Ο μουσικοδιδάσκαλος Παναγιώτης Μιχ. Αχειλάς: Ήθος Μικρασίας στα μουσικά ήθη της Μαγνησίας – Μέρος Γ΄

Ανακοίνωση στη διημερίδα «Ιστορίες και Τραγούδια με δυο Πατρίδες
1924 – 2024, εκατό χρόνια από την ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας – Τουρκίας»

του
Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη,
καθηγητού της Ανωτάτης
Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών
kxkaragounis8@gmail.com – www.kxkaragounis.gr

Ο μπαρμπα – Μιχάλης Αχειλάς. Ο Παναγιώτης μεγάλωσε μέσα στην παραδοσιακή μουσική, αλλά από τον πατέρα του Μιχάλη Αχειλά οδηγήθηκε σε Ωδείο, να μάθει κλασικό βιολί. Πιθανώς, ο μπαρμπα – Μιχάλης απέβλεπε να έχει μελλοντικά ένα καλό και τίμιο συνεργάτη, πράγμα δυσεύρετο στους ντόπιους μουσικούς της εποχής στη Μαγνησία.
[Ανοίγω παρένθεση, να μεταφέρω εδώ δυο μαρτυρίες τού κυρ-Παναγιώτη για τον πατέρα του:
– Μου έλεγε ότι ήταν εξαιρετικά καλλίφωνος. (Αντίθετα, ο ίδιος ο Παναγιώτης δεν μπορούσε καθόλου να τραγουδήσει· ήταν ορισμός αυτού που λέμε, «δεν έχει φωνή». Δεν είναι ότι ήταν φάλτσος ή κακόφωνος· δεν έβγαινε η φωνή του να τραγουδήσει. Υποψιάζομαι ότι υπήρξαν ψυχολογικοί παράγοντες, οι οποίοι είτε τον είχαν «μπλοκάρει» μόνιμα είτε τον «έκλειναν» την στιγμή που έκανε απόπειρα να βγάλει φωνή. Αυτό έγινε ένας «φαύλος κύκλος» και μία παραμόνιμη κατάσταση.)
– Μου είχε πει ακόμη, ότι ο μπαρμπα-Μιχάλης έπαιζε μουσική στην Κωνσταντινούπολη, ήταν πολύ γνωστός και έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως στους μουσικούς κύκλους της Πόλης.
– Ακόμη κάτι εντυπωσιακό: Κρατούσε γάμους επί 2-3 ημέρες μόνο με το Κανονάκι και την φωνή του. Έλεγαν, πως ήταν τόσο επιδέξιος και δεξιοτέχνης, που «με το ένα χέρι έπαιζε το Κανόνι και με το άλλο… άλλαζε χορδές» !]
Ο μουσικές σπουδές τού Παναγιώτη Αχειλά. Ο μικρός Παναγιώτης σπούδασε στο Ελληνικό Ωδείο Κλασικό Βιολί, με δάσκαλο επί 7 χρόνια τον Βασίλειο Κόντη. Με υπερηφάνεια ο μακαριστός δάσκαλος έδειχνε το πτυχίο του και προγράμματα κοντσέρτων και συναυλιών Κλασικής Μουσικής, στα οποία αναγραφόταν το όνομά του, πολλάκις και ως πρώτο Βιολί. Αλλά, το Κανονάκι δεν το άγγιξε μέχρι που πέθανε ο πατέρας του. [Διαισθάνομαι ότι είχε μολυνθεί από τον λίαν επικίνδυνο ιό των κλασικών μουσικών, τον οποίο, χαριεντιζόμενος, έχω ονομάσει «Μιλανέζικη Σκαλίτιδα»: Πρόκειται για την φαντασίωση, ότι όλοι οι σπουδαστές Κλασικής Μουσικής θα διαπρέψουν στην Σκάλα τού Μιλάνου, πουθενά χαμηλότερα, ακόμη και αν πρόκειται περί τελείως ατάλαντων παιδιών, και ότι καμμία άλλη αξία λόγου μουσική δεν υπάρχει υπό τον ήλιο και σε όλο το απέραντο σύμπαν. Για την πλήση εγκεφάλου φροντίζει ανύστακτα ο δάσκαλος. Επιπλέον, όλες οι λοιπές μουσικές και οι μουσικοί τού κόσμου οφείλουν να εκλείψουν και εφόσον κάτι τέτοιο είναι, δυστυχώς γι’ αυτούς, αδύνατον, οφείλουν, τουλάχιστον, τυφλή και αδιαμαρτύρητη υποταγή, δουλοπρέπεια και ασκητική υπακοή κατά τον διαμοιρασμό τής «πίττας». Πρέπει δε να σημειώσω, ότι για τον ιό τής «Μιλανέζικης Σκαλίτιδας» δεν έχει ευρεθεί το εμβόλιο. Θεραπεύεται αποκλειστικά με ένα άλλο μουσικό ιό. («Ο έρωτας με έρωτα περνάει» και η αρρώστια με αρρώστια.) Ο ιός αυτός δεν είναι πνευματικά θανατηφόρος, δεν καίει εγκεφάλους, και, μάλιστα, είναι λίαν επικερδής. Πρόκειται για τον ιό τής «Οξείας Μπουζουκτσήτιδος» που μεταδίδεται από κακές συναναστροφές Κλασικών με νυκτόβιους «μπουζουκτσήδες», όταν οι Κλασικοί μαθητές δεν λαμβάνουν σοβαρά τις οδηγίες των δασκάλων τους, οι οποίοι απεγνωσμένα τούς συμβουλεύουν «και χαίρειν αυτοίς μη λέγειν».]
