Της
Αγγελικής Θάνου,
δρ. Παιδαγωγικής και συγγραφέα
Μέρος Α’
Αύρα αρχοντική, φυσιογνωμία αριστοκρατική και λεπτά χαρακτηριστικά συνθέτουν το παρουσιαστικό του ανθρώπου που πορεύτηκε με επιμονή και σθένος στην κατάκτηση της μάθησης μέσα από εμπόδια και δυσκολίες, με ευγενή όπλα την ευστροφία, την εργατικότητα μα και την τύχη. Κατάφερε να αναζητήσει, να κατακτήσει τη γνώση, να τη διευρύνει μέσα από την έρευνα, να ανέλθει τα σκαλιά της ακαδημαϊκής ιεραρχίας θεμελιώνοντας στην Ελλάδα, τους νέους κλάδους και τις εξελίξεις της Ψυχολογίας που είναι γνωστοί ως «Γνωστική Ψυχολογία», «Ψυχολογία της Ανάγνωσης και Γραφής» και «Δυσλεξία», οι οποίοι έκτοτε διδάσκονται σε ελληνικά Πανεπιστήμια.
Ο Κωνσταντίνος Πόρποδας του Δημητρίου και της Αριάδνης γεννήθηκε στα Κανάλια της Μαγνησίας το έτος 1947, πρώτο παιδί της οικογένειας. Ακολούθησε ο αδερφός του, Κυριαζής, ο οποίος επίσης καταξιώθηκε και ανελίχθηκε στον στίβο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ήταν φανερή η έφεσή του για τα γράμματα και η ξεχωριστή του ευφυΐα από πολύ νωρίς. Πώς θα μπορούσαν οι εξαίρετοι γονείς του να το αγνοήσουν; Η οικονομική ανέχεια και οι αντικειμενικές δυσκολίες της εποχής δεν στάθηκαν ικανές να αναστείλουν μια λαμπρή καριέρα. Δεν κατάφεραν να στερήσουν από την ανθρωπότητα έναν σπουδαίο επιστήμονα. Έτσι ο 12χρονος Κώστας βρίσκεται να φοιτά στο εξατάξιο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Βόλου με επιμέλεια και επιμονή απ’ όπου αποφοίτησε με άριστες επιδόσεις. Η παροχή διαμονής και φαγητού από το γυμνασιακό οικοτροφείο της Μητρόπολης Δημητριάδος, υπήρξε δώρο Θεού στην πορεία του για την κατάκτηση της γνώσης.
Το έτος 1965 εισέρχεται 2ος στην Παιδαγωγική Ακαδημία Λαμίας, στην οποία φοίτησε με υποτροφία του ΙΚΥ. Το 1968 αποφοίτησε 1ος με βαθμό άριστα 9,67. Σημειωτέον ότι η συγκεκριμένη Ακαδημία ήταν τριετούς φοίτησης. Εκεί γνώρισε έναν εξαιρετικά καλλιεργημένο, εμπνευσμένο, πρωτοπόρο δάσκαλο και επιστήμονα που τον ενίσχυσε για τις επόμενες επιστημονικές αναζητήσεις του έξω από τη χώρα. Πρόκειται για τον καθηγητή κ. Ηλία Βιγγόπουλο, ο οποίος είχε έρθει στην Ελλάδα με τις απελάσεις των Ρωμιών της Πόλης το 1964 και (όταν γ.γ. του υπουργείου Παιδείας ήταν ο αείμνηστος Ε. Παπανούτσος) διορίστηκε καθηγητής στην Π.Α. Λαμίας με την έναρξη των σπουδών του σ’ αυτήν. Ήταν ένας σπάνιος (για τα ελληνικά δεδομένα) άνθρωπος με βαθιά και ουσιαστική επιστημονική κατάρτιση (φοιτητής του Jean Piaget στη Γενεύη), με παιδεία, καλλιέργεια, ήθος και παιδαγωγικό πάθος για ένα δημιουργικό σχολείο. Στη μνήμη αυτού του φλογερού δασκάλου και επιστήμονα έχει αφιερώσει το βιβλίο του με τον τίτλο «Η Ανάγνωση».
