Ο Νίκος Παπαδόπουλος στο ερωτηματολόγιο του Proust “Ας κάνουμε όλοι αυτό το λίγο και φαινομενικά ασήμαντο, αλλά ας το κάνουμε στο εδώ και στο τώρα”

Επιμέλεια
Μαίρη Τσακνάκη Γαβαλά

Σημερινός μου καλεσμένος ο δικηγόρος και συγγραφέας Νίκος Παπαδόπουλος.

Καλώς ήρθατε στην κυριακάτικη «Θεσσαλία».
Μετά από μια επεισοδιακή εβδομάδα, εκλογές με εκπλήξεις, καύσωνες κ.λπ., κ.λπ. να ’μαστε εδώ, ενώπιος ενωπίω.
Σε σας ο λόγος, κύριε Παπαδόπουλε.
Μιμούμενος τον αγαπημένο μου Proust σας πετώ το μπαλάκι με λέξεις κι εσείς…, λέτε, λέτε, λέτε…
Παιδικά χρόνια. Καταγωγή. Σπουδές. Καριέρα. Εντός και εκτός δικαστηρίων. Το γράψιμο. Τα όνειρα, οι ελπίδες. Τελικά ο Βόλος σάς πληγώνει;
Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και τη θερμή φιλοξενία στη στήλη σας στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας «Θεσσαλία».
Γυροφέρνοντας στα χέρια το μπαλάκι που μου ρίξατε με την πρώτη σας φράση «παιδικά χρόνια», θυμάμαι πως έζησα όμορφα παιδικά χρόνια. Άλλες εποχές ίσως, μα χάρηκα την παιδική μου ηλικία, η οποία είχε μεγαλύτερη διάρκεια απ’ ό,τι σήμερα. Γεννημένος το 1974, πρόλαβα να παίξω, να τρέξω, να λερωθώ, να ματώσω, να τιμωρηθώ διά της ράβδου ή διά της παλάμης, να γελάσω, σμιλεύοντας φιλίες που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Οι πιο ζωντανές παιδικές αναμνήσεις κυοφορήθηκαν στον οικισμό της Μεγάλης Βελανιδιάς, λίγο πριν τη Νέα Αγχίαλο, όπου περνούσα τα καλοκαίρια στο εξοχικό της οικογένειας. Μεγάλες παρέες, ώρες ατελείωτες στη θάλασσα, παιχνίδι μέχρι το βράδυ, διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων τα μεσημέρια. Στη Μεγάλη Βελανιδιά ο γλάρος Ιωνάθαν μ’ έμαθε να πετώ με τα δικά μου φτερά, έκανα τις πρώτες μου εξερευνητικές αποδράσεις παρέα με τον Τομ Σώγιερ, ψάρεψα στη θάλασσα του Παγασητικού μαζί με τον Γέρο του Έρνεστ Χέμινγουεϊ και σκάρωσα έναν δικό μου κώδικα τιμής, υπό το βλέμμα του Δον Κιχώτη και του Ιβαννόη.
Όσον αφορά στην «καταγωγή» μου, ο παππούς εκ της πατρικής γραμμής ήρθε πρόσφυγας το 1922 από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας και ο παππούς εκ της μητρικής καταγόταν από το Κεραμίδι και παντρεύτηκε κι έζησε στα Κανάλια Μαγνησίας. Κάποιες αφηγήσεις τους ηχούν ακόμα στ’ αυτιά μου και της ζωής τους το παράδειγμα αποτέλεσε ανεκτίμητη κληρονομιά. Αμφότεροι αντιστασιακοί τα χρόνια της γερμανικής κατοχής, δουλευταράδες, τίμιοι, ταπεινοί και άξιοι άνθρωποι. Τους συναντώ καμιά φορά στον ύπνο μου, να κάθονται σ’ ένα παγκάκι στην πλατεία Ελευθερίας ή στα παλιά καπηλειά της οδού Ιωλκού και να μου χαμογελούν. Ποτέ δεν με ξέχασαν, παρότι έφυγαν νωρίς. Όλα τα υπόλοιπα τα οφείλω στους γονείς μου, φροντίζοντας να τους το λέω και να τους το δείχνω έμπρακτα.
