Ο Μουτζούρης της ζωής… και των παραμυθιών

Του Δημήτρη Β. Προύσαλη,
υπ. δρ. ΕΚΠΑ,
προφορικού αφηγητή

Μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του πηλιορείτικου κοσμοχρόνου, με αδιάλειπτη παρουσία στη σκέψη των Πηλιορειτών νοερά και αργότερα των όποιων τυχερών ταξιδευτών του, βρίσκεται σταθερά στην καρδιά των ντόπιων με ανάκληση συναισθηματική της βιωμένης σχέσης, αλλά και με την επιβλητική και συνάμα συμπαθητική παρουσία της μορφής. Τούτη αποτελεί μια ιδιαίτερη «οντότητα», που δεν είναι άλλη από τον Μουτζούρη, θρυλικό συρμό της κοινωνίας του Βόλου μα και του βουνού των Κενταύρων. Οι ανάγκες του «εκσυγχρονισμού» και η έλλειψη σχετικών σιδηροδρομικών υποδομών στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, οδηγούν αρχικά στη δημιουργία των Σιδηροδρόμων Θεσσαλίας το 1884, όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης, αναθέτει τον σχεδιασμό στον Ιταλό Εβαρίστο Ντε Κίρικο, ήδη από το 1880. Η κατασκευή και ανάπτυξη σιδηροδρομικών δικτύων, στην εποχή του Τρικούπη, στα τέλη του 19ου αιώνα, φέρνει τη συγκοινωνιακή πρόοδο, την επικοινωνία της περιοχών της επαρχιακής περιφέρειας με τα «αστικά» κέντρα, καθώς και την κινητικότητα εμπορευμάτων και επιβατών, αλλά κυρίως τη δημιουργία ενός τοπικού δικτύου που αλλάζει τα δεδομένα και την ποιότητα στις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η αξιοποίηση μέσων μεταφοράς για την εμπορική και οικονομική ανάπτυξη της πλούσιας και εύφορης σε γεννήματα καρπών γης της πηλιορείτικης χερσονήσου, αλλά και της κάλυψης των αναγκών ενός πολυπληθούς πληθυσμού που άγγιζε τις 60.000 κατοίκους την εποχή εκείνη, υπήρξε ήδη αιτία προβληματισμού, αλλά και στο επίκεντρο συζητήσεων στην ελληνική Βουλή από το 1878, αλλά χρειάζεται αρκετός χρόνος για να δρομολογηθούν αποφάσεις και να ωριμάσουν οι αντικειμενικές συνθήκες που θα επιβάλλουν την έναρξη έργων. Η παρουσία του τρένου και η κίνησή του αρχικά μέσα στο εμποροβιομηχανικό κέντρο του Βόλου, το καθιστά μέσο συγκοινωνιακής χρήσης και εντός αστικού ιστού, ως τροχιόδρομου, γεγονός που αποτυπώνεται σε καρτ ποστάλ της εποχής με τον συρμό να διαπερνά τότε την οδό Δημητριάδος, ανάμεσα στα εμπορικά καταστήματα. Η κατασκευή της σιδηροδρομικής υποδομής χαρακτηρίζεται από μια ιστορική μοναδικότητα, από τις πολλές που εντοπίζονται στην «τοπογεωγραφία» των υποδομών του συρμού: Η ιδιοφυής προσαρμοστικότητα του Εβαρίστο Ντε Κίρικο στις δεδομένες αντικειμενικές συνθήκες δημιουργεί μια δισυπόστατη διάσταση στις γραμμές: Τη «θεσσαλική» εκδοχή πλάτους 1,00 μ. και την προσαρμοσμένη της μορφής 0,60 μ. του Μουτζούρη, που προκύπτει από τη χρηστική αξιοποίηση των βοηθητικών γραμμών που παγιώνουν την παρουσία τους, όπως μπορεί να δει κανείς, δημιουργώντας αρχικά μια εκδοχή τραμ εκτός των τειχών της πόλης του Βόλου μέχρι τον Άναυρο και την Αγριά. Η γραμμή γνωρίζει την ενθουσιώδη υποδοχή των μετακινούμενων, καθιστώντας την μέχρι σήμερα, την πιο στενή εν λειτουργία γραμμή σε παγκόσμιο επίπεδο. Αργότερα η προσαρμογή της γραμμής στην κοινώς εντοπιζόμενη πλάτους 1,44 μ. περίπου (π.χ. γραμμή Βόλου-Λάρισας) αφήνει ένα «μνημείο» τόσο επινόησης, όσο και λειτουργικής χρηστικής συνύπαρξης ορατό στον Άγιο Κωνσταντίνο Βόλου με τις γραμμές «τριπλού εύρους» να μπολιάζουν τα δικά τους υλικά «ίχνη» στον χώρο. Η αρχική κατασκευή της γραμμής Βόλου-Λεχωνίων μέχρι το 1896 απόστασης δώδεκα χιλιομέτρων οδηγεί στην επιβεβλημένη αργότερα επέκτασή της σε άλλα δεκαέξι χιλιόμετρα μέχρι το κεφαλοχώρι των Μηλεών, κεντρικό σημείο μετεπιβίβασης ταξιδιωτών, αλλά και μεταφόρτωσης αγαθών στα 1903. Ο Ντε Κίρικο επιδεικνύει έναν εξαιρετικής ευαισθησίας σεβασμό στο πηλιορείτικο τοπίο.

