Γιώργος Νταλάρας …Και το καλοκαίρι κρυώνω: Μισός αιώνας ελληνικό τραγούδι, ένα βιβλίο που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός. Μισός αιώνας ελληνικού τραγουδιού μέσα από τις διηγήσεις ενός από τους κορυφαίους εκπροσώπους του. Ο Γιώργος Νταλάρας, σταθερά καλλιτέχνης πρώτης γραμμής, αποκαλύπτει πτυχές της ζωής και της προσωπικότητάς του μέσα από 121 αυτοβιογραφικά διηγήματα διαλόγου, 112 μοναδικές φωτογραφικές αναμνήσεις και 18 προσωπικές λίστες, μέσα από διαλόγους του με τον δημοσιογράφο Θανάση Λάλα που έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές τα τελευταία 30 χρόνια. Ο Θανάσης Λάλας παρουσιάζει τον καλλιτέχνη, αλλά κυρίως τον άνθρωπο Γιώργο Νταλάρα, αναδεικνύοντας άγνωστες ή λιγότερο γνωστές πτυχές του ερμηνευτή, τις σκέψεις του, τα θέλω και τα πιστεύω του.
…Και το καλοκαίρι κρυώνω ο τίτλος του βιβλίου σας σε μορφή συνέντευξης στον κ. Θανάση Λάλα. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να προχωρήσετε στην έκδοσή του;
Μα, η επιμονή του Θανάση! Μάζεψε τις συνεντεύξεις, έβγαλε απ’ αυτές κάποια αποσπάσματα και βρεθήκαμε κι αρκετές φορές, όπου απάντησα σε κάποιες πρόσθετες ερωτήσεις. Δεν είχα καθόλου την πρόθεση να κάνω μια αυτοβιογραφία. Να σας πω την αλήθεια, πιο πολύ θα με ενδιέφερε ένα λεύκωμα μουσικό, με ένα χρονολόγιο των τραγουδιών κυρίως, των συνεργασιών και των συναυλιών, κάτι που κάποια στιγμή σκοπεύω να το κάνω. Δεν είμαι και ο άνθρωπος που η ζωή του έχει κανένα δραματικό ενδιαφέρον! Η μουσική εμένα με ενδιέφερε και μ’ ενδιαφέρει πάντα. Όμως ο Θανάσης δείχνοντάς μου και κάποιες αντίστοιχες άλλες εκδόσεις του, όπου η προσωπικότητα του συνεντευξιαζόμενου περιγράφεται κάπως μέσα από τις απαντήσεις του, με έπεισε. Η επιμονή του λοιπόν και η υπομονή η δική μου και η δική του γέννησαν αυτή την έκδοση.
Θεωρήσατε ότι τώρα ήλθε το πλήρωμα του χρόνου για να καταθέσετε τόσες προσωπικές σας στιγμές και να μοιραστείτε σκέψεις σας με το κοινό σας;
Όχι, όχι, δεν κάνω κανέναν απολογισμό! Με ξέρετε ότι ποτέ δεν μασάω τα λόγια μου στις συνεντεύξεις. Έτσι θα ήθελα να το δείτε, περισσότερο όπως λέτε, σαν μοίρασμα σκέψεων, μαζί με τις αγωνίες μου, τη γνώμη μου και τη γνώση μου για τη μουσική και πολύ λιγότερο τη δημοσιοποίηση των προσωπικών στιγμών μου. Εξάλλου, πέρα από τα παιδικά μου και τα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, η ζωή μου περνάει μέσα από τη μουσική. Από 17 ετών στην ουσία. Είναι γνωστή, δηλαδή, και μερικά κομμάτια της μέσα από τις ερωτήσεις του Θανάση περιγράφονται, αποκαλύπτονται μέσα απ’ αυτό το βιβλίο.
Χρειάζονται δύο για μια καλή συνέντευξη. Ποιο προσόν – πέραν του δημοσιογραφικού – του κ. Λάλα σάς έκανε να τον εμπιστευθείτε;
Τρία πράγματα. Ο χρόνος – τον γνωρίζω πάρα πολλά χρόνια – η αγάπη του για τη μουσική και, το κυριότερο, ότι στις συνεντεύξεις μας δεν μου χαρίστηκε ποτέ. Ξέρετε, όσο μισώ τις ανακρίβειες και τις συκοφαντίες, τόσο μισώ και το λιβανιστήρι. Ο Λάλας στις συνεντεύξεις μας δεν μου χαρίστηκε ποτέ. Ήταν της σχολής της Όλγας Μπακομάρου και του Δημήτρη Γκιώνη. Σε προστάτευαν με το ήθος τους και τις ερωτήσεις τους, αλλά εγνωσμένα σε άφηναν να εκθέσεις τη γνώμη σου, ακόμα και να εκτεθείς.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η συχνότατη αναφορά σας σε δασκάλους σας. Πόσο σημαντική (και καρμική, ενδεχομένως) θεωρείτε τη συνάντησή σας με τους ανθρώπους αυτούς;
Καταλυτική. Εγώ αν δεν είχα την τύχη να έχω αυτούς τους πρώτους δασκάλους, τον Κουγιουμτζή, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, τον Μάνο Λοΐζο, τον Μάνο Ελευθερίου, μετά τον Θεοδωράκη και όλους τους άλλους με τους οποίους συνεργάστηκα, δεν ξέρω αν θα είχα συνεχίσει. Θα ήμουν πάντα μουσικός, αυτό το ήξερα από παιδί, αλλά δεν ξέρω αν θα είχα γίνει τραγουδιστής αν δεν έβρισκα καλά τραγούδια. Σ’ αυτούς οφείλω τα πάντα, με όλη τη σημασία της λέξεως.