Σπούδασα στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, απ’ όπου αποφοίτησα το 1997. Παράλληλα με τις σπουδές παρακολούθησα μαθήματα φωτογραφίας και ως μέλος του Φωτογραφικού Ομίλου του ΑΠΘ συμμετείχα στις πρώτες μου ομαδικές εκθέσεις στη Θεσσαλονίκη, με ασπρόμαυρες φωτογραφίες, τις οποίες εμφάνιζα και τύπωνα σε σκοτεινό θάλαμο με την παραδοσιακή τεχνική (δεν υπήρχαν βλέπετε τότε οι ψηφιακές ευκολίες). Ταυτόχρονα, εργαζόμουν ως dj σε μαγαζιά της πόλης και ως μουσικός παραγωγός σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, ενώ για κάποια φεγγάρια ως κομπάρσος και βοηθός σκηνογράφου στο «Βλέμμα του Οδυσσέα» του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Μετά την αποφοίτηση, το 1997, υπηρέτησα για 21 μήνες στο πολεμικό ναυτικό και συγκεκριμένα στη Φρεγάτα Ύδρα, στα καταστρώματα της οποίας κυμάτισα 20 μήνες της ζωής μου, γυρνώντας όλο το Αιγαίο και ταξιδεύοντας μέχρι την Αίγυπτο, τη Συρία και τη Σικελία.
Την 01.01.2000 αποκτώ την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος του δικηγόρου και ως μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Βόλου ασκώ μέχρι και σήμερα μάχιμη δικηγορία, δίχως ωστόσο να εγκαταλείψω τις λοιπές ενασχολήσεις μου. Από το 2001 έως και το 2010 διετέλεσα μουσικός παραγωγός στο Δημοτικό Ραδιόφωνο του Βόλου με την εκπομπή «delirium tremens» και συμμετείχα σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας στον Βόλο και την Αθήνα. Μα το σημαντικότερο απ’ όλα είναι πως είμαι πατέρας δύο αξιοθαύμαστων παιδιών, τα οποία δίνουν νόημα και αξία σε ό,τι έχω καταφέρει μέχρι σήμερα.
Όσον αφορά στο «γράψιμο», τούτο ξεκίνησε επιδερμικά τα χρόνια του γυμνασίου, για να εξελιχθεί σε σοβαρή ενασχόληση την περίοδο που υπήρξα φοιτητής. Ίσως η ευθύνη γι’ αυτό να βαρύνει τον Νίκο Καζαντζάκη, τον Αλμπέρ Καμύ, τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Μίλαν Κούντερα, τον Φραντς Κάφκα, τον Χόρχε Λούι Μπόρχες, τον Τάσο Λειβαδίτη και μερικούς δεκάδες ακόμα. Συναυτουργοί προς τούτη τη στροφή προς τη γραφή υπήρξαν οι μουσικές και οι στίχοι των Smiths, του Nick Cave, των Joy Division, του Nick Drake, του Tim Buckley, της Κατερίνας Γώγου, της Λένας Πλάτωνος κ.ά. Μα τι τα θέλετε; Τα δυνατά υποθαλάσσια ρεύματα της μετεφηβικής ηλικίας σε μία πλανεύτρα πόλη, όπως η Θεσσαλονίκη, ποτέ δεν ξέρεις εκ των προτέρων σε ποια πέλαγα θα σε ρίξουν και σε ποιες Συμπληγάδες επιλογών θα σε οδηγήσουν. Έγραφα κυρίως διηγήματα, τα οποία με τα χρόνια ξεπέρασαν τα πεντακόσια, και τα οποία σπάνια μοιραζόμουν με τρίτους (μια και δεν μου έφταιγαν σε τίποτα οι άνθρωποι). Η συγγραφή είναι μια απελευθερωτική διαδικασία