Οι σπουδές του Κωνσταντίνου Πόρποδα διακρίνονται από αριστεία, υποτροφίες και βραβεία. Με τετραετείς υποτροφίες σπούδασε στο University of Dundee της Μ. Βρετανίας. Ειδικότερα, με υποτροφία του Ιδρύματος Υποτροφιών «Σοφοκλέους Αχιλλοπούλου» (1972-1976), έλαβε τους ακαδημαϊκούς τίτλους Dip.Ed. (with distinction) και M.Ed. (grade B1) (major in Psychology). Στη συνέχεια, με υποτροφία του Πανεπιστημίου Dundee, έλαβε το Ph.D. (in Psychology) (1980).
H διατριβή του για το πτυχίο Master (που αναφερόταν στη γνωστική διερεύνηση της αναγνωστικής κατανόησης) τιμήθηκε, από το Scottish Council for Research in Education (S.C.R.E.), με το βραβείο της «καλύτερης διατριβής Μ.Ed.» μεταξύ των οκτώ Πανεπιστημίων της Σκωτίας. Το χρηματικό ποσόν του βραβείου το διέθεσε για τη διεξαγωγή έρευνας στο θέμα της γνωστικής ανάλυσης της δυσλεξίας, στο Εδιμβούργο.
Θέμα της διδακτορικής διατριβής του ήταν η διερεύνηση του μαθησιακού προβλήματος της Δυσλεξίας (τίτλος της, «Experimental approaches to the study of developmental Dyslexia»). Η πρωτοτυπία της έρευνας της διατριβής συνίστατο στο ότι ήταν η πρώτη φορά, στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, που επιχειρήθηκε να διερευνηθεί η δυσλεξία με βάση το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο της Γνωστικής Ψυχολογίας.
Το 1981 άρχισε την πανεπιστημιακή σταδιοδρομία του στην Ελλάδα ως επιστημονικός συνεργάτης στην Έδρα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και, στη συνέχεια, ως λέκτορας στον Τομέα Ψυχολογίας της ίδιας Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το 1985 εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Πατρών.
Το 1986 εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στο νεοσύστατο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών.
Το 1990 εξελέγη καθηγητής Ψυχολογίας στο ΠΤΔΕ της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών
Μετά την εκλογή του στο Πανεπιστήμιο Πατρών, συνέχισε να διδάσκει (επί 20 περίπου χρόνια) στο «Πρόγραμμα Ψυχολογίας» του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επί 3-4 χρόνια στο νεοσύστατο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας το μάθημα «Γνωστική Ψυχολογία».
O Κωνσταντίνος Δ. Πόρποδας υπηρέτησε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών, ως αναπληρωτής καθηγητής και ως καθηγητής Ψυχολογίας, από το 1986 έως το 2014, οπότε συνταξιοδοτήθηκε. Μετά τη συνταξιοδότησή του τού απονεμήθηκε από το Πανεπιστήμιο Πατρών ο τίτλος του ομότιμου καθηγητή.
Κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής του σταδιοδρομίας υπηρέτησε σε θέσεις ευθύνης και διετέλεσε μέλος πολλών διεθνών και ελληνικών επιστημονικών εταιρειών και ενώσεων. Έχει πραγματοποιήσει πολλές διαλέξεις-μαθήματα-σεμινάρια Ψυχολογίας σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Έχει προσφέρει υπηρεσίες διάγνωσης και εκπαιδευτικής καθοδήγησης σε παιδιά με προβλήματα δυσλεξίας και ειδικών μαθησιακών δυσκολιών, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της «Ερευνητικής και Διαγνωστικής Μονάδας Δυσλεξίας, Ανάγνωσης και Γραφής» του Πανεπιστημίου Πατρών.
Έχει εκπονήσει περισσότερες από 100 μελέτες και ερευνητικά άρθρα, τα οποία έχουν δημοσιευθεί σε βιβλία (ελληνικά και αγγλικά), επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια της διεθνούς και ελληνικής επιστημονικής κοινότητας. Είναι ο συγγραφέας των πρώτων βιβλίων που δημοσιεύθηκαν στα ελληνικά και αφορούσαν τη Γνωστική Ψυχολογία, τη γνωστική θεώρηση της Ανάγνωσης και τη Δυσλεξία. Το ερευνητικό έργο του, το οποίο έχει δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά ή και βιβλία, έχει αναγνωριστεί από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, όπως αποδεικνύεται από τις σχετικές αναφορές άλλων ερευνητών σε αυτό.
