Ο μουσικοδιδάσκαλος Παναγιώτης Μιχ. Αχειλάς: Ήθος Μικρασίας στα ήθη της Μαγνησίας – Μέρος Α’

Ανακοίνωση στη διημερίδα «Ιστορίες και Τραγούδια με δυο Πατρίδες –

1924 – 2024, Εκατό χρόνια από την Ανταλλαγή Πληθυσμών Ελλάδας – Τουρκίας»

Του 

Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη, 

καθηγητού της Ανωτάτης 

Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών,

kxkaragounis8@gmail.com, 

www.kxkaragounis.gr

Για τον Μικρασιάτη μουσικό Παναγιώτη Αχειλά, τον γιο τού Μιχάλη τού Ακσαρλή, του Μιχάλη με το Κανονάκι, όπως ήταν γνωστός ο πατέρας του, δεν θα γράψω σήμερα εδώ βιογραφικά στοιχεία. Έχουν γραφεί πολλά κατά καιρούς. Και μια άριστη πτυχιακή εργασία έχει συνταχθεί για τον αείμνηστο Παναγιώτη Αχειλά, από τον συμπολίτη μας, αγαπητό φίλο και μαθητή μου, κ. Χαράλαμπο Σαρικάκη, και λήμματα σε Εγκυκλοπαίδειες έχουν δημοσιευθεί γι’ αυτόν, και ένα σπουδαίο τοπικό σωματείο τού αφιερώθηκε από τον ιδρυτή και τα ιδρυτικά μέλη του, ο γνωστός Σύλλογος «Ε.Δ.Ρ.Α.Μ.Ε. – Παναγιώτης Αχειλάς». Όποιος, λοιπόν, ενδιαφέρεται για βιογραφικά στοιχεία τού Παναγιώτη Αχειλά, ας αναζητήσει αυτά προς ενημέρωσή του. Εγώ εδώ, σήμερα, θα σας εκμυστηρευθώ μικρές ιστορίες και περιστατικά του βίου του, όπως τα έζησα για πολλά χρόνια δίπλα του, έως την κοίμησή του· ίσως μικρά και ασήμαντα γεγονότα, τα οποία δεν ενδιαφέρεται να καταγράψει η παγκόσμια ιστορία, αλλά θαυμαστές, ως απίστευτες λεπτομέρειες, που φανερώνουν το μεγαλείο τού ανδρός, τον μοναδικότατο χαρακτήρα του, το ύψος της τιμιώτητός του, το βάθος της αγάπης του, όχι μόνο για τη μουσική, αλλά και για τον άνθρωπο, την πατρίδα, τον Θεό!

Χάρη στην Άννα Κουτσελίνη. Τον Παναγιώτη Αχειλά γνώρισα ένα καλοκαίρι, φοιτητής εγώ τότε, μέσω ενός άρθρου τής Άννας Κουτσελίνη στο περιοδικό «ΩΡΕΣ του Βόλου» για τον πατέρα του κυρ-Παναγιώτη, τον αείμνηστο Μιχάλη Αχειλά (Σε ένα τοίχο στη Νέα Ιωνία, κάποιος ζωγράφισε τη χαρακτηριστική φιγούρα του, αλλά, δυστυχώς, χωρίς το Κανονάκι του). Εκείνο το άρθρο τής Άννας έκλεινε περίπου ως εξής: «Σήμερα, ο μόνος που συνεχίζει την παράδοση του μπαρμπα-Μιχάλη είναι ο γιος του Παναγιώτης, ο οποίος περιμένει κάποιον να του παραδώσει το Κανονάκι και την τέχνη του». Άφησα αμέσως το μαγαζί όπου δούλευα για φοιτητικό χαρτζιλίκι και έτρεξα στη Νέα Ιωνία. Νεαρός μαθητευόμενος στην Ψαλτική εγώ, έψαχνα ένα παραδοσιακό όργανο για να μελετήσω σωστά τα μουσικά διαστήματά της. Έψαχνα στην Αθήνα για δάσκαλο Λαούτου με κινητούς μπερντέδες, αλλ’ ανέλπιστα, χάρη στην Άννα, βρήκα στον Βόλο το απείρως ανώτερο· και δάσκαλο Κανονιού, και θαυμαστή της Αραβοπερσικής Μουσικής, και καλό γνώστη τής Θεωρίας της.