ενδοσκόπησης και ανάταξης, μέσω της οποίας ο γράφων εξορύσσει σκέψεις από τα βάθη του νου του για να τις φέρει στην επιφάνεια. Οι σκέψεις αποκτούν υλική υπόσταση πάνω στο γραπτό, ντυμένες με τις λέξεις που κόβει και ράβει η έμπνευση της στιγμής. Το γραπτό σού μιλάει, σου θυμίζει, σε κατηγορεί, σε συγχωρεί, σου κρατά συντροφιά, σε ρωτάει, και καθώς κοιτάζεις τον αντικατοπτρισμό σου πάνω στη γραφή κατανοείς τον εαυτό σου λίγο καλύτερα κι αλαφρώνεις. Ταυτόχρονα, όπως συμβαίνει σε κάθε είδους εξόρυξη, έχεις κατέβει ένα επίπεδο πιο βαθιά μέσα σου, όπου σε περιμένουν νέες σκέψεις. Και μέσω αυτής της συνεχούς και περιπετειώδους ανασκαφής συστήνεσαι κάθε φορά και με μια διαφορετική πλευρά του εαυτού σου, ενώ συνάμα κατανοείς τους άλλους καλύτερα. Γράφω όποτε νιώθω την ανάγκη να γράψω και όχι βάσει χρονοδιαγράμματος ή για να περάσω την ώρα μου. Το ζητούμενο με τη συγγραφή είναι να είσαι ειλικρινής και όχι να γράφεις όσα θ’ άρεσε στον εαυτό σου ή στους άλλους ν’ ακούσουν. Εάν η γραφή σου είναι προσποιητή, αυτάρεσκη, παραμορφωτικά ωραιοποιημένη, τότε δεν σε οδηγεί πουθενά, τουναντίον σε αποπροσανατολίζει. Όταν κάποιος κρατά το μολύβι εξομολογείται πρωτίστως στον ίδιο του τον εαυτό. Εάν θελήσει αργότερα να καθελκύσει τους λογισμούς του με τη μορφή ενός βιβλίου, τότε πια το πηδάλιο θα το κρατά ο αναγνώστης και θ’ αρμενίζει στα πέλαγα της δικής του σκέψης με το σκαρί του βιβλίου. Ο συγγραφέας μένει πάντα πίσω στο καρνάγιο να κουνά το μαντήλι σ’ εκείνη ή εκείνον που σαλπάρει με το βιβλίο του. Τώρα, εάν ύστερα απ’ όλα τα παραπάνω με ρωτήσετε εύλογα, πώς κι αποφάσισα να προχωρήσω στην έκδοση μιας συλλογής διηγημάτων θα σας απαντήσω πως τούτο οφείλεται καθαρά στα παιδιά μου και ιδιαίτερα στον γιο μου. Ένα βράδυ, μετά από πιέσεις φίλων και γνωστών να εκδώσω επιτέλους κάποια διηγήματα, ζήτησα τη γνώμη των παιδιών μου για το εάν θα έπρεπε να το τολμήσω, φροντίζοντας να τους επισημάνω τους κινδύνους της έκθεσης, της απογοήτευσης μίας ενδεχόμενης αποτυχίας, των αρνητικών σχολίων του τύπου «από πού κι ώς πού ο Παπαδόπουλος συγγραφέας» ή «γέμισε ο τόπος συγγραφείς» και άλλα παρόμοια ενθαρρυντικά σχόλια. Και σ’ όλα τούτα η αθωότητα ενός παιδιού αποκρίθηκε πως θα ήθελε, όταν περάσουν τα χρόνια, να βλέπει το βιβλίο του πατέρα του στο ράφι μιας βιβλιοθήκης ή ενός βιβλιοπωλείου και να μπορεί να τον ξαναδιαβάζει, όταν εκείνος δεν θα είναι κοντά τους. Όπως πολύ καλά φαντάζεστε, το ίδιο κιόλας βράδυ ανοίχτηκαν παλιά τετράδια, σημειώσεις, ηλεκτρονικά αρχεία και σταχυολογήθηκαν τα διηγήματα εκείνα που περιέκλειαν τις συμβουλές μου στα παιδιά για όλο «το πέρασμα» της ζωής τους.
