Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
«Το θαύμα είναι η παιδική ηλικία της δικαιοσύνης»
(Τάσος Λειβαδίτης)
Στην περιοχή του Πλακιά και του Μύρθιου στη Νότια Κρήτη και ειδικότερα στο Λιβυκό του Ρεθύμνου υπάρχει μια τραπεζοειδής γεωγραφική έκταση, σα μια λειψή χερσόνησος, που οι ντόπιοι ονομάζουν Κόκκινα Χωράφια και η οποία κλείνεται ανάμεσα στην παραλία Δαμνόνι και στην παραλία του Πλακιά που σφραγίζεται από το εντυπωσιακό γεωλογικό ανάγλυφο του Παλίγκρεμνου.
Η περιφέρεια αυτή ξεφεύγει από το κρητικό ύφος και χρώμα, για να αποκτήσει μυθικό περίγραμμα και φανταστικές διαστάσεις που αποκλείουν την πρόσβαση στο τυχαίο και στο ευκαιριακό. Ωστόσο…
Από εκεί που τελειώνει η μια αμμουδιά, στο Δαμνόνι έως κι εκεί που θ’ αρχίσει η επόμενη, στον Παλίγκρεμνο του Πλακιά, με τις εντυπωσιακές κάθετες επιφάνειες των βράχων, η επίγεια μορφολογία πάει περίπατο…
Το πρωτογενές περιβάλλον χάθηκε, η ακτογραμμή αλλοιώθηκε και οι ανθρώπινες επεμβάσεις υπερακόντισαν το τοπίο, διαμορφώνοντας μια καινούργια εποχή, στυλιζαρισμένη αρκούντως, που μοιραία καταπίνει τις απλές συνήθειες των ανθρώπων κι αρχίζει μιαν νέα εποχή – εποχή οπερέτας, στην οποία συμμετέχουν δόκιμοι αρχιτέκτονες, μηχανικοί, ιεροφάντες και στρατηγικά μυαλά.
Που άδραξαν την ευκαιρία της ανανέωσης κι εμπλουτισμού των πηγών και μπήκαν στον χορό για να μας χορέψουν.
Και μας χορεύουν.
*
To αποκαλυπτικό οδοιπορικό μας έχει τρεις άξονες – αφετηρίες – κατευθύνσεις.
Η πρώτη τις γλυκές και ασύγκριτες παραλίες από το Δαμνόνι μέχρι τη Σχοιναριά, η δεύτερη το τριγωνικό θαύμα της Καλυψώς – το λίγο ώς πολύ διάσημο Πειρατικό Φιόρδ και η τρίτη τον Παλίγκρεμνο με τα κάθετα βράχια του, στην άκρη της παραλίας Πλακιά.
Θα προσπαθήσουμε να περπατήσουμε σε αυτά τα ξενικά φιόρδ που κλέβουν την εντύπωση με τα αλλοπρόσαλλα αφενός σχέδια και καρικατούρες επεμβατικών δραστηριοτήτων και αφετέρου με τη χαλύβδινη επέλαση του εξεζητημένου και του αντιποιητικού.
*
Θα ξεκινήσουμε από το θαύμα του Παλίγκρεμνου. Εκεί όπου, όπως λένε, σε κάθε πανσέληνο, από τον Σεπτέμβρη ώς τον Γενάρη, συμβαίνει ένα παράξενο και μαγικό φαινόμενο: To φως του φεγγαριού αντανακλάται στους κάθετους γυαλιστερούς βράχους και καθρεφτίζεται στη θάλασσα. Λένε μάλιστα πως από τη λάμψη της σελήνης αιχμαλωτίζονται πολλά καλαμάρια που οι ντόπιοι μπαίνουν στη θάλασσα και τα μαζεύουν…
Παλίγκρεμνος λοιπόν! Αισθήσεις εξωτικής γοητείας και ανεμοζάλης μας διακατέχουν σαν διαβάζουμε, ανεβαίνοντας, το ποίημα μιας ουράνιας κλίμακας που έχει ράψει για μας ένα γεωλογικό ρήγμα. Ο Παλίγκρεμνος είναι λοιπόν γι’ αυτούς του λόγους εμβληματικό τοπίο παγκοσμίου ενδιαφέροντος.