Το μαγαζάκι της οδού Μαιάνδρου. Συνάντησα τον κυρ-Παναγιώτη στο μαγαζάκι του στην οδό Μαιάνδρου, φωτογραφείο, κουρείο, σχολή μουσικής, στούντιο, εκθετήριο μουσικών οργάνων και θεραπευτήριο του πνεύματος. Ο ίδιος, αν και νεότατος, έδειχνε σπασμένος και γηραλέος (κοιμήθηκε μόλις 60 κάτι χρόνων), σκυφτός όχι μόνο από το βάρος της φτώχειας και της βιοπάλης, αλλά κυρίως από σεμνότητα, απέραντη σεμνότητα και ταπείνωση, έως παρεξηγήσεως από μερικούς… Σκυφτός, αλλά τον άνθρωπο τον κοίταζε κατάματα με εκείνα τα – δυσανάλογα για το μπόι και τη μορφή του – μεγάλα και πεντακάθαρα μάτια του. Δεν ήταν κιοτής· ήταν απλός, με φόβο Θεού. Δεν ξέρω, δεν τόλμησα να ρωτήσω ποτέ αν εκκλησιαζόταν, αλλά χωρίς δισταγμό θα πω, «με μια οσιακή απλότητα». Πλάι δε στην απλότητά του συμβάδιζαν η καρτερία και η επιμονή.

Πρώτη γνωριμία. -Κύριε Παναγιώτη, του είπα, είμαι ψάλτης, έμαθα για σας, κι ήρθα να σας γνωρίσω. Θα ήθελα να μάθω κανονάκι. 

Σήκωσε τα μεγάλα μάτια του, με κοίταξε κατάματα και – ποτέ δεν θα λησμονήσω – τι είδα. Είδα μέσα τους μια βαθιά δυσπιστία και πικρία. Δεν θα την ξεχάσω ποτέ! 

-Έχει περάσει απ’ εδώ ένας σωρός ανθρώπων, κι όλοι λένε, θέλουν να μάθουν – μερικοί ήταν και ψάλτες – αλλά όλοι τη μία μέρα παίρνουν το κανονάκι και την άλλη μού το γυρίζουν πίσω. Αν ήξεραν οι ψάλτες, τι εργαλείο είναι το κανόνι γι’ αυτούς… (Ας μου επιτραπεί εδώ ένα σχόλιο: Είναι, όντως, εργαλείο το κανόνι για τους ψάλτες που θέλουν να μελετήσουν τη Θεωρία τής Ψαλτικής, αλλά πρέπει να προσέξουν, μη μπλέξουν με την κοσμική μουσική. Αυτό το μπλέξιμο αλλοιώνει την Ψαλτική. Αλλάζει την τοποθέτηση και την χρήση της φωνής, την ταλαιπωρεί, την κουράζει και, το χειρότερο, ανοίγει μια κερκόπορτα κοσμικότητας στην ψυχή. Πρόκειται για δύο παράταιρα πράγματα· «ο νοών, νιείτω». Προσωπικά, πολύ μετανοώ, γιατί πρωτοστάτησα σ’ αυτό και έχω επίγνωση ότι φέρω μέγιστο μερίδιο ευθύνης, και για τους μαθητές μου, και για τους μιμητές μου. Αν και δεν δύναμαι να επανορθώσω, οφείλω το ελάχιστο· απολογούμαι δημοσίως). 

Τα μαθήματα μαζί του. Ο κυρ-Παναγιώτης ποτέ δεν μου πήρε μια δραχμή για τα μαθήματα που μου έκαμε – αν και ζούσε από τα μαθήματα – γιατί ο φτωχός καταλαβαίνει καλύτερα εκείνον που βρίσκεται στην ίδια κατάσταση, που δυσκολεύεται, πού αγωνίζεται, αλλά προσπαθεί. Όχι μόνο δεν ζήτησε ποτέ αμοιβή, αλλά μου προσέφερε και ένα δεύτερο Κανονάκι που είχε, για να μελετώ. Στο επόμενο μάθημα, αφ’ ότου μου το έδωσε, με ρώτησε:

-Διάβασες; -Μπα, όχι πολύ, κυρ-Παναγιώτη, ήμουν στη Θεσσαλονίκη, λέω (Ήμουν φοιτητής της Θεολογίας τότε).

