Ο Νίκος Τσούκας και ο ελληνορθόδοξος πολιτισμός

Του Μ. Γ. Βαρβούνη,
καθηγητή Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας,
κοσμήτορα της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών
Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Η αιφνίδια και αδόκητη κοίμηση του Νίκου Τσούκα, σεβαστού φίλου και πολύτιμου συνεργάτη, δεν στέρησε μόνο την οικογένειά του από έναν εξαίρετο πατέρα, έναν αφοσιωμένο σύζυγο και έναν στοργικό παππού, αλλά και την πολιτιστική μας πραγματικότητα από έναν συνειδητό και πεπειραμένο λειτουργό του πολιτισμού μας. Και μάλιστα, έναν γνήσιο εκπρόσωπο της παραδοσιακής ελληνορθόδοξης πολιτιστικής δημιουργίας, που εκφραζόταν μέσα από το πνεύμα της εποχής μας και διά των πλέον σύγχρονων τεχνολογικών κατακτήσεων.
Όπως είναι γνωστό από τα βιογραφικά του στοιχεία, ο Νίκος Τσούκας, γεννήθηκε στη Μακρινίτσα Πηλίου, την οποία υπηρέτησε ως κοινοτάρχης από το 1990 έως το τέλος του 2002. Ασχολήθηκε με τον Πολιτισμό, τον Αθλητισμό και εν γένει τα κοινά από το 1974. Στον χώρο του πολιτισμού, είχε μακρά και γόνιμη θητεία: Ειδικός συνεργάτης σε θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Πολιτισμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας (2007 – 2010). Από το 2006 μέχρι τον Ιούλιο του 2013, είχε την ευθύνη των δράσεων και εκδηλώσεων στο «Κοινωφελές Ίδρυμα Νικολάου και Ελένης Πορφυρογένη», στην Αγριά Βόλου. Παραλλήλως δε συμμετείχε στα Δ.Σ. πλείστων κοινωνικών και πολιτιστικών φορέων, έχοντας αναδειχθεί σε πραγματικό πρωταγωνιστή των πολιτιστικών δρωμένων της Μαγνησίας, με τρόπο όμως που υπερβαίνοντας τα όρια του τοπικού έδινε υπερτοπικά και πανελλήνια διδάγματα, σε όσους θα ήθελαν να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο προσφοράς και δράσης.

Από τις πάμπολλες και πάντα επιτυχείς και υποδειγματικές πολιτιστικές δράσεις του, τις σχετιζόμενες με τον λαϊκό πολιτισμό της ιδιαίτερης πατρίδας του, αξίζει να αναφερθεί ο συντονισμός και η ευθύνη για τη σύνταξη του φακέλου σχετικά με την ένταξη του Λαϊκού Δρώμενου, «Οι Μάηδες της Μακρινίτσας Πηλίου», με βάση τον οποίο το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στις αρχές του 2022, ενέκρινε την εγγραφή του στο «Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας». Καρποί αυτής της ενασχόλησης υπήρξαν τόσο το βιβλίο Οι Μάηδες της Μακρινίτσας (Βόλος 2014, σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Καπανιάρη), το οποίο κέρδισε το «Καυταντζόγλειο βραβείο» της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, την ίσια χρονιά, όσο και η διοργάνωση, τον Μάιο του 2024, του συνεδρίου για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά και τα λαϊκά δρώμενα, στη Μακρινίτσα.
Από τον Σεπτέμβριο του 2013 και ώς το τέλος της ζωής του συμμετείχε στη σύσταση, συγκρότηση και λειτουργία του φορέα πολιτισμού της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού «Μαγνήτων Κιβωτός, για τη διάσωση του πολιτιστικού αποθέματος», κατέχοντας τη θέση του γενικού γραμματέα του Διοικητικού Συμβουλίου του. Από τη θέση αυτή, σε στενή συνεργασία με τον πρόεδρο και εμπνευστή του φορέα αυτού, τον σεβασμιότατο μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιο, έδωσε έργο που πιστεύω ότι θα μείνει στην ιστορία της διαχείρισης του παραδοσιακού πολιτιστικού αποθέματος στον τόπο μας.

Στο πλαίσιο αυτό ήταν που τον γνώρισα, με τη μεσολάβηση ενός άλλου εξαίρετου εκπαιδευτικού, στελέχους της εκπαίδευσης στη Θεσσαλία, ταυτόχρονα δε ερευνητή, διδάκτορα Λαογραφίας, συγγραφέα και εξαίρετου μελετητή του λαϊκού πολιτισμού μας υπό το πρίσμα των τεχνολογιών αιχμής και των κατακτήσεών τους, του Αλέξανδρου Καπανιάρη. Καταλύτης για την γνωριμία και τη συνεργασία αυτή υπήρξε ο σεβασμιότατος κ. Ιγνάτιος, ο ρηξικέλευθος ιεράρχης με την πρωτοποριακές και υποδειγματικές πολιτιστικές δράσεις, με την έμπνευση, καθοδήγηση και ευλογία, αλλά και υπό την πνευματική και πατρική του οποίου εργαστήκαμε όλα τα χρόνια της συνεργασίας μας.