Από την άκρη της παραλίας και πιο συγκεκριμένα από το τέλος του δρόμου που ανηφορίζει ώς το τελευταίο ξενοδοχείο της περιοχής, διαπιστώνουμε πως έχει τοποθετηθεί πινακίδα με την ένδειξη «Πλακιάς – Καλυψώ». Από εκεί αρχίζει το μονοπάτι που συνδέει την παράλληλη με τη θάλασσα ακτογραμμή κάτω από τον Παλίγκρεμνο, αλλά και τον ορεινό διάδρομο – διάσχιση της χερσονήσου που καταλήγει στο φιόρδ των πειρατών που έχει μετασχηματιστεί σε αξιοποιημένη – με ό,τι αυτό συνεπάγεται – ξενοδοχειακή επιχείρηση πολλαπλών αστέρων και διευκολύνσεων.
Βαδίζοντας αρχικά σε ανήφορο ανοίγουμε κλειστό συρματόπλεγμα και στη συνέχεια το μονοπάτι διχάζεται για να πάρουμε το δεξιό σκέλος που θα μας βγάλει σε πέντε λεπτά κάτω από τον βραχώδη καταρράκτη του Παλίγκρεμνου.
Εκεί στεκόμαστε προσοχή. Είναι αδύνατο να περιγραφεί το θέαμα του πλακώδους αυτού τειχίου που υψώνει το φοβερό του βήμα στους ουρανούς.
Το μονοπάτι σύρεται σύρριζα στο κράσπεδο του βράχου ανάμεσα από θάμνους μεσογειακής βλάστησης, για να απομακρυνθεί τραβώντας σε βάθος όπου θα συναντήσουμε δυο τρία εξαιρετικά αναπάντεχα ευρήματα: To πρώτο είναι μια σπηλαιώδης εσοχή, μέσα από την οποία μορφοποιείται ο δακτύλιος του Πλακιά. Το δεύτερο η πολύ ωραία διάβαση του χείλους αυτού του γκρεμού με προστατευτικά τειχία και το τρίτο οι δυο τρεις γαλαρίες που έχουν διανοιγεί και διευκόλυναν κάποτε τους μεταλλωρύχους και σκαπανείς να διορύξουν και μεταφέρουν το κάρβουνο που παρήγαγε η περιοχή μέσω ράμπας σε βαγονέτα και από κει σε καράβια που στάθμευαν επί τόπου για να φορτώσουν.
Σήμερα έμειναν οι γαλαρίες, οι στοές, τα τειχία, οι ράμπες και οι διάδρομοι μεταφόρτωσης του υλικού.
Όμως!
*
Το τοπίο συνολικά σήμερα, από ό,τι πληροφορηθήκαμε, κινδυνεύει. Πώς; Μα ο Παλίγκρεμνος πέρα από τη διασημότητά του ως δραματικού ανάγλυφου μιας κατακόρυφης πλαγιάς, με τον γραμμικό γεωλογικό του καθρέφτη, παρουσιάζει μια σπάνια κατοπτρική επιφάνεια ενός ειδικού ρήγματος, όπως το λέει και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης και συνιστά γεωλογικό φαινόμενο μοναδικής σύστασης και δομής, την οποία ενδέχεται να κλονίσουν οι πιθανές διανοίξεις θεμελίων για την ανέγερση ξενοδοχειακού συγκροτήματος.
Το μοναδικό λοιπόν αυτό τοπίο του Πλακιά, που η πολιτεία οφείλει να το διασφαλίσει ως προστατευόμενο τοπίο, κινδυνεύει να χαθεί αν μπούνε μπουλντόζες και υποσκάψουν τα θεμέλια του ρήγματος.
Τέλος η περιοχή του Παλίγκρεμνου, πέρα από την οικολογική της σημασία με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των βράχων, έχει τεράστια ιστορική και πολιτιστική αξία, αφού συνδέεται με τις μεταλλευτικές δραστηριότητες που έλαβαν χώρα στον παρακείμενο γκρεμό.
Ο Παλίγκρεμνος αποτελεί τελικά έναν από τους σημαντικότερους γεώτοπους της Κρήτης κι έχει προταθεί να συμπεριληφθεί στον Άτλαντα των Γεωλογικών Μνημείων του Αιγαίου.
