρύων συνοδεύει το μαρτυρολόγιο της εθνικής μνήμης. Και το άτομο και το σύνολο κλαίει μέσα του, σαν ζωντανεύει η μνήμη και βγάζει στην επιφάνεια γεγονότα επώδυνα και καταστροφικά, γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή με τραύματα ανεπούλωτα και απώλειες αγαπημένων προσώπων, με βίαιη εγκατάλειψη του σπιτιού και της πατρίδας, με προσφυγιά και ανατροπή ονείρων…
Αυτές οι δακρυσμένες μνήμες, κυψέλες εθνικής μνήμης, είναι οι πιο βαθιές και πονεμένες μνήμες. Είναι όσες μας θυμίζουν ιστορικά γεγονότα όπως η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, η αποφράδα ημέρα της 29ης Μαΐου 1453, η Καταστροφή της Χίου 30 Μαρτίου 1822, η Καταστροφή των Ψαρών 21-22 Ιουνίου 1824, το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου 9 Νοεμβρίου 1866, η Έξοδος του Μεσολογγίου 10 Απριλίου 1826, η Μικρασιατική Καταστροφή καλοκαίρι 1922, τα ολοκαυτώματα επί γερμανικής Κατοχής (που ξεπερνούν τα 100), όπως το Κομένο Αύγ. 1943, η Δράκεια 18 Δεκ. 1943, το Δοξάτο 29 Σεπτ. 1941, ο Επτάλοφος 8 Οκτ. 1943, τα Καλάβρυτα 13 Δεκ. 1943, η Κάνδανος 3 Ιουνίου 1941, οι Λιγκιάδες 3 Οκτ. 1943, το Δομένικο 17 Φεβ. 1943, ο Χορτιάτης 2 Σεπ. 1944 κ.ά. Μας θυμίζουν, επίσης, τον Εμφύλιο πόλεμο 1946-1949, το Πογκρόμ στην Πόλη το 1955, την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο 1974.
Ο πιο δακρυσμένος μήνας για τον ελληνισμό είναι ο Σεπτέμβρης του 1922 και του 1955, είναι αυτός που κουβαλάει στους ώμους του πολύ αίμα και πόνο, κουβαλάει δυο μεγάλες ματωμένες μνήμες, την προσφυγιά και το πογκρόμ της Πόλης. Και τα δάκρυά του ποτίζουν τις ρίζες του δέντρου της εθνικής μνήμης. Σεπτέμβρης, Εθνικός μήνας μνήμης και δακρύων!

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το