Τι ορίζετε ως παιδεία και πόσο σημαντικές θεωρείτε τις σπουδές;
Παιδεία είναι η αγωγή. Σε όλα τα επίπεδα. Η οικογενειακή αγωγή, η επαγγελματική αγωγή, η κοινωνική αγωγή. Διέπεται από αρχές, καλλιέργεια, από αξίες. Οι σπουδές είναι κάτι άλλο και είναι πάρα πολύ σημαντικό εφόδιο σε έναν άνθρωπο. Εάν έχει τη δυνατότητα, την οικονομική, την πρακτική να σπουδάσει και ν’ αφομοιώσει τις σπουδές του. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι ένας άνθρωπος με καλές σπουδές έχει και παιδεία και, αντίστροφα, ότι ένας άνθρωπος που δεν έχει σπουδάσει, δεν έχει. Ιδανικότερο βέβαια είναι ο συνδυασμός και των δύο.
Οι άσχημες μνήμες θεωρείτε ότι παίρνουν θετικό πρόσημο με το πέρασμα των χρόνων;
Ε, ναι, νομίζω πως ναι, μετά από πολλά χρόνια. Δεν παύουν όμως να μας πληγώνουν, να δημιουργούν εσωστρέφεια και καμιά φορά ανασφάλεια. Μπορεί να γίνουν και όπλο, βέβαια, αλλά χρειάζεται αγώνας και στοχοπροσήλωση.
Η αυτοβιογραφία θεωρείται και αποδοχή του παρελθόντος ή και προστασία της μνήμης. Θέλετε να σχολιάσετε;
Δεν μου είναι εύκολο να σας πω, γιατί δεν έχω μπει στη διαδικασία του ν’ αυτοβιογραφηθώ. Παρ’ όλα αυτά, θα έλεγα περισσότερο αποδοχή και συμφιλίωση με το παρελθόν. Η προστασία της μνήμης τουλάχιστον για μένα δεν ισχύει, γιατί θυμάμαι τα πάντα και πάνω σ’ αυτά βγάζω κάθε μέρα την πορεία μου. Το παρελθόν μου δηλαδή είναι ο μπούσουλάς μου.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Την ελευθερία και την εντιμότητα.
Τι είναι ευτυχία για εσάς;
Η μουσική, η ηρεμία, η φύση, η οικογένεια, οι φίλοι.
Μεγαλώνοντας, ένας καταξιωμένος επαγγελματικά και επιτυχημένος στην οικογένειά του άνθρωπος οφείλει να γίνεται και πιο διαλλακτικός;
Ναι, ναι. Είναι νομοτέλεια, νομίζω. Και είναι μεγάλο δώρο αν το καταφέρνει κανείς. Δείχνει ωριμότητα.
Υπάρχουν νέοι καλλιτέχνες που χαράσσουν σήμερα μια αξιόλογη πορεία στον χώρο σας;
Πάρα πολλοί. Και στη μουσική και στην ποίηση και στο θέατρο. Υπάρχουν καταπληκτικοί πεζογράφοι, ποιητές, νέοι στιχουργοί, απλώς ζουν περισσότερο κατά μόνας και πρέπει να τους ψάξεις, να τους αναζητήσεις, να τους ανακαλύψεις. Εγώ εκπλήσσομαι κάθε φορά, γιατί πέρα από το ταλέντο που υπήρχε στη δική μου γενιά, τώρα υπάρχει και μια ωριμότητα, μια συγκριτική σκέψη στη γραφή σε σχέση με άλλες χώρες με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Οι νέοι δημιουργοί είναι πολύ ενημερωμένοι και το λέω μετά λόγου γνώσης, δεν έχουν τη στήριξη και τη βοήθεια που τους αξίζει.
Ποιες νέες συνθήκες επέφερε στους καλλιτέχνες η δεκαετία της κρίσης;
Μαζί με όλα τα κακά, μαζί με αυτή την τεράστια ανασφάλεια για επιβίωση, έφερε και κάτι καλό. Δημιουργία, αλληλεγγύη. Θα το δείτε στα θέατρα κυρίως, στα νέα έργα, αλλά και στις μουσικές αναζητήσεις. Ομάδες παιδιών κάνουν ατέλειωτες πρόβες και παρουσιάζουν μικρά διαμαντάκια, πολλές φορές έναντι μηδενικής ή ελάχιστης αμοιβής. Από αυτές τις δουλειές ξεχειλίζει το ταλέντο, η αγάπη, η γνώση, οι νέες ιδέες – και είναι συναρπαστικό!
Θέλετε να μας μιλήσετε για τα μελλοντικά σας σχέδια;
Όχι πολλά. Η συναυλία στο Ηρώδειο με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Σμύρνης, κάτι που το περιμένω με συγκίνηση και μεγάλη χαρά. Και οι συναυλίες, τον Σεπτέμβρη κυρίως, με τον Μίλτο Πασχαλίδη και την Ασπασία Στρατηγού με τα τραγούδια του αγαπημένου μας Μάνου Ελευθερίου, που έφυγε ξαφνικά από κοντά μας αφήνοντας ένα τεράστιο κενό.
Είναι, τελικά, μοναχική η πορεία ενός καλλιτέχνη;
Η πορεία, ναι, είναι πάντα μοναχική και έτσι πρέπει να είναι. Αυτό που εισπράττουμε όμως από την αγάπη και την εμπιστοσύνη του κόσμου, ειδικά όταν διαρκεί και πολλά χρόνια, είναι πραγματικά δώρο Θεού.
Συνέντευξη ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