*
Επιστρέφοντας στην αρχική μας θέση παίρνουμε το άλλο μονοπάτι για τα βράχια της Καλυψώς. Το μονοπάτι είναι ανηφορικό και τραβερσάρει την πλαγιά που βλέπει την παραλία του Πλακιά περνώντας πάνω από την οροφή του Παλίγκρεμνου, για να σκεπάσει τη μεγάλη ράχη και να βρεθεί ύστερα από μισή ώρα στο πέρασμα της Ψαρέλας. Του ενός δηλαδή από τα δυο ακρωτήρια της Καλυψώς. Το άλλο είναι το Κακομούρι ή η Κακιά Μούρη, ένας μαυριδερός βράχος που τεντώνει την ξερακιανή του αορτή στο λιβυκό σφραγίζοντας τις δυο πλευρές της χερσονήσου. Του Πλακιά και του Δαμνόνη. Όλη η περιοχή του ακρωτηρίου έχει προταθεί επανειλημμένα για να προστατευθεί, ώστε να μην αλλοιωθεί ο πλούσιος γεωλογικά χαρακτήρας του.
Το μονοπάτι στεγνό και πετρώδες θα γυρίσει ανατολικά και θα αρχίσει να κατηφορίζει αντικρίζοντας πια τις εγκαταστάσεις της Καλυψώς στο στενό βύθισμα της στεριάς ανάμεσα στις κορδέλες που σχηματίζει το εξαιρετικά πρωτότυπο τοπίο της Καλυψώς. Θα σβήσει το μονοπάτι μονάχα όταν θα πέσει στον δρόμο που έρχεται από το Δαμνόνι ή τον Πλακιά.
Τα βράχια της Καλυψώς και το Πειρατικό Φιόρδ
Κατηφορίζοντας από τον ασφαλτόδρομο πια θα περάσουμε μια ιδιότυπη γκρίζα μοναστική πύλη για να πέσουμε μέσα σε μια πολιτεία ανώμαλα αναπτυγμένη κατά το μήκος της μεγαλοσύνης του φυσικού τοπίου. Δωμάτια, διαμερίσματα, βεράντες, κοινόχρηστοι χώροι, πισίνες και μεταποιημένα ιστιοφόρα, σκαλιά, κουπαστές διάδρομοι, και ξανά διάδρομοι, στροφές, γραφεία, λουτήρες, και στο τέρμα όλων αυτών το πρώην φυσικό θαύμα μιας θαλάσσιας γλώσσας που εισχωρεί σε μέγα βάθος, ενώ από δω κι από κει έχουν εγκιβωτιστεί ξαπλωτούρες, παγκάκια, σχοινιά και σχοινάκια, απλώστρες, ντόκοι, ανοίγματα στους βράχους, τσιμεντοστρώσεις, και σιδερένιες κουπαστές για τους λουόμενους και τους βουτηχτές.
Αν το όλο τοπίο το φανταστείς ή το δεις από ψηλά – και μάλιστα αφαιρετικά – μπορεί και να σου εμποιηθεί μια σοβαρή εντύπωση για την πρωτογένεια – κυρίως – του τοπίου, το οποίο έχει απαράδεκτα αλλοιωθεί για να γίνει βορά στα μάτια και τις αισθήσεις των κυνηγών του εξεζητημένου, με μονάδες προστιθέμενης αξίας είτε πάνω στα ίδια τα μονόπετρα βράχια είτε στα επιθαλάσσια άντρα που τρυπήθηκαν για να δημιουργήσουν οιονεί θαυμασμούς και εντυπώσεις.
Μια βραχόσκαλα που έχει σκαλιστεί επάνω στον όρθιο τοίχο και είναι κλειδωμένη, γιατί πραγματικά αποτελεί πρωτότυπη διείσδυση στο υπερκείμενο τοπίο, καρφωτή πάνω από τη θάλασσα δημιουργεί πρόσθετες ψευδαισθήσεις παραμυθητικής αλληγορίας.
Εντέλει το σύνολο του λεγόμενου πειρατικού φιόρδ σε συνδυασμό με τις κατασκευές, τις τεχνολογικές προσθήκες και τα ελκυστικά τερτίπια των εμπνευστών αυτής της τουριστικής παραμυθούπολης, αφήνει ξινόπικρες αναμνήσεις και παραπέμπει σε ξενικά τοπογραφήματα, μάλλον αφιλόξενα και διόλου ελληνικά…
Θα συμφωνήσω με τις απόψεις του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Ρεθύμνου που αποφαίνεται ότι «ο άνθρωπος πρέπει να κατοικεί στα τοπόσημα μόνο πνευματικά και όχι σωματικά»…
Αυτό τα λέει όλα. Άλλωστε η εμπορευματοποίηση της θέας έχει τα όριά της…
Μάης του 2021