Μέσα από αυτή τη συνεργασία, που πήρε και θεσμική μορφή διά του πρωτοκόλλου συνεργασίας με το «Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας» του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, το οποίο έχω την τιμή να διευθύνω, γνώρισα καλύτερα τον Νίκο Τσούκα, το πάθος, την αγάπη του για την Εκκλησία και την ελληνορθόδοξη παράδοσή μας, την ευγένεια, τη συνέπεια, την αποτελεσματικότητα και την έγνοια του για κάθε έργο αγαθό. Είχε όχι μόνο αγάπη, αλλά και βαθιά γνώση για κάθε πτυχή του ελληνορθόδοξου πολιτισμού μας, διάβαζε πολύ και όντας ουσιαστικά αυτοδίδακτος ήταν ταυτοχρόνως και ουσιαστικός στις εμβαθύνσεις του. Διέθετε υπομονή, διακριτικότητα και έξοχη αίσθηση συνεργατικού πνεύματος, γι’ αυτό και κάθε συνεργασία μαζί του ήταν πάντοτε μια ιδιάζουσα ευχάριστη και μαζί εποικοδομητική και αμοιβαίως επιμορφωτική συνεργασία.

Αν κανείς δει συνολικά τα έργα και τις δράσεις που εκτέλεσε και επέβλεψε, θα παρατηρήσει ότι ασχολήθηκε με την έρευνα και την καταγραφή, την έκδοση των περίφημων πλέων ετήσιων ημερολογίων της «Μαγνήτων Κιβωτού», πάντοτε πρωτότυπων και βιβλιογραφικά, αλλά και εκδοτικά, καλαίσθητων και πολύτιμων, και φυσικά βιβλίων, όπως για παράδειγμα το Ήρθαν τα καράβια τα Ζαγοριανά. Όψεις και μνήμες της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Ανατολικό Πήλιο (1600 – 1960), το 2015, και πάλι σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Καπανιάρη. Ασχολήθηκε επίσης με τη διοργάνωση συνεδρίων, σεμιναρίων επιμορφωτικών και σειράς μαθημάτων, διαλέξεων και κύκλων ομιλιών, που είχαν κάθε φορά εξαίρετη επιτυχία.
Ξεχωριστά πρέπει νομίζω να αναφερθεί η συμβολή του στη διοργάνωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων της «Ναυτικής Εβδομάδας» και των «Παρακλήσεων του Δεκαπενταύγουστου», στον Βόλο και τη Μαγνησία γενικότερα, διότι αυτές υπήρξαν μέχρι σήμερα υποδειγματικές και παραδειγματικές για ανάλογες μελλοντικές εκδηλώσεις. Μέσα από τις εκδηλώσεις αυτές, ο Νίκος Τσούκας, πάντα με την καθοδήγηση και την πολύτιμη επίβλεψη και συνεισφορά του σεβασμιότατου κ. Ιγνατίου, κατάφερε να προβάλει παραδοσιακές αξίες και εκφάνσεις με τη σύγχρονη τεχνολογία και αισθητική, την παραδοσιακή ελληνορθόδοξη με τη σύγχρονη συλλογική και ατομική πολιτιστική δημιουργία, την ομαδική δράση με την ατομική πρωτοβουλία, σε ένα εξόχως επιδραστικό, καλαίσθητο και πραγματικά λαμπερό αποτέλεσμα.

Την πορεία αυτή, η οποία δημιούργησε και πρόβαλε πανελληνίως, αλλά και έξω από τα όρια της πατρίδας μας, ένα εξαίρετο πρότυπο διαχείρισης, αναστοχασμού, αναδημιουργίας και τελικά πρωτότυπης πολιτιστικής σύνθεσης σχετικά με τις μορφές του ελληνορθόδοξου πολιτισμού μας, ήρθε να ανακόψει η αιφνίδια κοίμησή του. «Ούτως έδοξε τω Κυρίω, και ούτως εγένετο. Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον». Ωστόσο ο Νίκος Τσούκας άφησε πίσω την παρακαταθήκη του, και συνεργάτες πεπειραμένους πια, όπως ο κ. Αλέξανδρος Καπανιάρης, που πιστεύω ότι θα συνεχίσουν, με τη χάρη του Θεού και την πατρική ευλογία και επίνευση του σεβασμιότατου κ. Ιγνατίου, το έργο αυτό.
Εύχομαι ολόψυχα και ολόθερμα ο Κύριος της Ζωής και του Θανάτου να τον αναπαύσει «εν χώρα ζώντων, όπου επισκοπεί το φως του προσώπου Του». Ο Νίκος Τσούκας μας δίδαξε με την αίρεση βίου του, τη ζωή, τη δράση και το έργο του. Μας έδειξε έναν κόσμο στον οποίο το παραδοσιακό μπορεί να συνυπάρξει με το σύγχρονο, με αμοιβαίο σεβασμό, και στον οποίο ο παραδοσιακός πολιτισμός μπορεί να εμπνεύσει και να ομορφύνει τη σύγχρονή μας καθημερινότητα. Ελπίζω ότι το έργο του θα συνεχιστεί, και πρέπει να γίνει αυτό, ώστε όλα όσα κατακτήθηκαν από την υποδειγματική «Μαγνήτων Κιβωτό» να μη χαθούν, αλλά να συνεχίσουν να λάμπουν ως «ο λύχνος επί την λυχνία».
Ο Κύριος ας χαρίσει στους οικείους του την εξ ύψους παρηγορία, που σίγουρα θα πρέπει να συσχετιστεί με την αίσθηση της μοναδικότητας της λαμπρής και φωτισμένης προσωπικότητάς του. Παραλλήλως δε ας δώσει τη φώτισή του στους συνεργάτες του ώστε να συνεχίσουν το έργο του. Το οφείλουμε αυτό όχι μόνο στη μνήμη του, αλλά και στον ελληνορθόδοξο πολιτισμό μας, την ουσιαστική κληρονομιά και περηφάνια μας, την οποία ο Νίκος Τσούκας τόσο πιστά και αποτελεσματικά διά βίου υπηρέτησε.