-Και δεν πήρες το όργανο στη Θεσσαλονίκη, μου λέει απογοητευμένος. 

Το ξένο όργανο να πάρω στη Θεσσαλονίκη, που έτρεμα μη πάθει τίποτε, που το φύλαγα ως κόρην οφθαλμού; Να το κουβαλάω στα τραίνα και στα ΚΤΕΛ με τόσους κινδύνους; Αν πάθαινε κάτι, πώς θα το ξεπλήρωνα; Όχι, δεν το είχα πάρει στη Θεσσαλονίκη.

-Όχι, κυρ-Παναγιώτη, φοβήθηκα.

-Τι φοβήθηκες; Εγώ σού το έδωσα να διαβάζεις. Θα το πάρεις στη Θεσσαλονίκη, να μελετάς.

Το αιγυπτιώτικο κανονάκι. Εκείνο το κανόνι έχει μεγάλη ιστορία. Ήταν ένα μεγάλο αράβικο όργανο. Του το ’χαν φέρει από την Αίγυπτο, όπου επήγαν εκδρομή, κάποιοι γνωστοί του. Το πλήρωσε ακριβά, αλλά δε βγήκε καλό. Ήταν εμπορικό, που λένε, οι μουσικοί. Άλλαξε πολλά χέρια πριν από μένα. Άλλαξε πολλά χέρια και μετά από μένα. Το αγόρασε απ’ τον κυρ-Παναγιώτη ο Δήμος Ν. Ιωνίας για τη Σχολή Παραδοσιακής Μουσικής που ίδρυσε το 1989. Έκανα κι εγώ τον δάσκαλο σ’ εκείνη τη Σχολή. Το αιγυπτιώτικο κανονάκι το δανείζαμε στους μαθητές για να μελετούν. Εν τέλει, από χέρι σε χέρι σχεδόν διαλύθηκε. Όταν έκλεισε η Σχολή (ο κυρ-Παναγιώτης, εν τω μεταξύ, είχε κοιμηθεί στις 8.1.1991) κάπου το βρήκα πεταμένο, σκευρωμένο, του έλειπαν οι περισσότερες χορδές, του έλειπαν κλειδιά… Το πόνεσα και το περιμάζεψα, αν και ήταν για τη σόμπα. Ήταν κομμάτι της ψυχής μου. 

Τα κλειδιά του ήταν περίεργα. Ήταν πολύ μεγάλα και χοντρά. Αργότερα, φέραμε άλλα κανόνια από την Πόλη (πού να βρεθεί κανονάκι στην Ελλάδα εκείνη την εποχή), τα φέραμε για μας και για τους μαθητές μας, καλά όργανα, αλλά ήταν πιο μικρά και τα κλειδιά τους λεπτά και κομψά. Δεν ταίριαζαν στο αιγυπτιώτικο.

Μια μέρα ήρθε ένας μαθητής μου στο Μουσικό Σχολείο Βόλου, όπου ήμουν καθηγητής, ο Νικολάκης Μπάιμπας – καλή του ώρα, αγαπημένος κι αυτός, όπως όλα τα παιδιά – και μου λέει:

-Δάσκαλε, βρήκα ένα κλειδί από κανονάκι στον δρόμο!

-Τι λες, βρε, του λέω· με δουλεύεις; Βρέχει στον Βόλο κλειδιά από κανόνια; Πού το βρήκες;

-Το βρήκα στο ρείθρο ενός πεζοδρομίου, στη διασταύρωση των οδών Ιωλκού και Αλεξάνδρας.

Μου το δίνει και τι να δω; Ήταν ένα κλειδί από το αιγυπτιώτικο κανόνι, από το παρελθόν μου. Έλειπε, αλλ’ ο Κύριος με τη μεσιτεία του κυρ-Παναγιώτη, του «αγίου των παραδοσιακών μουσικών» θέλησε να μου το επιστρέψει. Απίστευτο! Τα έχω ακόμη. Και το κανόνι και το κλειδί εκείνο.

Η συνέχεια την επομένη Κυριακή.