Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου,
(Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ)
Το 1956, στο Dartmouth, πραγματοποιήθηκε το Dartmouth Summer Research Projection Artificial Intelligence, η γενέθλια συνάντηση ενός νέου πεδίου επιστημονικής έρευνας. Ο John Mc Carthy, τότε καθηγητής μαθηματικών, πρότεινε στους συναδέλφους του να χρησιμοποιήσουν τον όρο «τεχνητή νοημοσύνη» για να περιγράψουν κάθε πτυχή της μάθησης ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό της νοημοσύνης που μπορεί να περιγραφεί με τόσο ακριβή τρόπο ώστε μια μηχανή να μπορεί να κατασκευαστεί για την προσομοίωσή της. Στην προγραμματική τους διακήρυξη η ομάδα των επιφανών επιστημόνων (J. McCarthy, Dartmouth College M. L. Minsky, Harvard University N. Rochester, I.B.M. Corporation C.E. Shannon, Bell Telephone Laboratories) όριζε το περικείμενο της έρευνας. Να μπορέσουν οι μηχανές να χρησιμοποιούν τη γλώσσα, να σχηματίζουν αφαιρέσεις και έννοιες, να επιλύουν είδη προβλημάτων που προορίζονται τώρα για τον άνθρωπο και να αυτοβελτιώνονται.
Από τότε οι εφαρμογές που έχουν αναπτυχθεί και οι επιδόσεις που έχουν επιτευχθεί ξεπέρασαν ακόμη και τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις ή τις πιο ευφάνταστες προϊδεάσεις. Βρισκόμαστε πλέον στην αρχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Μετά τις επαναστάσεις που επέφερε η πρόοδος της ατμομηχανής στα μέσα του 18ου αιώνα, ακολούθησε αυτή του ηλεκτρισμού στις αρχές του 20ου αιώνα, μετά, μόλις πριν από μερικές δεκαετίες, ακολούθησε η ανάπτυξη του Διαδικτύου. Οδεύουμε σε μια περίοδο με βαθιές τεχνολογικές αλλαγές και, όπως και οι προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, αυτό θα επιφέρει σημαντικούς κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς. Η εμφάνιση στο προσκήνιο των αυτόνομων συστημάτων που λειτουργούν χωρίς την ανθρώπινη καθοδήγηση και επιδεικνύουν συμπεριφορά και γνωστικά χαρακτηριστικά ανθρώπινης νοημοσύνης (αυτοκίνητα)μας παραπέμπει σε μια πραγματικότητα που περιγράφεται στο μυθιστορηματικό σύμπαν του IsaacAsimov. Όμως αυτό που ήταν μερικές δεκαετίες πριν επιστημονική φαντασία αποτελεί πλέον πραγματικότητα.
Στα πολλαπλά πεδία εκδίπλωσης της ανθρώπινης δημιουργίας είναι δύσκολο να αποφασίσει κανείς το πρωτείο μιας ευφυΐας έναντι μιας άλλης: Ο Van Gogh έναντι του Picasso, o Mozart έναντι των Beatles, ο Proustέναντι του Kafka, ή ο Nietzsche έναντι του Wittgenstein; Δεν υπάρχουν ποιοτικές και ποσοτικές τεχνικές για να αποτιμήσει κανείς το εύρος και το βάθος της δημιουργικής κατάκτησης. Αν ο αντίστοιχος προβληματισμός μεταφερθεί στο πεδίο της εικονικής αντιπαράθεσης ανθρώπου έναντι μηχανής ποιο θα μπορούσε να αποτελέσει αντικειμενικά αποδεκτό μέτρο σύγκρισης; Σταθερά στη συγκριτική των επιδόσεων της μηχανής ήταν η εκτίμηση ότι παρόλο που η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσεται όλο και περισσότερο μελετώντας τη συμπεριφορά μιας μηχανής, παραμένει μια μίμηση της ανθρώπινης φυσικής νοημοσύνης. Και σε αυτήν την περίπτωση, η νοημοσύνη παραμένει σημαίνον χαρακτηριστικό του ανθρώπου.
Η ανθρωπότητα πορεύτηκε για αιώνες με την αυτάρεσκη ψευδαίσθηση πως βρισκόμαστε στο κέντρο του γαλαξία μας και πως όλα κινούνται γύρω από εμάς. Ο Γαλιλαίος που αμφισβήτησε με επιστημονικά έγκυρα επιχειρήματα την ψευδή αντίληψη ενός ιδιότυπου μονισμού κόντεψε να καεί στην πυρά. Ο Δαρβίνος που μετά από συστηματική παρατήρηση συμπεραίνει πως ο άνθρωπος δεν είναι μια μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη στο ζωικό βασίλειο αλλά συγγενεύει με άλλα είδη, δέχθηκε το ανάθεμα. Ακόμη κι αυτό που θεωρείται ως διακριτό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους, η νοημοσύνη, ανακαλύφθηκε σταδιακά πως είναι προνόμιο, έστω και σε περιορισμένη έκταση, και άλλων ειδών του ζωικού σύμπαντος.