Απ’ όσο είχα καταλάβει, ο μικρός Παναγιώτης, όταν προσβλήθηκε από «Σκαλίτιδος», όχι μόνο δεν έγινε καλός συνεργάτης τού πατέρα του, αλλ’ επεδείκνυε και άρνηση προς την παραδοσιακή μουσική, ίσως όχι άδικα, όταν έβλεπε την εν Ελλάδι κατάσταση των τότε λαϊκών και παραδοσιακών μουσικών. Εντούτοις, ο σπόρος τής μικρασιάτικης μουσικής παράδοσης ήταν βαθιά ριζωμένος μέσα του και εν τέλει φύτρωσε.
Ο μουσικός βίος τού κυρ-Παναγιώτη. Μετά τον θάνατο τού μπαρμπα-Μιχάλη ο Παναγιώτης γεμάτος ενοχές, όπως ομολογούσε, έπιασε το Κανόνι και, με νοσταλγία, άρχισε να παίζει εμπειρικά, χωρίς ιδιαίτερη τεχνική κατάρτιση, παρά μόνο με όσα είχε κρατήσει στην μνήμη του. Είχε εικόνες από την τεχνική τού πατέρα του και ανεξίτηλα χαραγμένα μουσικά ακούσματα. Ως άριστος γνώστης τού Δυτικού Ντικτέ, κατέγραψε λεπτομερέστατα σε 5γραμμο πλήθος τραγουδιών και σκοπών, όπως τα έπαιζε ο μπαρμπα-Μιχάλης.
Δεν ξέρω από πότε ο κυρ-Παναγιώτης άρχισε να συνεργάζεται με λαϊκούς και παραδοσιακούς μουσικούς στον Βόλο. Γνωριμίες με μεγάλους μουσικούς απ’ όλη την Ελλάδα είχε πολλές. Όλοι τον εκτιμούσαν για τον αδαμάντινο χαρακτήρα, τις μουσικές γνώσεις και ως δεξιοτέχνη του Βιολιού. Τον ανεγνώριζαν, αν και ποτέ δεν έκαμε επίδειξη. Δυστυχώς, στον Βόλο τα πράγματα ήταν αλλιώς. Οι ντόπιοι μουσικοί, μη μικρασιάτες, βεβαίως, δεν συμπαθούσα τον κυρ-Παναγιώτη. Την εποχή που τον έζησα είχε ήδη αρχίσει να ξεκόβει απ’ εκείνους· μάλλον, εκείνοι τον είχαν απομακρύνει από δίπλα τους. Ενοχλούσε η ακεραιότητά του. Οι τότε ντόπιοι μουσικοί ζούσαν και τρέφονταν με αρπαχτές· διατηρούσαν μεταξύ τους κουτοπόνηρες σχέσεις, χωρίς μπέσα, λόγο, εντιμότητα, χωρίς συνέπεια στην υπόσχεση, χωρίς τιμιότητα στη μοιρασιά των συμφωνημένων, πόσο μάλλον τής «χαρτούρας»· περνούσαν τον καιρό με λυκοφιλίες, παρέες του συμφέροντος· θρέφονταν με τις συκοφαντίες και ψευδοκατηγόριες· μαχαίρωναν πισώπλατα εκείνον, με τον οποίο πριν έτρωγαν μαζί άρτο (κατά τον Ψαλμωδό). Όταν τα μουσικά ήθη τής Μαγνησίας ήταν τέτοια, πώς μπορούσε να ταυτιστεί με αυτά ο μικρασιάτης Παναγιώτης, που δεν ήθελε να αδικήσει ψύλλο;
Οι ντόπιοι μουσικοί φθονούσαν την ευρυμάθειά του στην μουσική. Ένοιωθαν μειονεκτικά που διάβαζε νότες και γνώριζε Μακάμ. Ελέγχονταν, που δεν προσπαθούσαν κι εκείνοι να βελτιώσουν τις γνώσεις τους (ήθελαν εύκολο και άκοπο κέρδος)· που δεν φύλαγαν την παράδοση· που μαγάριζαν το παλιό ρεπερτόριο με μουσικές «ακαθαρσίες» στο όνομα τού χρήματος, χωρίς στρώσιμο, μελέτη, πρόβες. Ελέγχονταν δίπλα του όλοι. Ελέγχονταν μέσα τους κι ας μη το φανέρωναν.