To 1989 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Chartered Psychologist από τη Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία (British Psychological Society). Συμμετείχε στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «Action for Dyslexia», η οποία αποσκοπούσε στην ανάπτυξη υλικού για την ενημέρωση των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το μαθησιακό πρόβλημα της Δυσλεξίας. Υπήρξε μέλος του Scientific Advisory Board της επιστημονικής ένωσης «Dyslexia International», η οποία έχει ως έδρα τις Βρυξέλλες. Κατά την περίοδο 2000-2003 υπήρξε πρόεδρός της. Πληθώρα άλλων συνεργασιών και δραστηριοτήτων εμπεριέχονται επίσης στη διεθνή ερευνητική και επιστημονική σταδιοδρομία.
Η επιστημονική του προσφορά συνεχίζεται και μετά τη συνταξιοδότησή του, καθώς προσκλήθηκε να οργανώσει και να διευθύνει, ως ακαδημαϊκός υπεύθυνος, την Πρακτική Άσκηση των φοιτητών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Σχολική Ψυχολογία» του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας. Μετά από πρόσκληση του Πανεπιστημίου Πατρών ανέλαβε την τιμητική ευθύνη να οργανώσει, να διευθύνει, να εποπτεύει και να καθοδηγεί την πρακτική άσκηση του κοινού διαπανεπιστημιακού και διακρατικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση» των Πανεπιστημίων Πατρών και Λευκωσίας. Η προσφορά του αυτή συνεχίζεται έως σήμερα.
Μέσα από την ακόλουθη συνέντευξη ανοίγεται ένα μικρό παράθυρο στις σκέψεις και στον λόγο του καθηγητή Κωνσταντίνου Πόρποδα.
Πόσο εφικτό ήταν για ένα παιδί των Καναλίων, εν έτει 1959, να φοιτήσει στο Γυμνάσιο στην πόλη του Βόλου;
Η υποχρεωτική φοίτηση τότε περιοριζόταν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Συνεπώς, η συνέχιση της φοίτησης στο Γυμνάσιο, στον Βόλο, δεν ήταν αυτονόητη, ούτε εύκολη. Ειδικότερα, τα έξοδα που απαιτούνταν για την εγκατάσταση και διαμονή ενός παιδιού στον Βόλο ήταν δυσβάστακτα για πολλές οικογένειες. Επιπλέον, για τα ίδια τα παιδιά, το περιβάλλον του χωριού, κατά κανόνα, δεν ήταν ιδιαίτερα ενισχυτικό σε μορφωτικά ερεθίσματα και κίνητρα που θα διευκόλυναν τη συνέχιση της εκπαίδευσής τους.
Όλα αυτά ίσως να δημιουργούσαν και μια νοοτροπία εφησυχασμού, με αποτέλεσμα πολύ λίγα παιδιά κάθε χρόνο να συνεχίζουν τη φοίτησή τους στο Γυμνάσιο.
Όμως, αυτή η κατάσταση άρχισε να αλλάζει σημαντικά λίγα χρόνια αργότερα με την ίδρυση και λειτουργία, από τον αείμνηστο Αθανάσιο Γκαβαρδίνα, του ιδιότυπου «ιδιωτικού»Γυμνασίου του στα Κανάλια. Ήταν ένα πρωτόγνωρο εγχείρημα που τάραξε τη μορφωτική ατολμία, αναπροσανατόλισε τις προτεραιότητες και αφύπνισε συνειδήσεις για την παιδεία και τη μόρφωση, όπως επισήμανα και σ’ ένα άρθρο μου στην εφημερίδα «Θεσσαλία», στις 10/4/2021, με τίτλο «Όραμα και τόλμημα του Αθαν. Γκαβαρδίνα».
Υπάρχει μια συγκεκριμένη στιγμή που αποφασίζει κανείς με τι θα ασχοληθεί στη ζωή του;
Θεωρώ ότι αυτό μάλλον συμβαίνει προοδευτικά, ως αποτέλεσμα της πληροφόρησης που έχει το παιδί, της καθοδήγησης, των ερεθισμάτων, των κινήτρων, των αναγκών και των ενδιαφερόντων του.