«Τα όνειρα και οι ελπίδες». Υπάρχουν, αλλά ταυτόχρονα είναι και σαν να μην υπάρχουν, αφ’ ης στιγμής αφορούν σ’ ένα αδιάβατο μέλλον. Τυγχάνω, βλέπετε, ένθερμος οπαδός του παρόντος, του εδώ και του τώρα. Δυστυχώς, ένα όνειρο ή μιαν ελπίδα μάς κάνουν πολλές φορές ν’ αγνοούμε ή να υποθηκεύουμε το παρόν. Οι λέξεις «μακάρι, εάν, όταν, θα ήθελα» μας παρασέρνουν από το μονοπάτι που βαδίζουμε σ’ ένα άλλο φανταστικό σημείο της διαδρομής, το οποίο ίσως ποτέ δεν θ’ αγγίξει το πέλμα μας. Μα η τοπογραφία του παρόντος, η ευλογία της στιγμής και η συνειδητοποίηση της ύπαρξης στο τώρα είναι αυτή ακριβώς η ελπίδα και τ’ όνειρο συνάμα που αναζητούμε. Το βιβλίο «το πέρασμα» από τις εκδόσεις ΗΒΗ (2022) τούτο ακριβώς πραγματεύεται μέσα από 34 διηγήματα, τα οποία συνδέονται μ’ ένα αχνό νοηματικό νήμα, όπως συνδέονται οι στιγμές μας από τότε που γεννηθήκαμε. Δηλώνω ονειροπαρμένος και ονειρόπληκτος, μα με ορθάνοιχτα τα μάτια και το βλέμμα μου καρφωμένο πάνω στον μαγνητικό βορρά του παρόντος. Δεν ονειρεύομαι λ.χ. ένα όμορφο φαγητό, αλλά κάθομαι και το μαγειρεύω, δεν ονειρεύομαι μια βόλτα με τη βάρκα στον Παγασητικό, αλλά μπαίνω στη βάρκα και φεύγω, δεν ελπίζω σ’ έναν καλύτερο κόσμο, αλλά με τις καθημερινές μου πράξεις και τη συμπεριφορά δίνω στην ύπαρξη ενός καλύτερου κόσμου μιαν ανάσα πραγμάτωσης, έστω και μικρή.
Τέλος, λίγο πριν σας επιστρέψω το μπαλάκι, με ρωτάτε αν ο Βόλος με πληγώνει. Η απάντηση είναι πως όχι, δεν με πληγώνει. Γέννημα θρέμμα Βολιώτης, αγαπώ τον τόπο μου και νιώθω τυχερός που εγώ και τα παιδιά μου ζούμε σ’ αυτόν. Κάθε γωνιά της πόλης, κάθε σοκάκι και μιαν ανάμνηση. Ακόμα και οι κακές με οδήγησαν πιο πέρα, με δίδαξαν, μ’ έκαναν να γνωρίσω καλύτερα τον εαυτό μου. Δηλώνω συμφιλιωμένος με αυτό που είμαι και για τούτο οφείλω πολλά σε τούτη την πόλη και τους ανθρώπους της. Αυτό αποτελεί δίχως άλλο έναν λόγο παραπάνω να διαφυλάξουμε την ομορφιά της και να βελτιώσουμε τις συνθήκες διαβίωσης σ’ αυτή. Ειλικρινά θλίβομαι για τα ποσοστά των ατμοσφαιρικών ρύπων που την πνίγουν, για τη ρύπανση του Παγασητικού, για τους λιγοστούς χώρους πρασίνου. Φανταστείτε πώς θα ήταν η ζωή μας στον Βόλο, εάν ήταν πιο φιλικός προς το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Θα βελτιωνόταν η διάθεσή μας, θα οξυγονώνονταν οι σκέψεις μας, θα είχαμε μια διαφορετική ενέργεια, θα ζούσαμε περισσότερα χρόνια για να τον χαρούμε. Κι ας κρατήσουμε τούτο για το τέλος. Ας κάνουμε όλοι αυτό που μπορούμε, αυτό το λίγο και φαινομενικά ασήμαντο, αλλά ας το κάνουμε στο εδώ και στο τώρα. Αυτή θαρρώ πως θα είναι η μόνη επανάσταση που θα καταφέρουμε να κερδίσουμε μια για πάντα.
Σας ευχαριστώ πολύ.