Οι ντόπιοι μουσικοί φοβόντουσαν τον Αχειλά μη τους πάρει το μεροκάματο -αστεία πράγματα- εκείνος που σκορπούσε αγάπη. Φοβόντουσαν και την ηθική σύγκριση μαζί του. Οι πότες «ουσιών» φοβόντουσαν τον άκαπνο· οι μέθυσοι τον καθαρό· οι ανήθικοι τον οικογενειάρχη· οι φατριαστές τον ευθύ και τίμιο· οι υπερφίαλοι και εγωιστές τον ταπεινό, γιατί η ταπείνωση είναι δύναμη εκ Θεού. Οι νυκτόβιοι και κινούμενοι στο σκοτάδι φοβόντουσαν το φως.
Οι ανασφαλείς τού κλείνανε το μικρόφωνο, ανεβάζοντας, φυσικά, το δικό τους. Οι ανέντιμοι τον έστησαν να περιμένει έξω από το καράβι για τα νησιά και χάλασαν την συμφωνία για ένα γάμο την τελευταία στιγμή, γιατί -τελευταία στιγμή- βρήκαν κάπου αλλού πέντε δραχμές παραπάνω! Είναι γεγονός αυτό, που το έλεγε ο ίδιος με αβάστακτη οδύνη. Οδύνη όχι για την αφιλοτιμία εκείνων, αλλά διότι εκτέθηκε στους ανθρώπους, με τους οποίους είχε κλείσει συμφωνήσει για το Γάμο. Οδύνη και για εκείνη την άθλιο κουβέντα: «Δεν βγαίνω, αδερφέ· δεν βγαίνω…»
Έπειτα ήταν οι Γυμναστές με τα Χορευτικά που ήξεραν να χορεύουν μόνο με συγκεκριμένες ηχογραφήσεις και αποκλειστικώς από κασέτες. Με ζωντανή ορχήστρα τα Χορευτικά δεν μπορούσαν να σύρουν τα πόδια. Φυσικά, έφταιγαν πάντοτε οι μουσικοί και πάντα την πλήρωνε ο φιλότιμος κυρ-Παναγιώτης, επειδή έπαιζε όπως οι πραγματικοί μικρασιάτες, σαν τον μπαρμπα-Μιχάλη Αχειλά, όχι όπως οι κασέτες. Δεν είχε fast forward, δεν μπορούσε να αυξήσει τα «μπιτ» σαν υπολογιστής. Έπαιζε με την ψυχή του και αυτοσχεδίαζε, κατά πως απαιτεί η παράδοση.
Έτσι, ο κυρ-Παναγιώτης προτίμησε να απομακρυνθεί από όλους. Κράτησε τον φίλο του κυρ-Νίκο Θεολόγου και μερικούς μαθητές, βρήκε ένα τουρκο-ελληνικό Λεξικό [πόση χαρά έκανε όταν τού το έφερα από την Αθήνα!], στρώθηκε στο γραφειάκι δίπλα στο παράθυρο που έβλεπε Μαιάνδρου [δυστυχώς, γκρεμίστηκε εκείνο το ιστορικό για την Ν. Ιωνία στέκι] κι εκεί πάσχιζε να μεταφράσει λέξη – λέξη ένα τούρκικο Θεωρητικό Μακαμιών, για να μη πάψει ποτέ την μελέτη και την πρόοδο.
Τί έγιναν, θα ρωτήσετε, οι άλλοι; Ζουν και βασιλεύουν και μπολιάζουν τους μαθητές τους με τα ίδια σαπρά μπόλια. Δεν σώνει το κακό από τον κόσμο, όσο οι άνθρωποι δεν αλλάζουμε. Γι’ αυτό ο Χριστός είπε: «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω.» («Σώζων» είναι Μετοχή Ενεστώτος, Χρόνου Διαρκείας.) Δηλαδή, «εκείνος που διαρκώς αγωνίζεται να σώσει τον εαυτό του, αυτός ας σωθεί».