Το όνομά σας είναι συνδεδεμένο με τη Γνωστική Ψυχολογία, την Ψυχολογία της Ανάγνωσης, τη Δυσλεξία. Τι καθόρισε αυτή την επιλογή σας;
Χάρη στην υποτροφία του Ιδρύματος Σοφοκλέους Αχιλλοπούλου, είχα την εξαιρετική τύχη, στη δεκαετία του 1970, να βρεθώ στις εξελίξεις του νέου κλάδου της Γνωστικής Ψυχολογίας, που άρχισε τότε να αναπτύσσεται σε βρετανικά πανεπιστήμια. Το «γνωστικό παράδειγμα» ήταν μια «επανάσταση» στην Ψυχολογία, που επανέφερε τη μελέτη του ανθρώπινου νου στο επίκεντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος της Ψυχολογίας.
Έτσι είχα τη δυνατότητα να ασχοληθώ πρώτα με τη γνωστική θεώρηση της μάθησης (δηλαδή πώς μαθαίνουμε) και στη, συνέχεια, με τη γνωστική ανάλυση της ανάγνωσης (δηλαδή πώς διαβάζουμε και πώς μαθαίνουμε να διαβάζουμε). Η επόμενη πρόκληση (αξιοποιώντας την ερευνητική υποτροφία που μου χορήγησε το Πανεπιστήμιου του Νταντή της Σκωτίας για διδακτορική έρευνα), ήταν να προσπαθήσω να ερευνήσω γιατί τα παιδιά με δυσλεξία δυσκολεύονται να μάθουν να διαβάζουν.
Μετά την επιστροφή μου στην Ελλάδα, μου έλαχε η τιμητική ευθύνη να διαμορφώσω και να αναπτύξω αυτά τα γνωστικά αντικείμενα για πρώτη φορά στο ελληνικό Πανεπιστήμιο, αρχίζοντας από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1981 και, στη συνέχεια, στο Πανεπιστήμιο Πατρών, από το 1985.
Ποιο είναι το βασικό προαπαιτούμενο για να ασχοληθεί κανείς με την έρευνα;
Η έρευνα, και εν προκειμένω η πειραματική έρευνα, είναι ένας συνεχής, αλλά συναρπαστικός αγώνας. Με αγωνίες, απογοητεύσεις, αλλά και αφάνταστη ανταμοιβή και ικανοποίηση. Είναι αυτονόητο, λοιπόν, ότι προϋποθέτει θέληση, αφοσίωση, ενσυνείδητη πειθαρχία, επιλογή της σωστής πειραματικής στρατηγικής και τήρηση της δεοντολογίας και ηθικής.
Τι θα συμβουλεύατε τους σύγχρονους Έλληνες γονείς;
Να γνωρίζουν όσο μπορούν καλύτερα τις μεταβαλλόμενες ψυχολογικές, κυρίως, ανάγκες των παιδιών τους, ώστε να μπορούν να επικοινωνούν καλύτερα μαζί τους. Γι’ αυτό δεν αρκεί το γονικό ένστικτο. Χρειάζεται και η επιστημονική γνώση.
Τι θα συμβουλεύατε τα νέα παιδιά;
Να μην αρκούνται στα εύκολα. Να μάθουν (με την ενθάρρυνση των γονιών και των δασκάλων τους) να ρωτούν και να σκέφτονται. Να επιζητούν τις νοητικές προκλήσεις, την αναζήτηση, τη δημιουργία. Να κατανοήσουν ότι η μάθηση δεν προσφέρεται, αλλά κατακτάται.
Μοιραστείτε μαζί μας μια ευχή για τη χρονιά που τώρα ξεκινάει.
Να διαχειριζόμαστε ορθολογικότερα την πληροφόρηση και τις γνώσεις μας και δημιουργικότερα τη σκέψη μας.
Ειδικά η εκπαίδευσή μας (κάθε βαθμίδας), να γνωρίσει και να αξιοποιήσει καλύτερα το πολυτιμότερο αγαθό που διαθέτει αυτή η χώρα, το μυαλό των παιδιών της.
Θαυμάσιες ευχές, τόσο ανέξοδες, τόσο ακριβές. Σας ευχαριστούμε πολύ!