Μετά την ιδιαίτερης αισθητικής κατασκευή του Σιδηροδρομικού Σταθμού στον Βόλο, αποτυπώνει τον σεβασμό του στο πηλιορείτικο περιβάλλον μέσα από την εναρμόνιση της τεχνολογίας με κατασκευαστικές επινοήσεις, που περιλαμβάνουν οκτώ συνολικά τοξωτά γεφύρια πολλαπλών καμαρών (δίτοξα, τρίτοξα, πεντάτοξα), πεζογέφυρες, αλλά και πέτρινες καμάρες, τοιχία αντιστήριξης, αλλά και τη μοναδική διεθνώς μεταλλική υπό κλίση, σε στροφή γέφυρα λίγο πριν την είσοδο στον σταθμό των Μηλεών, καθιστώντας υποδομές και λειτουργία σήμερα ένα είδος άτυπου ζωντανού μουσείου. Η πρόοδος που περνά μέσα από όρους οικονομικούς ή σύγκρουσης με αντιλήψεις φέρνει αναμενόμενες αντιδράσεις κατοίκων του Πηλίου, αλλά το ειδικό βάρος του συρμού αποβαίνει καταλυτικό στις εξελίξεις που μπολιάζουν την περιοχή με τη λειτουργία του συρμού. Ο Μουτζούρης ζυμώνει την παρουσία του με την ιστορία: Βιώνει τη βασιλική επίσκεψη του Κωνσταντίνου Α’ και αργότερα μεταφέρει πέτρες για το ανάθεμα του Ελευθέριου Βενιζέλου – συνήθη πρακτική εκτόνωσης των πολιτικών παθών στην περίοδο του Εθνικού Διχασμού. Ζει τις αλλαγές στον Μεσοπόλεμο και πληγώνεται κατά την αποχώρηση των ναζί από την περιοχή το 1944. Ακολουθεί μεταπολεμικά τη μοίρα των κατοίκων παρακολουθώντας σιωπηλά τις ραγδαίες αλλαγές στην κοινωνία και την οικονομία του τόπου. Η αγάπη εμπνευσμένων φίλων πέτυχε την επανεκκίνηση του συρμού μετά την ατυχή, αλλά επακόλουθη των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων, που σίγησαν τις μηχανές του Μουτζούρη για είκοσι πέντε χρόνια στην περίοδο 1971-1996, οπότε εμφανίζεται ξανά στη γραμμή Άνω Λεχώνια-Μηλιές ως τουριστική πινελιά και πρόταση αναψυχής.

Από το 2013 το Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου, με τη συνεργασία αρχικά της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και σήμερα με την ευγενική προσφορά της Hellenic Train, εντάσσει σταθερά την παρουσία του Μουτζούρη στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου «Παραμύθια και μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» μέσα από τη δράση «Η μέρα των παραμυθιών στο τρένο», δημιουργώντας όμορφες εμπειρίες στους ταξιδιώτες, με τη διοργάνωση προφορικών αφηγήσεων στους σταθμούς της Άνω Γατζέας και των Μηλεών. Άλλοτε κουβαλητής των γεννημάτων της πηλιορείτικης γης και των ιστοριών που είπαν, έζησαν και άκουσαν στη ζήση τους οι ταξιδιώτες του τραίνου, σήμερα γίνεται μια όμορφη εμπειρία ανάτασης για τους επισκέπτες, δίνοντας χώρο στην προφορική λογοτεχνία των λαών και αντανακλώντας την παλιά πηλιορείτικη παροιμία: «Έχεις μυαλό; Φτιάξε τρένο»! Στο 14ο Φεστιβάλ Αφήγησης το δρομολόγιο της Κυριακής 4 Αυγούστου φιλοξενεί τη δράση «Παραμύθια και ταξίδια στους σταθμούς και τις καρδιές!» απευθύνοντας ανοιχτή πρόσκληση σε άγνωστους και γνωστούς φίλους και φίλες, να συνδυάσουν το ταξίδι των εικόνων της διαδρομής με τα νοερά ταξίδια που προσφέρουν με τρόπο μοναδικό τα λαϊκά παραμύθια και οι προφορικές ιστορίες του κόσμου.