Ούτε κι η γλώσσα αποτελεί τελικά αποκλειστικό προνόμιό μας, αφού πίθηκοι και δελφίνια όχι μόνον μπορούν να μάθουν τη δική τους γλώσσα, αλλά μπορούν επιπλέον να εκφράσουν αφηρημένες έννοιες και να διδάξουν στους επιγόνούς τους τη γλώσσα αυτή. Ούτε η χρήση εργαλείων αποδείχτηκε πως είναι διακριτή δεξιότητα του ανθρώπου αφού ζώα και πτηνά χρησιμοποιούν απλοϊκά αλλά λειτουργικά εργαλεία για να κατασκευάσουν τη φωλιά τους ή να πιάσουν την τροφή τους. Κι αν απολαμβάνουμε τη χρηστικότητα τουGPS το Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Στίγματος και αποθαυμάζουμε τις πολλαπλές εφαρμογές του πώς θα κρίναμε τη μυστηριώδη και εξίσου θαυμαστή ικανότητα των μεταναστευτικών πουλιών που αψηφώντας δυσμενείς συνθήκες ακολουθούν με ακρίβεια μια διαδρομή χιλιάδων χιλιομέτρων στον δρόμο της επιστροφής; Κι ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής, αυτό το μεταλλικό και άψυχο δημιούργημα του ανθρώπου είναι δυνατό να ανταγωνίζεται την ανθρώπινη νοημοσύνη; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό προϋποθέτει τις συντεταγμένες αναφοράς της νοημοσύνης για να είναι οποιαδήποτε επίδοση ποιοτικά και ποσοτικά μετρήσιμη.
Η κατάσταση σκακιστικής εξειδίκευσης αποτελεί από πολλές απόψεις το πεδίο για να επιχειρηθεί στη βάση της επίδοσης και της απόδοσης η δυνατότητα της μηχανής να ανταγωνισθεί τη φυσική νοημοσύνη. Το σκάκι απαιτεί σύνθετη και απαιτητική νοητική λειτουργία που συνδυάζεται με οπτικό-αντιληπτική επεξεργασία πληροφοριών.
Η ικανότητα στο σκάκι ακολουθεί ένα σύστημα κατάταξης, αξιολόγησης την κλίμακα Elo που χρησιμοποιείται από την παγκόσμια σκακιστική ομοσπονδία. Προσεγγιστικά, επιδόσεις σε αγώνες, επίπεδο αντιπάλων και ακολουθία σκακιστικών συναντήσεων προσδιορίζουν τη θέση στον πίνακα κατάταξης. Η διαδρομή των Υπολογιστών από την κατηγορία master έως grandmaster ήταν συνεχώς ανοδική στις αναμετρήσεις με καταξιωμένους σκακιστές. Η μεγάλη παρτίδα παίχτηκε στις 11 Μαΐου 1997 ανάμεσα στον παγκόσμιο πρωταθλητή Gary Kasparov και τον υπερυπολογιστή Deep Blueτης IBM. Προηγούμενες δηλώσεις του Ρώσου πρωταθλητή, παρόμοιες με αυτές που διατυπώνονται παραμονές ενός τελικού με σκοπό την ψυχολογική φόρτιση του αντιπάλου, πως καμία μηχανή δεν μπορεί να τον ανταγωνισθεί, αναθέρμαναν το ενδιαφέρον. Στο σκάκι πρέπει κανείς να προβλέπει συνεχώς περισσότερες κινήσεις υπολογίζοντας ταυτόχρονα τις πιθανές αντιδράσεις του αντιπάλου. Πρέπει επομένως να οπτικοποιήσει πλήθος θέσεων στη σκακιέρα από έναν συνδυασμό δισεκατομμυρίων. Ο DeppBleuστο στάδιο της εκγύμνασής τους απομνημόνευσε 600.000 παρτίδες μεγάλων παικτών. Προγραμματιστικά είχε τη δυνατότητα να επισκοπεί 200 εκατομμύρια συνδυασμούς πριν επιλέξει την κίνηση με τη μεγαλύτερη πιθανότητα νικηφόρας έκβασης. Ακόμη κι η σκακιστική ευφυΐα του Κasparov αναγκάστηκε να υποκλιθεί στην υπολογιστική ισχύ της μηχανής! Ακόμη κι αν θεωρήσει κανείς πως η μηχανή ως ένα είδος μετασυστήματος ανατρέχει στις επιδόσεις του ανθρώπου για να συνθέσει μια δυνατότητα ακόμη περισσότερο αυξημένης επίδοσης, το αποτέλεσμα για έναν πραγματιστή δεν αφήνει περιθώρια για αμφισβητήσεις. Το δημιούργημα, υπερέχει έναντι του δημιουργού!